Շուկային` կաթված

2011թ. մարտից սկսած, կառավարության որոշման համաձայն, Հայաստան կարող են ներմուծվել ոչ միայն հանրապետությունում գրանցված դեղերը, այլև նույն արտադրողների նույնանուն դեղեր` այլ փաթեթավորմամբ: Ըստ որում` նման դեղ ներմուծողը կարող է բավարարվել արտադրողի կողմից տրված որակի հավաստագրի բնօրինակը, կամ արտադրողից այլ երկրների ներմուծողին տրված հավաստագրի պատճենը ներկայացնելով։ Ըստ Հայաստանի Դեղարտադրողների և ներմուծողների միության գործադիր տնօրեն Սամվել Զաքարյանի` այդպիսով երկրի դռները բացվում են այնպիսի դեղերի բազմազանության առջև, որոնց որակը և ծագումը դժվար է վերահսկել։ 

Ինչպե՞ս է փոխվել ներմուծվող դեղերի գրանցման ընթացակարգը:    

Ցանկացած դեղ, որը ներմուծվոււմ է Հայաստան, պիտի գրանցվի ՀՀ առողջապահության նախարարության Դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոնում (Դեղգործակալություն),  գրանցման է ենթակա նաև դեղի փաթեթավորումը և օգտագործման հրահանգը՝ բովանդակության և ձևավորման մանրամասնություններով։ Դա Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության կողմից հանձնարարվող պահանջ է, որը կատարվում է ամբողջ աշխարհում։ Հայաստանն այն երջանիկ երկրներից էր, որտեղ այդ պահանջը կատարվում էր լիովին, և դեղը երկիր էր հասնում  անմիջապես արտադրողից՝  նրա երաշխիքով։

Օրինակ, Pfizer-ի կամ GlaxoSmithKline-ի առևտրային ներկայացուցիչն իրավասու է Մոզամբիկում կամ այլ երկրում վաճառել միայն տվյալ երկրում գրանցված դեղերը։ Այժմ, նշված որոշման դրույթներից ելնելով, ցանկացած ներմուծող կարող է ցանկացած երրորդ երկրից Հայաստան ներկրել միջնորդից գնված դեղերը՝  արդեն առանց արտադրողի երաշխիքի, և ներկայացնել դրանք Դեղգործակալություն` փորձաքննության:

Ինչպե՞ ս է հիմնավորվում այդ որոշումը: 

Որպես հիմնավորում բերվում է մրցակցության խթանումն ու դեղամիջոցների գների նվազումը. ասել  կուզի՝ եթե ավելորդ միջնորդ օղակով անցած դեղը ներմուծվում է Հայաստան, ապա իրացվելու համար պիտի լինի ավելի էժան, քան Հայաստանում պաշտոնական ներկայացուցչի կողմից ներմուծված դեղը: Բայց դեղի էժանությունը արդեն հնարավոր կեղծիքի ազդանշան է: Թե ինչ հետևանքներ կարող է ունենալ էժանությունը դեղամիջոցի դեպքում, ավելորդ է բացատրել: Մանավանդ, երբ արտադրողը իր ապրանքանշանով, բայց փաթեթավորման և ներդրիրի փոփոխությամբ  դեղի որակի համար պատասխանատվություն չի  կրում։ 

Այս նոր կարգը գործողության մեջ դնելու թեման անընդհատ բարձրացվել է վերջին մի քանի տարիներին և մի քանի անգամ մերժվել է Դեղգործակալության նախկին տնօրեն, վաստակաշատ գիտնական, հանգուցյալ ակադեմիկոս Էմիլ Գաբրիելյանի կողմից: Ամեն անգամ ներկայացվել է նաև ԱՀԿ-ի կտրականապես բացասական եզրակացությունը, որտեղ նշվել է, որ փաթեթավորման փոփոխությամբ դեղերի ներմուծման հնարավորությունը  կարող է բացել Հայաստանի դռները նաև կենսաահաբեկչության  առջև: 

Կարելի՞ է գտնել դեղի գինը նվազեցնելու ավելի անվտանգ տարբերակ:

Կառավարությունը, այդպիսի ցանկության ուենանլու դեպքում, կարող է քննարկել  դեղամիջոցերի  շրջանառությունը ԱԱՀ-ից ազատելու հարցը, ինչն արվում է Վրաստանում և  Ադրբեջանում։ Այդպես մենք ինքնաբերաբար 20%-ով կնվազեցնենք դեղամիջոցների ներքին շուկայի մրցունակությունը` լինեն դեղերը տեղական թե ներմուծված: Այդ 20% տարբերությունն է պատճառը, որ հիմնականում Վրաստանից են Հայաստան ներկրվում կեղծ դեղեր։

ՀՀ կառավարության վերոնշյալ որոշման վտանգները գիտակցելով՝ դեղոլորտի 46 կազմակերպություններս` և՛ արտադրողներ, և՛ օտարերկրյա դեղագործական ընկերությունների նեկայացուցչություններ, և՛ ներմուծողներ, նամակով դիմեցինք կառավարությանը՝ առաջարկելով որոշումը վերանայել: Հարկ է հասկանալ, որ դեղագործությունը յուրահատուկ ոլորտ է թե ապրանքատեսականու առանձնահատկություններով, թե անվտանգության ռազմավարական նշանակությամբ։ Դա է պատճառը, որ մենք դեմ չենք ոլորտի խիստ վերահսկողությանը, դեռ մի բան էլ խստացմանն ենք կողմ: 

Ինչո՞վ է պայմանավորված այն, որ արտադրողն իր դեղի իրացումը կատարում է  ըստ առանձին երկրների տարբերակված եղանակով: Մի ՞թե Հայաստանի և Եթովպիայի համար նույն ասպիրինը չի արտադրվում:

Ամեն մի երկրում, կամ երկրների խմբում, արտադրողը գրանցման է ներկայացնում դեղի փաթեթավորման և ներդիր-թերթիկի իր նախընտրած ձևը, որը, միաժամանակ, պետք է համապատասխանի տվյալ երկրի և միջազգային օրենդրության պահանջներին։ Օրինակ, դեղարտադրողները, ելնելով երկրների տեղային պայմաններից, ըստ երկրների առաջարկում են օգտագործել նույն դեղի տարբեր դեղաչափեր, և այլ երկրում նպատակահարմար դեղաչափը կարող է նպատակահարմար չլինել Հայաստանում օգտագործման համար՝ բուժմանը չնպաստելու կամ կողմնակի ազդեցություն առաջացնելու պատճառով։

Բացի այդ, ըստ  դեղերի կոդավորման համակարգի, տվյալ դեղամիջոցը նույնականացվում է մաքսային, դեղերի հսկողության և այլ իրավասու մարմինների կողմից: Իսկ Հայաստանում արդեն նույն արտադրողի նույն անվանումով պրեպարատը դեղատներում կհայտնվի տարբեր փաթեթվածքներով և ներդիր-թերթիկներով՝  հիմնանմուշից տարբերվող բովանդակությամբ, գույներով, տառատեսակով։ Չպետք է մոռանալ, որ 2001-2010թթ. Դեղգործակալության կողմից գրանցումը մերժված 21 դեղերից 15-ի պարագայում փաթեթավորումը և մակնշումը չի համապատասխանել գրանցման նմուշին։

Ինչ վերաբերում է գնին, ապա պատշաճ արտադրական գործունեութփյան (GMP)  միջազգային ստանդարտներին համապատասխան արտադրված դեղամիջոցը չի կարող ունենալ գնի մեծ տարբերություն` անկախ այն բանից, թե որ երկրի համար է արտադրված: Հնարավոր է` Ռուսաստանի պես խոշոր շուկայի համար գնվի մեծ խմբաքանակ, որտեղ, օրինակ, 3 դոլար արժողությամբ դեղը կվաճառվի 2,85-ով, սակայն ոչ 1,5 դոլարով: Այդ գնով  դեղը անվտանգության լուրջ կասկածի տեղիք կտա: 

Ամեն դեպքում, եթե դեղը լինի անորակ, այն, ըստ ամենայնի, չի անցնի Դեղգործակալության փորձաքննությունը:

Մայիսի սկզբում հանդիպում տեղի ունեցավ վարչապետի մոտ, որին մանակցեցին մի շարք կազմակերպություններ: Դեղգործակալության  ներայացուցիչները մեզ հավաստեցին, որ այդ կառույցն ի զորու է սպասարկել փաթեթավորման փոփոխությամբ դեղամիջոցների  ներհոսքը, որը հետագայում պիտի անընդհատ աճի: Սակայն մենք լուրջ կասկածներ ունենք, որ Դեղգործակալությունը՝ ունենալով բացառիկ բարձրակարգ մասնագետներ, չունի կադրերի անհրաժեշտ քանակ և սարքավորումերի զինանոց, որը բավարար է կլինի այդ ներհոսքը սպասարկելու համար։ Մեր կարծիքով, այսօր էլ այն չի հասցնում կատարել հայտերի քանակով պայմանավորված փորձաքննությունների ծավալը,  իսկ մի քանի միջազգայնորեն ընդունված ցուցանիշների, օրինակ, կենսահամարժեքության փորձաքննությունը կատարվում է միջազգային չափանիշներին չհամապատասխանող մակարդակով: 

Մինչև ՀՀ կառավարության կողմից վերոնշյալ որոշման ընդունումը մեր երկրի դեղերի շուկան համարվում էր օրինակելի մոդել, ամենակարգավորվածներից մեկն աշխարհում: Դա բազմիցս փաստվել է տարբեր միջազգային ամբիոններից, և առիթ հանդիսացել, որ շատ երկրներից Հայաստան այցելեն դեղերի կարգավորման ոլորտի փորձի փոխանակման համար։ Մինչ այժմ շուկայում շրջանառվող կեղծ դեղերի քանակը չէր անցնում 1-2%-ից: Սակայն հիմա այդ ցուցանիշը կարող է կտրուկ աճել՝ ստեղծելով քաոսային, անկառավարելի իրավիճակ: Վերջիվերջո, մեկ այլ կարևորագույն խնդրի մասին չխոսեցինք. կտուժեն ոչ միայն սպառողները, այլև շուկան:

Իսկ շուկան ինչպե՞ս կտուժի:

Լուրջ վտանգի տակ է հայտնվում դեղագործական ընկերությունների ներկայացուցիչների ինստիտուտը: Հայաստանի դեղերի շուկան եզակիներից է, որ մենաշնորհացված չէ։ Մեր երկրում կա 178 արտադրող և ներմուծող, որից առանձնանում է խոշորների տասնյակը, մնացածը հիմնականում ներմուծում են մի քանի դեղամիջոց՝ միջոցներ ծախսելով դրանց գրանցման, պահանջարկի ձևավորման՝ բժիշկների և սպառողների իրազեկման  համար։ Իսկ եթե խոշոր ներմուծողներից մեկը շուկան նպատակադրված հեղեղի այլ ներմուծողների գրանցած դեղերով, և հատուկ վաճառի էժան գներով, տասնյակ փոքր ձեռնարկություններ կփակվեն, քանի որ դեղերի ներմուծման ոլորտում որոշիչ կդառնա գինն ու քանակը, և ոչ թե որակը, ու ներմուծման շուկան կկենտրոնացվի:

Այս երեք ամսվա մեջ այդպիսի դեպք արդեն գրանցվել է, երբ երրորդ երկրից Հայաստան է ներկրվել մի դեղամիջոցի մեծ խմբաքանակ, որի բացառիկ ներկայացուցիչը  չդիմացավ մրցակցությանը և ստիպված էր դադարեցնել իր գործունեությունը: Եվ բացառված չէ, որ այդ խոշոր ներմուծողը՝ դառնալով մենաշնորհատեր, չի բարձրացնի գները։ Այդպիսի նախադեպ արդեն կա Վրաստանում, որտեղ փաթեթվածքի փոփոխությամբ դեղերի ներմուծման գործելաոճը հանգեցրեց այն բանին, որ շուկան երկու տարում  բաժանվեց երեք խոշոր ներմուծողների միջև և վերահսկվում է նրանց կողմից։