Հարցազրույց Սփյուռքի փոխնախարար Ստեփան Պետրոսյանի հետ

-Սփյուռքի նախարարությունը վրացահայության համար մշակում է հայեցակարգ, ո՞ր փուլում է այժմ այն:

-Հայեցակարգը հիմա քննարկման փուլում է, կներկայացվի կառավարություն, որտեղ նախատեսված է միջոցառումների մեծ ցանկ, թե ինչպես կարող ենք աջակցել Վրաստանի հայ համայնքի կրթամշակութային խնդիրների լուծմանը:

-Թբիլիսիի «Նորաշեն» հայկական եկեղեցու շուրջ ծավալված վերջին իրադարձություններից հետո Հայաստանի և Վրաստանի սփյուռքի նախարարները հանդիպումներ են ունեցել և փոխգործակցության պատրաստակամություն հայտնել առաջացած խնդիրների շուրջ: Ի՞նչ զարգացումներ և ի՞նչ առաջընթաց կա այս հարցում:

-Մենք, իհարկե, պետք է զբաղվենք սփյուռքում գտնվող հայկական պատմամշակութային արժեքների պահպանմամբ, եթե հնարավոր է` նրանց Հայաստան տեղափոխմամբ: Մենք դիմել էինք մեր վրացի գործընկերներին, նրանք խոստացել են հարցը բարձրացնել վրացական իշխանությունների առջև: Հույս ունենք, որ հարցը դրական լուծում կստանա: Ըդհանրապես, խնդիրն այն է, որ հայ եկեղեցու իրավական կարգավիճակը լուծված չէ, և այդ բոլորը հարցերի մի թնջուկ է, որ պետք է լուծվի: Այնտեղ կան արդեն եկեղեցական, թեմական հարցեր, որոնք գտնվում են Էջմիածնի իրավասության տակ: Ջավախքցիները արդեն բարձրացնում են նաև Ջավախքում առանձին հոգևոր թեմ ունենալու հարցը, իսկ դրանք արդեն Էջմիածնի իրավասության տակ է:

-Իսկ սփյուռքի նախարարությունը որևէ կերպ արձագանքե՞ց Թբիլիսիիում թումանյանական գրադարանի վաճառքի փաստին:

-Մենք շատ ցավում ենք, իհարկե, որ հայկական մշակութային մի օջախ փակվում է, մի դպրոց փակվում է: 1997 թ. վաճառել են, այդ ժամանակ հնարավորություն կար դրա առաջն առնելու, սփյուռքի նախարարություն այդ ժամանակ չկար, բայց, ցավոք սրտի, այդ հարցը աչքաթող է արվել: Հիմա այդ հարցով սկսել են զբաղվել և' հայկական կազմակերպությունները, և' Մշակույթի նախարարությունը, և' Գրողների միությունը: Մենք էլ ենք զբաղվում, հույս ունենք, որ ինչ-որ լուծում կգտնվի, կհայտնվեն բարերարներ, որոնք կկարողանան ետ գնել:

-Ի՞նչ անելիքներ ունի Սփյուռքի նախարարությունը Սամցխե-Ջավախք տարածաշրջանում: Այստեղ ի՞նչ խնդիրներ կան:

-Ջավախքի խնդիրը մի քիչ առանձնահատուկ է, որովհետև կարծես թե Ջավախքում մենք հայապահպանության խնդիրներ չունենք` հայոց լեզվի ուսուցման, հայ գրականության, մենք Ջավախքում ավելի շատ ունենք հայաթափության խնդիր: Այսինքն` մենք պետք է Ջավախքի բնակչությանն ամրապնդենք տեղում, կարողանանք տնտեսական օգնություն ցուցաբերել, և, իհարկե, հոգևոր ոլորտում: Ջավախքում վիճակն այդքան վատ չէ, ինչքան Մառնեուլի տարածաշրջանում: Այնտեղ 12 դպրոց կա, բայց մնացել է 9-ը: Իսկ Թբիլիսիում գործում է 2 դպրոց, մինչդեռ 1976 թ. 32 դպրոց կար Թբիլիսիում: Աշակերտների թիվն է պակասում: Օրինակ` Թբիլիսիում հայկական դպրոց գրեթե չի մնացել, և հայերն այնտեղ գնում են ոչ թե վրացական, այլ ռուսական դպրոց, և դա դառնում է արտագաղթի պատճառ: Խնդիրները մի քիչ տարբեր են:

-Դուք նպատակ ունեք սփյուռքի համար հեռահար ուսուցման ծրագիր սկսել, Սամցխե-Ջավախքի համար նույնպե՞ս այդ ծրագիրը կարող է գործուն լինել, թե՞ ոչ:

-Ջավախքում դրվածքն ուրիշ է: Քանի որ վրացական պետությունն ունի իր ուսումնական ծրագրերը, իրենք, կարծես թե, թույլ չեն տալիս, որպեսզի հայկական դպրոցներում կիրառվեն հայկական դասագրքեր:

-Իսկ դրա դեմ ինչ-որ քայլեր ձեռնարկվու՞մ են:

-Դժվար է դրա դեմ պայքարելը: Մենք հասկանում ենք, որ հայկական դասագրքերով սովորելը ավելի ճիշտ կլիներ, բայց, մյուս կողմից էլ, վրացական պետությունն իր քաղաքականությունն է իրականացնում, և մենք չենք կարող ասել, որ ֆիզիկայի դասագիրքը մենք այստեղից կուղարկենք, կամ` կենսաբանության դասագիրքը: Նույնիսկ հայոց լեզվի դասագիրքը նրանք ասում են, որ իրենք կմշակեն: Ես չեմ տեսնում դրա դեմ պայքարը: Իհարկե, մենք պետք է ուժեղացնենք կապերը Ջավախքի համայնքների հետ, մենք պետք է նպատակային տեղեր բացենք Հայաստանի բուհերում Ջավախքից եկած երիտասարդների համար: Մենք պետք է ոչ միայն հայագիտական մասնագիտությունների, այլ նաև մնացած մասնագիտությունների գծով տեղեր հատկացնենք: Եվ, վերջապես, մենք պետք է հորդորենք մեր հայրենակիցներին, որպեսզի նրանք լավ լեզուներ սովորեն` անգլերեն, տեղի լեզուն լավ սովորեն, որպեսզի կարողանան ինտեգրվել Վրաստանի պետական կյանքում: Քանի որ Ջավախքի բնակչությունը վրացերենին վատ է տիրապետում, նա չի կարող ինտեգրվել, պետական պաշտոններ զբաղեցնել, իսկ եթե պետական պաշտոններ չի կարող զբաղեցնել, նշանակում է` պետական-հասարակական կյանքից զրկվում է: Չեն կարողանում կարդալ, ճիշտ մեկնաբանել վրացական օրենքները, օրենսդրական ակտերը, տեղեկատվությունը, թերթերը: Դրա համար նրանք հաճախ իրենց իրավունքները չեն կարողանում պաշտպանել: Եվ այդ բոլորը դառնում է արտագաղթի պատճառ:

-Դուք Ձեր խոսքում արդեն իսկ նշեցիք բազմաթիվ խնդիրներ, մինչդեռ ընդամենը օրեր առաջ Վրաստանի արտգործնախարարը Հայաստան այցի ժամանակ հայտարարեց, որ Ջավախքում միայն սոցիալ-տնտեսական խնդիրներ կան: Սփյուռքի նախարարությունը համաձա՞յն է այդ տեսակետի հետ:

-Ջավախքում, այո, հիմնականում սոցիալ-տնտեսական խնդիրներն են, որովհետև ջավախքցին չի փոխում իր ազգանունը, ինչպես դա տեղի է ունենում ուրիշ տարածքներում, հայերեն է խոսում, պահպանում է իր ընտանիքի ավանդույթները, հայկական կենցաղը, ջավախքցիները հայկական դպրոց են գնում, հայոց լեզու են սովորում, հայկական եկեղեցի են հաճախում:

-Լրտեսության մեղադրանքով ձերբակալված են հայազի գործիչներ, դա ինչպե՞ս կմեկնաբանեք: Արդյոք չկա՞ն քաղաքական խնդիրներ Սամցխե-Ջավախքում:

-Ես չգիտեմ` մեղադրում են, ինչ են անում: Դատ կլինի, կպարզվի: Իրենք փաստաբան ունեն, մենք խոսել ենք Ջավախքի հայրենակցական միությունների հետ: Մի մասն ասում է, որ ինչ-որ մեղադրանք է ներկայացվել այդ երկուսին, թե ինչքանո՞վ է հիմնավոր, դժվարանում եմ ասել:

-Այսինքն` Սփյուռքի նախարարությունը այս հարցով չի՞ հետաքրքրվել:

-Սփյուռքի նախարարությունը միջպետական հարաբերություններով չի զբաղվում:

-Բայց Սփյուռքի նախարարը մշտապես հայտարարում է, որ բոլոր հայերը նախարարության գործունեության ոլորտում են և պաշտպանված են լինելու:

-Այո, բոլոր սփյուռքահայերը մեր գործունեության ոլորտում են, բայց նկատի ունեինք մշակութային, կրթական հարցերը: Իսկ ինչ առնչվում է միջպետական հարցերին, դրանով զբաղվում է Արտաքին գործերի նախարարությունը: Մենք զբաղվում ենք սփյուռքի կրթամշակութային հարցերով` հայապահպանություն, հայրենադարձություն, կրթություն, մշակույթ, հայկական ոգու պահպանում և այլն:

-Ի՞նչ ծրագրեր եք մշակել կոնկրետ Ջավախքի համար:

-Ծրագրերից մեկը նպատակային ուսուցում կազմակերպելն է Հայաստանում և ապահովելը, որպեսզի նրանք հետ գնան, երիտասարդությունն այնտեղից դուրս չգա: Երկրորդը` մենք պետք է կարողանանք գտնել հնարավորություններ, որ սփյուռքի ներդրողների ուժը ներմղենք  դեպի Ջավախքի տարածաշրջան, տնտեսական ներդրումներ արվեն, ստեղծվեն փոքր ձեռնարկություններ: Մենք չենք բացառում և լավ կլիներ, որ մեր գործարարները կարողանային Վրաստանում որոշակի սեփականություն գնել, բիզնեսներ հիմնել, պետք է փորձենք Հայաստանի հեռուստատեսությունը` մետրային ալիքը ավելի հասանելի դարձնել ջավախքահայության համար: Մենք պետք է կարողանանք բացել տեղեկատվական դաշտը, թերթերը հասնեն այնտեղ, թղթակիցներ ունենանք այնտեղ, որպեսզի ավելի ճշգրիտ տեղեկատվություն ունենանք, դպրոցներին օգնենք: Այնտեղ պետք է զարգանա տնտեսությունը, որ մարդիկ աշխատանք ունենան, չթողնեն գնան:

-Դուք նշեցիք նախարարության իրավասությունները հատկապես մշակութային ոլորտում: Իսկ թատրոնի, արվեստի տարբեր ճյուղերի համար ի՞նչ ծրագրեր է մշակում Սփյուռքի նախարարությունը:

-Մենք նախատեսում ենք մեծ օգնություն ցուցաբերել Ջավախքի մշակութային օջախներին: Այնտեղ անսամբլներ կան: Օրինակ` մեզ վերջես դիմել էին, որպեսզի մենք իրենց օգնենք տարազի հարցով: Մենք ուզում ենք Ջավախքի երեխաներին ընդգրկել մեր ծրագրերից մեկում, կազմակերպել նրանց համույթների համար հյուրախաղեր, այստեղից մշակութային խմբեր ուղարկել: Մենք պետք է տեղեկատվություն տանք այնտեղի տեղական հեռուստատեսային ալիքներին, նրանց միջոցով կազմակերպենք հաղոդումներ: