Հարցազրույց մշակութային մարդաբան Աղասի Թադեւոսյանի հետ

- Հայաստանի անկախության 20 տարիների ընթացքում պրակտիկորեն տեղի ունեցավ ռուսերենի անկում: Այդ ընթացքում ծնված երիտասարդությունն իր ամբողջության մեջ չի տիրապետում (կամ վատ է տիրապետում) ռուսերենին: Նշանակո՞ւմ է սա, արդյոք, որ մեր երկրում ռուսերենը հեռանկար չունի, եւ ավագ սերունդն իր հետ կտանի նաեւ ռուսերենի լայն իմացությունն ու գործածությունը:     

- Դուք նկատե՞լ եք, որ երբ ռուսաստանաբնակ հայերը գալիս են Հայաստան, ռուսերեն են խոսում: Ինչո՞ւ: Բանն այն է, որ դա թույլ է տալիս նրանց զգալ առաջին կարգի մարդ, որովհետև այդ լեզվով խոսում են Ռուսաստանում նրանցից իրենց առավել կամ արտոնյալ համարողները: Նախկին գաղութային երկրների քաղաքացիները Ռուսաստանում իրենց երկրորդ կարգի մարդ են զգում, քանի որ ռուսները վարում են լեզվական նացիոնալիզմի հստակ ընդգծված քաղաքականություն: Դա բնորոշ է նաև առօրյա կյանքին:

Ռուսների քամահրանքը լեզվական սխալների հանդեպ ես անձամբ եմ զգացել: Ռուսները լեզուն կիրառում են մարդու ու հատկապես՝ նախկին գաղութներից եկածների վրա: Հայերը սա շատ լավ զգում են: Ռուսաստանից Հայաստան գալով շատ հայեր ռուսերեն են խոսում, քանի որ դա թույլ է տալիս նրանց զգալ «առաջին կարգի» մարդ: Սա, իհարկե, ինքնախաբեություն է: Ռուսերենը Հայաստանում վաղուց այսպես կոչված էլիտար լեզու չէ, և նման վարքագիծը հայաստանյան միջավայրում ծիծաղ  է առաջացնում:

Ռուսների կիրառած լեզվական քաղաքականությունն է պատճառներից մեկը, որն առաջացնում է ռուսերեն լեզու սովորելու դիմադրություն: Ես չեմ ասում, որ ռուսերենը պետք է մերժել որպես լեզու: Որպես օտար լեզու կարելի է նաև ռուսերեն իմանալ: Բայց հասարակության մեջ այդ մերժումը և հակակրանքը պայմանավորված է Ռուսաստանի՝ գաղութարար լինելու ինքնությամբ, որից նա չի կարողանում ազատվել:

Որոշ բեկում տեղի ունեցավ 90-ականներին, երբ խնդիր դրվեց դուրս գալ Ռուսաստանի ազդեցությունից: Ես չեմ կարող ասել՝ արդյոք գիտակցորեն էր, որ մարդիկ սկսեցին կրճատել, մերժել ռուսերեն լեզվի գործածումը, թե պարզապես դա Հայաստանում ռուսական անմիջական ներկայությունից ազատվելու մեխանիկական հետևանք էր: Ռուսերեն լեզվի իմացությամբ իշխանություն բանեցնողները հայտնվեցին մարգինալ կարգավիճակում: Մինչ այդ՝ խորհրդային տարիներին, Հայաստանում ռուսերենի կիրառումը քանակական առումով զիջում էր հայերենին: Սակայն, երկրի ազդեցիկ զանգվածը կամ ներքին գաղութարարների դեր ստանձնած սովետահայ բյուրոկրատիան ու ինտելեգենցիան խոսում էր գլխավորապես ռուսերեն: Ռուսերենի իմացությունը հավասարազոր էր իշխանության իրականացման: Հիմա այդպես չէ:

Եթե չեմ սխալվում 2012թ.-ի հուլիսին Հայաստան եկավ մի ռուսական պատվիրակություն, որն այստեղ համաձայնություններ ձեռք բերեց ռուսերեն լեզվի զարգացման ու կրթական ծրագրեր իրականացնելու վերաբերյալ: Կարծես թե Ռուսաստանը լեզվի տարածման միջոցով փորձում է վերականգնել իր ազդեցությունը տարածաշրջանում: Այս պահին դժվար է ասել, թե ինչ հեռանկարներ կան այս նախաձեռնությունների համար: Կարծում եմ՝ դրանք մեծ չեն:

- Ի՞նչ էր տալիս անցյալում մեզ ռուսերենը, եւ պրակտիկորեն ի՞նչ է տալիս ռուսերենի իմացությունն այսօր Հայաստանի քաղաքացիներին: Ի՞ նչ ենք արդեն այսօր մենք կորցնում ռուսերենի հեռանալով:  

 - Եթե ես այսօր որպես գիտնական ռուսերեն չիմանամ, ապա մեծ կորուստներ չեմ ունենա: Այդ լեզվի կարևորությունն այսօր ընկել է, որովհետև դրանով չի ստեղծվում գիտական նորություն: Արվեստի, գրականության, գիտության ոլորտներում ռուսերենն ամենևին առաջնային լեզուն չէ աշխարհում: Նույնիսկ ռուսները սովորում են անգլերեն, եթե ցանկանում են մասնակցել այդ ոլորտների դիսկուրսներին և ծանոթ լինել գիտական նորություններին:

Այսօր ռուսերենը հիմնականում պետք է այն մարդկանց, ովքեր մեկնում են Ռուսաստան աշխատանք գտնելու: Խոսքը ոչ միայն հայերի մասին է: Եթե այդ մարդիկ նախկին խորհրդային երկրներից են, ապա սովորաբար նրանց բաժին է հասնում ցածր վարձատրությամբ սևագործ աշխատանք: Ռուսներն իրենք չեն պատկերացնում այդ մարդկանց այլ դերում և դրանով բացառում են բարձրակարգ մշակույթային արժեքների փոխանցման հնարավորությունը: Ռուսաստանի վարած միգրացիոն քաղաքականությունն էլ նույնպես մի պատճառ է, որով ռուսերեն լեզուն չի ընկալվում որպես մշակութային հաղորդակցման համար կարևոր լեզու:

Խորհրդային Միությունում ռուսերենն ուներ գիտական լեզվի անբեկանելի կարգավիճակ: Ռուսերենով հայերը հաղորդակցվում էին գիտական շրջանակների հետ Խորհրդային Միության տարածքում: Բայց ռուսերենը ավելի շատ պատնեշ էր, քան միջոց: Որովհետև արգելափակված էր անգլերեն լեզվով գիտական նորությունների հոսքը, և միայն այդ պայմաններում էր ռուսերեն լեզուն ընկալվում որպես աշխարհի քաղաքակրթական գործընթացների ու կենտրոնների հետ կապի միջոց: Իրականում, եթե վերագնահատենք ռուսերեն լեզվի դերը, մեզ համար եղել է պատնեշ լեզու, ոչ թե՝ մոտեցնելու լեզու:

- Հնարավո՞ր է ռուսերենի փոխարինումը անգլերենով, եւ հեռանկարայի՞ն է դա մեր երկրի համար:

 - Շատ լավ կլիներ, եթե Հայաստանում մարդիկ իմանային անգլերեն, քանի որ այն հնարավորություն է տալիս մասնակցել աշխարհի դիսկուրսներին, ունենալ երկխոսություն: Ինչպես ասացի ժամանակին ռուսերենն  աշխարհի արժեքների փոխանցման միջնորդի համբավ ուներ, բայց իրականում մեզ աշխարհի դիսկուրսներից օտարելու միջոց էր: Դա ռուսական եվրասիականության ավանդական հատկանիշներից մեկն է եղել ռուսական գաղութատիրության ողջ շրջանում: Ես կարծում եմ, որ այն մարդիկ, ովքեր ձգտում են մասնակցել աշխարհում տեղի ունեցող գործընթացներին, պետք է սովորեն օտար լեզուներ: Այսօր դա առաջին հերթին անգլերենն է: 

- Ո՞ր լեզվին (ռուսերենի՞ն, թե՞ անգլերենին) է մեր երիտասարդությունն այսօր ավելի լավ տիրապետում: Դրանցից ո՞րն է, այնուամենայնիվ, հիմա շփման լեզու համարվում մեր տարածաշրջանում: 

- Որպես դասախոս շատ բարդ իրավիճակում եմ հայտնվում ուսանողներիս լրացուցիչ գրականություն հանձնարարելիս: Պարզվում է, որ լսարանի մեծ մասը քիչ թե շատ կարող է կարդալ ռուսերեն: Բայց որակական տեսանկյունից այն ուսանողները, ովքեր ավելի լավ են սովորում, նպատակասլաց են և ուզում են ինքնակրթվել, կարդում են անգլերենով: Ռուսերենի իմացությունն օգնում է ձեռք բերել միջինից ցածր գիտելիք, որը բավարարում է համալսարանի դիպլոմը ձեռք բերելու համար: Որակյալ գիտելիք և կրթություն ստանալու համար պետք է իմանալ անգլերեն:

Տարածաշրջանում կիրառվում են ռուսերեն և անգլերեն լեզուները միաժամանակ: Կենցաղային մակարդակում հայերը վրացիների հետ շփվում են ռուսերենով և անցնում են անգլերենի գործնական միջավայրում: Վրաստանի հյուրանոցում կամ խանութում խոսում եմ ռուսերեն, իսկ գործընեկրների հետ՝ անգլերեն: Նույնը վրացիներն են անում, երբ գալիս են Հայաստան: 

«Ռեգիոն» հետազոտական կենտրոնի այս հարցազրույցի հարցերին պատասխանել է նաև ադրբեջանցի մասնագետը: «Ռուսերենը Ադրբեջանում լույսի ներքո» հարցազրույցը կարող եք կարդալ այստեղ:

Լուս.՝ haynews.am-ի