Երիտասարդ գիտնականի ամբիոն

Արտակ Ավետիսյանը ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների թեկնածու է, աշխատում է Երևանի պետական համալսարանի ֆիզիկայի ֆակուլտետի գիտահետազոտական լաբորատորիայում, կոնդենսացված միջավայրերի ֆիզիկայի տեսական հետազոտությունների բնագավառում: Ուսումնասիրում է էլեկտրոնային համակարգեր և էքսիտոններ նանոկառուցվածքներում, գրաֆենի օպտիկական հատկությունները։ Ատենախոսության վերնագիրն է՝ «Լիցքակիրների դիսպերսիայի օրենքի ոչ պարաբոլայնության ազդեցությունը խառնուրդային վիճակների վրա ցածր չափայնությամբ կիսահաղորդչային համակարգերում»:

Թե ինչն է ձգում իրեն գիտության մեջ և ինչու որոշեց գիտնական դառնալ հարցին ի պատասխան՝ «Հետաքրքիր է ուսումնասիրել բնության օրինաչափությունները: Կարծես մի փոքր կտրվում ես ունայնությունից. կյանքն ավելի իմաստավորված է դառնում»: Սիրում է լեզուներ սովորել, ուսումնասիրել Հայոց պատմությունը, տարբեր բույսեր աճեցնել, բայց նաև ցավում է, որ ազատ ժամանակ գրեթե չունի։

Իր կյանքի ու մասնագիտական կարիերայի ամենաշրջադարձային պահը համարում է ֆիզիկայի ֆակուլտետ ընդունվելը: Թե արդյոք ի՞նչ է կարծում՝ գիտական աշխարհում մարդու սեռը որևէ նշանակություն ունի՞, որևէ ազդեցություն թողնո՞ւմ է գիտական կարիերայի վրա, պատասխանում է, որ կանանց համար ավելի դժվար է գիտությամբ զբաղվել այս բարդ ժամանակներում, այն էլ՝ Հայաստանում։

Վերջին տարիներին մասնակցել է տարբեր միջազգային գիտաժողովների, ինչպես, օրինակ՝ The International Workshop “Graphene week” 2008 - Electronic Properties of Graphene-Based Nanostructures, Trieste, Italy, Aug 25-30 (2008); International Conference on Dynamical Properties of Solids “DyProSo” 2009, Antwerpen, Belgium; The International Conference Laser Physics 2010, Ashtarak, Armenia, October 13-16, 2010; The International Workshop Photonics&Micro- and Nano-structured Materials “PMNM-2011”, June 28-30, 2011, Yerevan, Armenia; The International Workshop "Majorana fermions, Non-Abelian statistic and topological quantum information processing", Trieste 2012, ICTP, Italy.

Աշխատանքներին բազմաթիվ հղումներ են արվել տարբեր միջազգային ամսագրերում:

Ինչ վերաբերում է միջազգային գիտական համագործակցություններին, պատմում է, որ իրենք համագործակցում են Անտվերպենի համալսարանի ֆիզիկայի ֆակուլտետի հետ: Քանի որ Հայաստանում փորձարարական բազան ներկայում այնքան էլ լավ վիճակում չէ, միջազգային գիտական համագործակցությունը թույլ է տալիս, անգամ տեսաբանին, ավելի արդիական խնդիրներ լուծել: Իրենց խմբի ինտեգրվածության աստիճանը միջազգային գիտական հանրությանը համարում է բավարար:

Արտակ, Դուք ուսումնասիրում եք գրաֆենի օպտիկական հատկությունները։ Ի՞նչ ասել է գրաֆեն, կբացատրե՞ք մատչելի լեզվով:

Գրաֆեն անվանում են ածխածնի ատոմների մեկ ատոմական շերտը, որը վերջերս հնարավոր է դարձել ստանալ գրաֆիտի բյուրեղից: Վերջին տարիներին հաջողվել է ստանալ նաև մեխանիկորեն կայուն և ամուր գրաֆիտի թաղանթներ` բազմաշերտ գրաֆեն, որը հեռանկարային է օպտո- և նանոէլեկտրոնիկայի համար:

Մի շարք աշխատանքներ ենք արել այդ բնագավառում` Անտվերպենի (Բելգիա) համալսարանի հետ գիտական համագործակցության արդյունքում: Մեզ հաջողվել է ցույց տալ, որ բազմաշերտ գրաֆենի էներգիական կառուցվածքը հնարավոր է կառավարել՝ կիրառելով ուղղահայաց էլեկտրական դաշտ: Մենք կարծում ենք, որ ստացված արդյունքները օգտակար կլինեն՝ ինչպես տեսական ֆիզիկայի տեսանկյունից, այնպես էլ փորձարարական կիրառություններում` տերահերցային և ինֆրակարմիր տիրույթներում նոր սարքերի ստեղծման գործում:

Իսկ ի՞նչ գիտական մրցանակներ և դրամաշնրհներ եք ստացել, որքանո՞վ են դրանք կարևոր։

Անցած տարվա՝ երիտասարդ գիտնականների՝ առավելագույն հղում ունեցող հոդվածների մրցույթում («Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում» նախաձեռնություն և «Տաշիր» հիմնադրամ) երկրորդ տեղն եմ գրավել։ 

Անցած տարվա «Հայկյան» մրցանակի «Լավագույն երիտասարդական գիտական նվաճում» անվանակարգի մրցույթի երկրորդ տեղն եմ գրավել:

Կարծում եմ, որ առողջ մրցակցությունը միշտ էլ օգտակար է:

Ձեր աշխատանքներում քանի՞ համահեղինակ է ընդգրկված, և ո՞րքան մասն է դրանցում Ձեր անձնական ներդրումը։

Մեր հոդվածներում 3-4 համահեղինակ է ընդգրկված: Ես անձամբ մասնակցում եմ աշխատանքի բոլոր փուլերին` կատարում եմ հաշվարկները, ինչպես նաև ձևակերպում հոդվածը: Համահեղինակների հետ քննարկում ենք ստացված արդյունքները և խմբագրում աշխատանքը:

Ի՞նչ եք կարծում. մրցանակաբաշխությունների արդյունքներն ամփոփելիս, որպես հիմք, ընդունել տպագրությունների քանա՞կը, թե՞ հղումների թիվը։

Հղումների թիվը կարևոր է, սակայն շատ երիտասարդ գիտնականներ ունեն հետաքրքիր հոդվածներ` տպագրված մեր հայկական ամսագրերում, որոնց վրա շատ հղումներ չեն արվում: Անհրաժեշտ է դա ինչ–որ կերպ հաշվի առնել և խրախուսել նաև այն երիտասարդներին, որոնք դեռ ընդգրկված չեն միջազգային գիտական համագործակցություններում:

Ի՞նչ կարող եք ասել՝ գիտաչափական ինչպիսի՞ մոտեցում է պետք կոլաբարացիաների շրջանակներում կատարված աշխատանքները գնահատելիս։ h-ինդեսքն այս դեպքում օգտակա՞ր է։

Մրցանակաբաշխությունների արդյունքներն ամփոփելիս h-ինդեսքը կարելի է հաշվի առնել: Կարծում եմ, կոլաբարացիաների շրջանակներում կատարված աշխատանքները պետք է առանձին դիտվեն մնացած աշխատանքներից: Պետք է հստակ որոշել, թե որ աշխատանքները պետք է կոլաբարացիոն համարել:

Ձեր կարծիքով, որո՞նք են Հայաստանում գիտության թերֆինանսավորման պատճառները և ի՞նչ պետք է անել վիճակը շտկելու համար։

Այս հարցը պետք է լուծվի պետական մակարդակով և նորմալ աշխատավարձ տրվի գիտաշխատողներին:

Ինչպե՞ս եք վերաբերվում վերջին երկու տարվա ընթացքում իրականացվող մրցանակներին ու խրախուսական մրցանակաբաշխություններին։

Հաճելի է, որ մասնավոր հիմնադրամները մրցանակներ են տալիս երիտասարդ գիտնականներին: Ցավոք, դրանք լրջորեն չեն փոխում իրավիճակը. գիտությանը պետք է ֆինանսավորվի պետականորեն:

Ի՞նչ կասեք հետթեկնածուական կարգավիճակի (PostDoc) համակարգի մասին. արդյո՞ք մասնագիտական աճի հեռանկարների տեսակետից պետք չէ այն արագորեն ներդրնել Հայաստանում։

Հայաստանում երիտասարդ գիտնականներն առանց այդ համակարգի էլ լավ են աշխատում և ապահովում իրենց մասնագիտական աճը: Եթե աշխատավարձը (PostDoc-ի) լինի գոնե քառորդը եվրոպական PostDoc-ի աշխատավարձի, ապա կարելի է դրա մասին մտածել:

Կարծիքներ կան, որ իսկական գիտնականը միայն նա է, ով բացառապես զբաղվում է գիտությամբ, և որ գիտնականը դադարում է գիտնական լինել այն պահից, երբ սկսում է մտածել իր գործով վաստակելու մասին։ Ի՞նչ կասեք այդ մասին:

Ներեցեք, իսկ քանի՞ օր մարդ կարող է առանց սննդի ապրել: Ինչո՞ւ վաստակելու խնդրին ուշադրություն դարձնելը պետք է անարժան դիտվի հենց գիտնականների պարագայում, որոնք իրենց աշխատավարձը ազնվորեն են վաստակում: Իսկ գիտնականներին, այսպես թե այնպես, նորմալ աշխատավարձ չի էլ տրվում, ներկայում այն պարզապես խորհրդանշական է:

Շատ է խոսվում այն մասին, որ կոռուպցիան ամենամեծ չարիքներից մեկն է մեզանում, և որ այն տարծված է նաև գիտական աշխարհում։

Մեր՝ ֆիզիկայի ֆակուլտետում այդպիսի երևույթ չկա:

Տեսնո՞ւմ եք վերջին տարիներին դրական միտումներ՝ գիտության կազմակերպման ու խրախուսման հարցում։

Դրական միտումներ անշուշտ կան: Հուսով եմ, որ մեր երկրում գիտության ֆինանսավորման հարցում առաջիկայում դրական լուրջ փոփոխություններ կլինեն:

Ինչքա՞ն ժամանակ եք աշխատել արտասահմանում, որտե՞ղ։ Ի՞նչ հիմնական տարբերություններ կթվարկեք Հայաստանում և դրսում գիտական աշխատանքով զբաղվելու հարցում։

Երկու տարի աշխատել եմ Անտվերպենի (Բելգիյա) համալսարանում: Դրսում կան բոլոր պայմանները՝ գիտական աշխատանքով զբաղվելու համար: Համալսարանում գիտական մթնոլորտ է տիրում: Չնայած այն բանին, որ ֆակուլտետի բոլոր կաբինետների դռները կարող են բաց լինել, մարդիկ իրար չեն խանգարում: Մասնավոր, գործին չվերաբերվող խոսակցություններ չկան: Ուսանողներն էլ իրենց համեստ են պահում, չեն աղմկում:

Ինչպե՞ս եք գնահատում ներքին համագործակցության մակարդակը Հայաստանում։

Համագործակցության մակարդակը Հայաստանում գիտական խմբերի միջև նորմալ է: Ցանկալի կլիներ ավելի սերտ կապեր հաստատել արտասահմանի հետ:

Եվ վերջում՝ Հայաստանո՞ւմ եք պատկերացնում Ձեր ապագան, թե՞ արտասահմանում։

Կուզեի դա տեսնել Հայաստանում...

Հարցազրույցը՝ Մանե Հակոբյանի