Հայաստանի և Թուրքիայի միջև սահմանի վերաբացման նախագծերը գրեթե չեն ողջունվում թուրքական սահմանամերձ քաղաքներում և գյուղերում: Սաբուհի Մամմադլի, Իգդիր, Թուրքիա (CRS No. 491, 1-May-09) Թուրքիայի և Հայաստանի միջև սահմանի հնարավոր վերաբացման մասին խոսակցությունները սահմանամերձ թուրքական քաղաքների բնակիչների մոտ տարակուսանք են առաջացրել, թե արդյո՞ք այսպիսի զարգացումն այն է, ինչ իրենց հարկավոր է: Շատերն ասում են, որ նույնիսկ եթե դա տնտեսապես ձեռնտու է, միեւնույն է, իրենք, այնուամենայնիվ հայ հարևանների հետ ընկերանալու պատրաստ չեն: Իգդիրը փոքր քաղաք է Թուրքիայում: Չնայած իր գավառական լինելուն, այն շատ մեծ ռազմավարական կարևորություն ունի Թուրքիայի համար, քանի որ գտնվում է Ազդրբեջանի, Հայաստանի և Իրանի սահմանների խաչմերուկում: Իգդիրի տեղացի բնակիչները հիմնականում ադրբեջանցիներ են, ովքեր այստեղ են եկել Լեռնային Ղարաբաղից կամ հարակից տարածքներից: Թուրքիան փակել է իր սահմանը Հայաստանի հետ 1993 թվականին` ի աջակցումն Ադրբեջանի, քանի որ վերջինս շատ պարտություններ էր կրել Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմում: Երկու երկրների միջև դեռ չկա ոչ մի դիվանագիտական հարաբերություն, քանի դեռ գոյություն ունեն Ղարաբաղի չկարգավորված հակամարտության խնդիրը, Հայաստանի` 1915թ. հայերի զանգվածային կոտորածները Օսմանյան կասրությունում ցեղասպանություն ճանաչելու պահանջները և մի քանի հայկական քաղաքական կուսակցությունների պահանջները` վերադարձնել Թուրքիայի հյուսիս-արևելքում գտնվող վեց գավառները: Սահմանի բացումը այն 35 պահանջներից մեկն է, որ Թուրքիան պետք է իրականացնի Եվրոպական Միությանը անդամակցելու համար: Հայաստանը և Թուրքիան, իսկ Շվեյցարիան` որպես միջնորդ, փակ բանակցություններ են վարում այդ հարցի շուրջ դեռ 2002թ-ից: Այն նախանշանները, որ Հայաստանն ու Թուրքիան կարող են բարելավել հարաբերությունները,  առաջացրել են Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի դժգոհությունը: Նա իր դժգոհությունն արտահայտել է Անկարայում տեղի ունեցած միջազգային գիտաժողովին այցելելու մերժումով` այսպիսով զոհաբերելով իր հնարավորությունը հանդիպել Օբամայի հետ, ով այլ բարձրաստիճան հյուրերի հետ մասնակցում էր միջոցառմանը: Չնայած Ադրբեջանի դեմարշերին` թուրք-հայկական ճանապարհային քարտեզը արդեն նախատեսում է երկու երկրների սահմանների միջև երկու անցակետերի վերաբացում: Մեկը գտնվում է Իգդիրի Ալիջան գյուղի շրջակայքում, իսկ մյուսը` Կարսի Ակյակա գյուղում: Իգդիրի Ազգային Շարժում կուսակցության (Թուրքիայում հայտնի որպես MHP) նախագահ Ջահիդ Էրոլը մտահոգված է այն ազդակներով, որոնք տանում են դեպի սահմանի վերաբացումը: Նա վախենում է, որ Իգդիրի քուրդ քաղաքապետի ընտրությունները կարող են ունենալ արագացված և անցանկալի գործընթաց; Վերջերս Էրոլը պարտություն էր տարել տեղական ընտրություններում` Քրդական Ժողովրդավարական Հասարակական կուսակցության թեկնածու Մեհմետ Գյունեշի հետ մրցելիս: Էրոլը պնդում է, որ վերջինս աջակցում է Քրդական Աշխատավորների Կուսակցությանը` PKK, որը Թուրքիայում համարվում է ահաբեկչական կազմակերպություն: «Հիմա, ցավոք, նրանք նշանակել են PKK-ի անդամին ղեկավարել քաղաքապետարանը», - բողոքում է Էրոլը: Նա անհանգիստ է, որ նորանշանակ քուրդ քաղաքապետը կբացի սահմանը Հայաստանի հետ: Ընտրվելուց հետո Գյունեշը տեղական թերթին տված հարցազրույցում ասել է, որ «կբացի Ալիջանի դարպասները», որը առաջարկված անցակետերից մեկի մոտ տնվող գյուղերից է: «Սա կնպաստի տարածաշրջանի տնտեսական զարգացմանը», - ասել է նա նույն թերթում: Էրոլին դուր չի գալիս Թուրքիայի դաշինքը Ադրբեջանի հետ առուծախ անելու գաղափարը` փոխարինելով այն «զարգացման» հեռանկարով: «Մեր կողմից հարգված [կուսակցության] նախագահ Դեվլետ Բահչելին ասում է. “Մենք հետ չենք կանգնի Ղարաբաղից, նույնիսկ եթե Ադրբեջանը հետ կանգնի”», - առարկել է նա: «Մենք ուրախ կլինենք, եթե Ադրբեջանը խիստ դիրքորոշում պահպանի Թուրքիա-Հայաստան սահմանի վերաբացման հարցում, և եթե [նախագահ] Ալիևը խափանի Օբամայի և Էրդողանի նախագծերը»: «Մեր կուսակցությունն իր դիրքորոշումը հստակ ասել է: Սահմանը երբեք չի բացվի, կամ նրանք ստիպված կլինեն անցնվել մեր դիակների վրայով»: Իգդիրի բնակչության կարծիքները շատ տարբեր են: Սակայն շատերը նույնքան թշնամաբար են տրամադրված սահմանի վերաբացմանը, որքան Էրոլը: Իգդիրի կենտրոնում գտնվող Բարբարոսսա հյուրանոցի աշխատակից Նուրին ասում է, որ նման զարգացումները բիծ կթողնեն Թուրքիայի հեղինակության վրա: «Ես պարզապես չեմ կարող պատկերացնել, որ հայերը հանգիստ ճանապարհորդեն Թուրքիայով: Ինչպե՞ս է դա հնարավոր», - ասում է նա: Տեղացի գործարար Էկրեմ Յեսիլն ընտրել է նույն ուղին: Նա ասաց, որ Էրզրումի համալսարանի սոցիոլոգիայի ֆակուլտետը վերջերս անցկացրել է սոցոլոգիական հարցում, որին մասնակցած 10.000 հարցվածների մեծամասնությունը դեմ է հաշտմանը: «Պատասխանողների 97 տոկոսն ասել է, որ չեն ցանկանում, որ սահմանը վերաբացվի», - ասաց Յեսիլը: «Մնացած երեք տոկոսը կառավարությանը սատարող Արդարություն և Զարգացում կուսակցության անդամներ էին»: Մուրատ Քարադեմիրը` ընդդիմական Հանրաճանաչ Հանրապետական Կուսակցությունից, նույնպես խստորեն դեմ է հաշտությանը: Նա Իգդիրն անվանում է «դեպի Կովկաս տանող դուռ»` մի դուռ, որը պետք է պինդ փակ պահել Հայաստանի դեմքի առջև: «Հայերի համար այս քաղաքը դեպի Եվրոպա տանող ճանապարհ է հանդիսանում Թուրքիայի միջով, կարճ ասած, այն ռազմավարական տարածք է», - ասաց նա: «Այս դուռը բացել հայերի առջև կնշանակի աղետ Թուրքիայի համար, վտանգ նրա անվտանգությանը»: «Բացի այդ PKK-ն շատ ակտիվ է այս տարածաշրջանում, և ոչ ոքի համար գաղտնիք չէ, որ PKK-ի շատ անդամներ պատրաստվել են Հայաստանում և օկուպացված Ղարաբաղում»: «Հենց այնտեղ է, որ ահաբեկիչները “բուժում են իրենց վերքերը”: Արդեն իսկ շատ բարդ է [կանխել] նրանց մուտքը Հայաստան: Իսկ սահմանը բացելով` ավելի կհեշտացնենք նրանց շարժը»: Ալիջանում ծնված, իսկ ներկայումս Իգդիրում բնակվող Մեհմետ Այդինն ասել է, որ Անկարան վերջերս խոսել է այն մասին, որ դիվանագետներ ուղղարկի այդ գյուղը` սահմանի վերաբացումը կանխելու: «Նրանք ասում են. “Տեսնո՞ւմ եք, թե ինչ է դառել Իգդիրը մի փոքրիկ գյուղից Ադրբեջանի սահմանը բացվելուց հետո: Նույնն էլ սպասում է Ալիջանին [եթե Հայաստանի հետ սահմանը բացվի]”»: «Ոմանք հավատում են այս քարոզչությանը և սպասում [սահմանի] վերաբացմանը, իսկ շատերը` ոչ»: Բայց ոչ բոլորն են Իգդիրում ուզում մշտապես փակ սահման ունենալ Հայաստանի հետ: Ահմետ Սահինը` տեղական Ժողովրդավարական Հասարակական կուսակցության ակտիվիստը, կարծում է, որ այսօր Իգդիրում շատ բիզնեսներ կանգ են առել տնտեսական բարդությունների պատճառով, սակայն կարող են նորից թափ առնել, եթե սահմանը բացվի: «Ես ինքս ձեռնարկատեր եմ: Իմ գործարանում արտադրվող քիմիկատները փոշու մեջ կորել  են պահեստներում», - ասում է նա: «Ինչո՞վ վատ կլիներ, եթե արտադրանքս իրացնեի հայկական շուկայում»: «Սահմանը պետք է բացվի, քանի որ Թուրքիայում գործազրկություն է», - համաձայնվում է տեղաբնակ ուսուցիչ Մեհմետ Բրոին: «Առևտուրը նույնպես պակասել է: Իսկ Հայաստանը մեզ համար շահութաբեր տարածք է»: Այստեղի նահանգապետ Մեհմետ Քարահիսարլին նույպես լավատես է սահմանի հնարավոր վերաբացման հարցում: «[Այն] կնպաստի Իգդիրի և ամբողջ տարածքի բիզնես գործունեության զարգացմանը», - ասաց նա Պատերազմի և խաղաղության լուսաբանման ինստիտուտին (IWPR): Բայց թուրք ազգայնամոլները շարունակում են կրկնել, որ նրանք կթույլատրեն սահմանի բացում միայն այն դեպքում, եթե Հայաստանը կատարի մի շարք նախապայմաններ: Դրանք սկսում են Լեռնային Ղարաբաղից: «Առաջին հերթին Հայաստանը պետք է ազատի Ղարաբաղի տարածքը», - ասում է Էրոլը: «Երկրորդ հերթին նրանք պետք է մտքներից հանեն ցեղասպանության վերաբերյալ իրենց պահանջները: Երրորդ` պետք է դադարեն Թուրքիայից փոխհատուցում պահանջել: Չորրորդ` չպետք է պահանջեն, որ Թուրքիան վերադարձնի տարածքները: Հինգերորդ` պետք է ընդունեն [1992թ.փետրվարի] [ադրբեջանցիների] կոտորածները Խոջալիում»: «Երբ հայերը կատարեն բոլոր այս պայմանները, Էրդողանը և Գյուլը նույնիսկ կարող են բարեկամանալ [Հայաստանի նախագահ Սերժ] Սարգսյանի հետ»: «Մինչև չանեն, մենք խոսելու ոչինչ չունենք»: Սաբուհի Մամմադլին անկախ լրագրող է Բաքվում: Հոդվածն արտատպվում է Պատերազմի եւ խաղաղության լուսաբանման ինստիտուտի (IWPR) «Կովկասյան լրատու» պարբերականից www.iwpr.net