Հայոց արտակարգ աշխարհին մէջ – Ասթէրիքսեանի գիւղ, կոտորակուած եւ սփռուած մոլորակի տարածքին -, վերջին նորոյթն է լայն բանալ բերանը եւ սարսափահար աչքերը, ծունկերը ամուր ծեծել ափերով, եւ աղիողորմ լալ ու ողբալ թէ, աման-աման, Հայաստանը կը դատարկուի իր բնակչութենէն, մասսայական արտագաղթի պատճառով: 

Այս լացուկոծի ճարտարարուեստին մէջ, տարօրինակութիւնը այն է թէ անվերջ թաց թաշկինակներ ճօճող անոր հետեւակները հեծած են Մեծ Միտքերու եւ Բարձր Սկզբունքներու վրայ, որոնք կրնան հեշտօրէն մրցիլ Քուռկիկ Ջալալիի հետ, սակայն անոնք միաժամանակ կը յաւակնին զետեղուիլ ամենէն իրապաշտ, յստակատես եւ ժողովուրդի մօտիկ մակարդակին վրայ: Հակասութիւնը այն է թէ այդ արհեստավարժ լացողներուն համար, սոյն Միտքերուն ու Սկզբունքներուն, չըլլայ թէ որ տեղ գտնէ հայրենասիրութիւնը, զորս, այսպէս, ոչ միայն հնամաշ է, ժամանակավրէպ եւ հեգնելի, այլ ուղղակի նիւթէ դուրս: 

Այս ծայրայեղ ու կեղծ, մտաւորականօրէն եղբայրասպան բանավէճին մէջ, որու գաղտնի բաղադրութիւնը ունին հայերը (ինչպէս մոգական դեղաջուրինը), կը պակսի հանդարտ վերլուծում մը, հիմնուած արդի ու ժամանակակից, պատմական իրականութիւններու վրայ, անհերքելի իրողութիւններու վրայ: 

Լիբանան, , 1975-էն 1986: Անվերջանալի, դժոխային, քաղաքացիական պատերազմ մը: Քանի որ այն ժամանակ անկախ Հայաստան չկար, այդ երկրի – զորս դադրած էր երկիր ըլլալէ – հայ համայնքը որոշեց, վճռականօրէն, այդտեղ մնալ: 

Կարելի՞ է իրապէս յաւակնիլ թէ, այդ ժամանակամիջոցին, Լիբանանի հայութեան մեծամասնութեան (գրեթէ ամբողջութեան) համար, կեանքի պայմանները աւելի լաւ էին քան թէ Հայաստանի հայերունը, այսօր... Գործի չգոյութիւն, դպրոցները փակ, ամէն բանի – ներառեալ յաճախ հացի իսկ – կարիք, ջուրի, վառելանիւթի եւ ելեկտարականութեան պակաս, անընդհատ կրակոցներ եւ ռմբակոծում, առեւանգում, չարչարանք, կուսապղծում,  ինչքերու բռնագրաւում, տուներու բռնագրաւում, թալան, ամբողջովին մութ եւ փակ ապագայ... Անոնք մնացին: Ջախջախիչ մեծամասնութիւնը դիմացաւ, եւ գիտակցաբար վճռեց չմեկնիլ, չփախչիլ, չլքել: 

Խի՞:  Քանզի անոնք կը հաւատային թէ այդ կը պահանջեն ազգի գոյատեւումն ու ապագան: Նկատի ունենալով այդ ժամանակուայ այդ համայնքին իւրայատկութիւնները, ճիշդ էր այդ, բազմաթիւ մակարդակներու վրայ: 

Այսօր եւս, նոյն երեւոյթը գոյացած է, Սուրիոյ պարագային:  Տրամաբանութիւնը նուազ ճիշդ է, նկատի ոնենալով որ Հայաստան կայ: Սակայն նոյն միտքն է, նոյն սկզբունքն է, նոյն խորին համոզումն է: Կը դասուի տեղ մը, իմաստասիրական հերոսութեան եւ հայրենասիրութեան միջեւ: Հոն ուր հաւաքական շահերու ըմբռնողութիւնը կը գերազանցէ բթամիտ անհատամոլութիւնը: Հակառակ ահռելի պայմաններու, առօրեայ եւ ծայրագոյն վտանգներու, շատերը կը կառչին, եւ վճռած են մնալ: Թէկուզ այդտեղ սպաննուին: 

Հայաստանի արտագաղթի նիւթը քննարկելով այս դիտանկիւնէն, յանուն բոլոր անոնց որոնք, խօսքի բոլոր իմաստներով, իրենց կեանքերը զոհեցին Սփիւռքի մէջ, ի սէր ազգին, եւ նաեւ յանուն բոլոր անոնց որոնք ընտրած են հրաժարիլ յատկանշական բաժինէ մը իրենց հանգիստին, հանդարտութեան, հաճոյքներուն, անձնական եւ առեւտրական գործերուն, ասպարէզին, զբաղումներուն եւ նիւթական յաջողութեան, օտար երկիրներու մէջ ուր շատ հեշտ է իրենց համար հանգիստ ապրիլ, կեանքէն օգտուիլ եւ բարգաւաճիլ, առանց ուրիշ բանով վաբշե մտահոգուելու,  փոխարէնը  տրամադրուելու եւ նուիրուելու համար Մայր Հայրենիքի դժնդակ եւ  տառապագին վերականգնումին, իրաւունքը ունինք Հայաստանի մեր կարգ մը հայրենակիցներուն ըսելու ՝ ալ կը բաւէ լալկանութիւնը, կամ սիրեցէք զայն, կամ՝ երթաք բարով: 

Հայդուկ Շամլեան, Մոնթրէալ

 06 Յունիս 2013