Նախագահ Սերժ Սարգսյանը դեռ չէր մեկնել Մոսկվա, երբ Հայաստանում արդեն ուժեղ դիմադրություն էր սկսվել ԼՂ հակամարտության կարգավորման մադրիդյան սկզբունքների նկատմամբ, չնայած այդ սկզբունքները շրջանառության մեջ էին դրվել դեռևս 2007թ.: Հուլիսի 17-18-ին Սարգսյան-Ալիև մոսկովյան հերթական բանակցություններից անմիջապես հետո, կրկին հիմք ընդունելով մադրիդյան սկզբունքների անընդունելիությունը, պատերազմի վերսկսման իրատեսականության վերաբերյալ տոտալ քարոզչական արշավ սկսվեց: «Ադրբեջանը պատերազմ չսկսելու ոչ մի պարտավորություն չունի: Ես վստահ, առանց տատանվելու ասում եմ` այո, Ադրբեջանը գնում է պատերազմի, իսկ մենք պետք է պատրաստ լինենք այդ պատերազմին, ինչքան էլ դա ցավալի լինի, և մեր ժողովուրդը վատ ընդունի»,- անցած շաբաթ «Դե ֆակո» ակումբում ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց ԼՂՀ պաշտպանության բանակի նախկին հրամանատար Սամվել Բաբայանը: Ավելի ուշ այս միտքը փորձագիտական մակարդակով զարգացրեց Ռուսաստանյան աշխարհաքաղաքական հիմնախնդիրների ակադեմիայի նախագահության անդամ, ակադեմիկոս Արա Սարգսյանը: Վերջինս հավաստիացնում է, թե աշխարհի գեոքաղաքական խոշորագույն կենտրոններում մշակվել են հավանական սցենարներ, որոնք պայմանավորված են ռուս-ադրբեջանական և բրիտանա-ադրբեջանական համագործակցություններով: Առաջին սցենարի ծրագրերը համընկնում են «Գազպրոմի» շահերի հետ` կապված «Նաբուկո» ծրագրի հետ, երկրորդը` «Բրիթիշ Պետրոլիում» նավթային հսկայի: «Սցենարի շուրջ պայմանավորվածություններն ամրագրվել են մոտ 10 օր առաջ» Բաքվում: Պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել` ստանալ ռուսական իշխանական թևերի աջակցությունը, այդ թվում նաև գենշտաբի` վերսկսել ռազմական գործողություններն Արցախում»,- հայտարարել է Սարգսյանը: Նույն ժամանակահատվածում հայաստանաբնակ քաղաքագետ Երվանդ Բոզոյանը փորձում էր հիմնավորել, թե մադրիդյան փաթեթի վտանգավոր տարրերից մեկն այն է, որ այդտեղ մի էլեմենտից կարող են բխել այնպիսի բաներ, որոնց հետևանքը կարող է լինել պատերազմը: Ահա հենց այսպիսի տրամաբանության «էվոլյուցիան» նկատի առնելով` օրերս ՀՀ նախկին արտգործնախարար, ՀԱԿ անդամ Ալեքսանդր Արզումանյանը նկատեց. «Վտանգն այն է, որ ուժեղանում է պատերազմի մասին հռետորաբանությունը: Եթե միջազգային հանրությունը գալիս է կոնսենսուսով լուծման և այն չի կարողանում պարտադրել, ապա պարտադրանքի ձևերից մեկը դառնում է պատերազմի վերսկսումը: Հենց պատերազմի մասին հայտարարությունն է ահազանգում պատերազմի վտանգի մասին»: Սակայն պատերազմի կերպարը միայն ներքին հայտարարություններով չէ, որ կերտվում է: Նախագահների մոսկովյան հանդիպումից ընդամենը մեկ օր հետո սկսեցին տարօինակ ասեկոսեներ շրջանառվել այն մասին, թե Ադրբերջանի զինված ուժերը հարձակում են գործել Քարվաճառի ուղղությամբ: Ավելին, խոսվում էր ոչ միայն նրանց կողմից մի քանի հայկական դիրքերի գրավման և ռազմական գորոծողությունների ընթացքում բազմաթիվ զոհերի մասին, այլև դրանով պայմանավորվեց նույն օրը տարօրինակ զուգադիպությամբ մի քանի հեռուստաընկերությունների եթերի երկարատև խափանման փաստը: Սակայն տարօրինակը ոչ այնքան այսպիսի խոսակցությունների` ձնագնդի էֆեկտով տարածումն էր, այլ պետական մարմինների և հատկապես Պաշտպանության նախարարության արձագանքի ուշացումը, որն ավելի էր նպաստում նման խուճապային տրամադրությունների հասունացմանը: Հարց է առաջանում` արդյոք ՊՆ-ի նման կեցվածքն ուղղված չէր պատերազմի «պրոպագանդային» իրատեսականություն հաղորդելու նպատակին: Մանավանդ որ, այն զուգահեռվում էր նաև դրսից Հայաստանի հանրության վրա քարոզչական ճնշումներ գործադրելուն ուղղված կոնկրետ քայլերով: Մասնավորապես, այն ընթացքում, երբ հանրությունը փորձում էր ինֆորմացիոն քաղցը լրացնել Քարվաճառում բնակվողներից կամ զինծառայողներից որևէ տեղեկատվություն ստանալով` հանկարծ ընդգծված հոռետեսական հայտարարությամբ է հանդես գալիս ոչ ավել, ոչ պակաս` ԵԱՀԿ ՄԽ ֆրանսիացի համանախագահ Բեռնար Ֆասիեն. «Տարեցտարի Ղարաբաղյան խնդրի կարգավորումն ավելի է դժվարանում: Ես մեծ հույսեր եմ տածում, որ պատերազմը չի վերսկսվի: Մինչդեռ անցած տարի կողմերի միջև տեղի ունեցած բախումները և դրանց արդյունքում արձանագրված 30 զոհերը ցույց են տալիս, որ պատերազմի հավանականությունը դեռևս պահպանվում է»: Ֆասիեի այս նորահայտ հոռետեսությունն առնվազն տարօրինակ է հնչում: Նրա ամերիկացի գործընկեր Մեթյու Բրայզան մեկ անգամ չէ, որ հայտարարել էր, թե բացառվում է հակամարտության կարգավորման ուժային տարբերակը: Ավելին, անցած տարի նոյեմբերին Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի նախագահների մայենդորֆյան եռակողմ հռչակագրով հստակ սահմանվում էր, որ կողմերը «համաձայնում են, որ խաղաղ կարգավորման հասնելը պետք է ուղեկցվի դրա բոլոր ասպեկտների և փուլերի իրավաբանորեն պարտավորեցնող միջազգային երաշխիքներով»: Հռչակագրի այս` երրորդ կետը, ըստ էության, ամրագրում է հակամարտության խաղաղ կարգավորման սկզբունքը: Ֆասիեի կողմից արված հոռետեսական այդ հայտարարությունները, փաստորեն, որևէ աղերս չունեն այս սկզբունքի հետ: Հետևաբար, հարց է առաջանում` ինչու են բանակցային հատկապես այս փուլում նման հայտարարություններ արվում, և ինչու է հատկապես Հայաստանի հանրության նկատմամբ իրականացվում այս փաստացի քարոզչական «ահաբեկչությունը»: Սովորաբար, «պատերազմի հռետորաբանությունը» կարող է ակտիվանալ երեք դեպքում: Առաջին` երբ իշխանությունը համոզվում է, որ բանակցային գործընթացը որևէ արդյունքի չի հանգեցնում և փորձում է հանրությանը հոգեբանորեն նախապատրաստել հնարավոր ռազմական գործողությունների վերսկսմանը` իբրև հայկական շահերի պաշտպանության միակ պարտադրված տարբերակ: Սակայն տվյալ դեպքում պաշտոնական տեղեկատվական հոսքերը խոսում են բոլորովին այլ բանի մասին: Իշխանական քարոզչամեքենան համառորեն պնդում է, որ քննարկվող մադրիդյան սկզբունքներն ավելի շատ բխում են հայկական կողմի շահերից, քան ադրբեջանական, որ մեզ վրա արտաքին ճնշումներ ընդհանրապես չկան, և որ բանակցությունների այս ռաունդից հայկական կողմը դուրս է եկել առավելաբար հաղթողի կարգավիճակով: Պատերազմի իրական սպառնալիքի դեպքում իշխանությունը ստիպված էր լինելու անկեղծ լինել հասարակության հետ, քանի որ ընդհանուր մոբիլիզացիա իրականացնելու անխուսափելի խնդիր էր առաջանալու: Հետևաբար, կարելի է եզրակացնել, որ իրականում պատերազմի վերսկսման վտանգը իշխանությունն այնքան ակտուալ չի համարում, որքան ներկայացնում է: Երկրորդ` երբ իշխանությունը հակված է ստորագրելու միջնորդների կողմից ներկայացված հիմնարար սկզբունքների մասին շրջանակային համաձայնագիրը, սակայն իր թիկունքում զգում է հասարակական-քաղաքական շերտերի ուժեղ դիմադրությունը: Զիջումների գնալու հարցում այդ դիմադրությունը արգելակի դեր է հանդիսանում, քանի որ բանակցային գործընթացում ներգրավված շրջանակները կարող են բախվել իշխանությունը կորցնելու իրական հեռանկարի հետ: Ուստի առաջին պլան է մղվում այդ դիմադրության հիմքերը թուլացնելու անհրաժեշտությունը: Իսկ դրա համար պետք է, որպեսզի հանրությունը, պատերազմի պատրանքի միջով անցնելով, իր մաշկի վրա զգա պատերազմի ողջ ահասարսուռությունը և, կանգնելով արհեստական երկընտրանքի առաջ` անխուսափելի արյունալի պատերազմ կամ ներկայացված առաջարկությունների ընդունում, առնվազն չխոչընդոտի իշխանության կողմից երկրորդ տարբերակի ընտրությանը: Սա, իսկապես, կարող էր իրատեսական սցենար լինել: Սակայն առկա է երկու հարցադրում, որոնք թույլ չեն տալիս վերջնականորեն պնդելու, որ իշխանությունները գնում են սեփական ժողովրդին մանիպուլյացիայի ենթարկելու ճանապարհով: Առաջին` արդյոք իշխանությունն իսկապես ուզում է ստորագրել ներկայացված առաջարկությունների փաթեթը, որն այս պահին ընդհանրապես հակասում է մեր ազգային ու պետական շահերին: Երկրորդ` արդյոք իշխանությունները նման պատասխանատու քայլի գնալուց առաջ ստացել են Լեռնային Ղարաբաղի իշխանության և հատկապես ժողովրդի համաձայնությունը: Թե' առաջին, թե' երկրորդ հարցադրումների հետ կապված` չկան օբյեկտիվ, նպաստող իրողություններ: ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահ Մեթյու Բրայզան հուլիսի 18-ին, նախագահների բանակցություններից անմիջապես հետո, հարկ համարեց իր հիասթափությունն արտահայտել, որ կողմերը չկարողացան կոնկրետ պայմանավորվածություններ ձեռք բերել և որևէ փաստաթուղթ ստորագրել: Մոսկովյան բանակցություններից հետո «Ազատություն» ռադիոկայանի հետ հարցազրույցում ՀՅԴ ԳՄ անդամ Արմեն Ռուստամյանը որոշ փակագծեր է բացել, որոնք թույլ են տալիս եզրակացնելու, որ Բրայզայի հիասթափությունն անտեղի չէ, քանի որ հայկական կողմին, իսկապես, ինչ-որ փաստաթուղթ է ներկայացվել ստորագրելու համար: «Իրականությունը մտահոգիչ էր, և լուրջ ահազանգ կար, որ իսկապես անհրաժեշտություն կա այս փուլը հաղթահարել, այս փորձությունը հաղթահարել…Մենք ինչ-որ թայմաութի մի հնարավորություն ստացանք այս փաստաթուղթը չստորագրելով, բայց այդ թայմաութը շատ քիչ է տևելու` մինչև աշուն»,- ասում է նա: Նախ` չգիտես որտեղից և ինչպես ստացած ահազանգի, ապա նաև «այդ փաստաթղթի» չստորագրման մասին Ռուստամյանի խոսքերը վկայում են, որ Մոսկվայում որևէ փաստաթուղթ ստորագրելու հնարավորությունը բավականին մեծ է եղել և միայն վերջին պահին, այն էլ Հայաստանում սկսված դիմադրողական շարժման թափ հավաքելու պատճառով, այն չի պարտադրվել հայկական կողմին: Հետևաբար, կարելի է եզրակացնել, որ ՀՅԴ-ի միջոցով մինչ մոսկովյան հանդիպումն սկսված, այսպես կոչված «հակափաստաթղթային» և «հակամադրիդյան» քարոզչական արշավը իշխանությանն անհրաժեշտ էր, որպեսզի բանակցություններում արտաքին ճնշումներին դիմակայելու ռեսուրս և մանևրելու հնարավորություն ունենա: Այսինքն` դա ցույց է տալիս, որ իշխանությունը ոչ թե փորձում է ներհասարակական տրամադրությունները հարմարեցնել միջնորդների քիմքին, այլ հակառակը` դրանով դիմակայել ճնշումներին: Այստեղից կարելի է ենթադրել, որ «պատերազմի հռետորաբանությունն» ուժեղացվում է` բանակցային գործընթացում հայկական կողմի դիրքերը գոնե ինչ-որ չափով ամրապնդելու համար, այսինքն` այստեղ գործ ունենք երրրորդ սցենարի հետ, որի էությունը հակիրճ կարելի է հետևյալ կերպ ներկայացնել: Պատերազմի իրատեսականության մասին քարոզչությունն իրականացվում է ոչ այնքան հանրությանը դրան նախապատրաստելու համար (իհարկե, նաև այդ նպատակով), որքան միջազգային հանրությանը և հատկապես ՄԽ համանախագահող երկրների ղեկավարներին ցույց տալու, որ հայկական կողմը չի խուսափում հավանական պատերազմից, եթե բանակցություններում անտեսվեն մեր բոլոր փաստարկներն ու հիմնավորումները, պահանջներն ու ակնկալիքները: Այսինքն` որ հասարակությունը հոգեբանորեն պատրաստ է դրան, հետևաբար հնարավոր չէ հույսը դնել ճնշումների ու սպառնալիքների վրա: Եթե իսկապես այդպես է, ապա կարելի է վստահաբար պնդել, որ հայկական դիվանագիտությունը գործի է դրել բանակցային ներկայիս աննպաստ ընթացը բեկելու վերջին հուսահատ գործիքը` պատերազմի մարտահրավերն ընդունելու ցուցադրումը միջազգային հանրությանը: Սա նաև երկրորդ, առայժմ ավելի քիչ նկատելի նպատակ կարող է հետապնդել. տապալել մադրիդյան գործընթացը, բանակցությունները վերադարձնել 1997-98 թթ. միջակայքը, երբ Մինսկի գործընթացի տապալմամբ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը դուրս մղվեց բանակցային գործընթացից: Այլ կերպ ասած` ուղղակի քայլեր կատարել և քարոզչական հակահարձակման անցնել` միջնորդների մոտ հասունացնելու համար ԼՂՀ-ին բանակցային գործընթացում ներգրավելու գաղափարը` որպես առաջընթաց ապահովելու միակ արդյունավետ տարբերակ: Չի կարելի անտեսել, որ միջնորդները սկսել են աշխատել մադրիդյան սկզբունքները ձևափոխելու վրա: Մինսկի խմբի համանախագահների` հուլիսի 25-26-ի կրակովյան հանդիպումը հենց այդ նպատակով էր կազմակերպվել: Սկսված այս նոր գործընթացի արդյունքում, ամենայն հավանականությամբ, կողմերին կառաջադրվի բոլորովին նոր, արդեն ավարտուն տեսք ունեցող մի փաստաթուղթ, որը Սերժ Սարգսյանին և Իլհամ Ալիևին հոկտեմբեր ամսվա ընթացքում Քիշնևում նախատեսված հերթական հանդիպմանը կմատուցվի որպես ստորագրման համար պատրաստ, վերջնական նյութ: Այն կպարունակի սկզբունքների ավելի լայն շրջանակ, հետևաբար` ավելի մանրամասն ու կոնկրետ կներկայացնի կարգավորման սցենարը, կամ ինչպես միջազգային պրակտիկայում է ընդունված` «Ճանապարհային քարտեզը»: Այսինքն` առավել քան կարևոր է, որպեսզի համանախագահողները ի սկզբանե իմանան, թե հատկապես որ կետերի վրա է պնդելու հայկական կողմը, և որոնք են լինելու առավել ռիսկային` հայկական կողմից փաստաթուղթը չստորագրելու տեսանկյունից: Եթե «պատերազմի քարոզչության» տեսք ունեցող այս դեմարշի միջոցով հայկական կողմին հաջողվի հասնել գոնե բանակցություններում ԼՂՀ-ի ներգրավման համար հող նախապատրաստելուն, ապա կարելի կլինի խոսել դիվանագիտական լրջագույն հաղթանակի ձեռքբերման մասին: Սակայն առայժմ դա քիչ հավանական է թվում: Ճիշտ է` ՄԽ ամերիկացի համանախագահ Մեթյու Բրայզան «Ազատություն» ռադիոկայանի ադրբեջանական ծառայությանը տված հարցազրույցում պնդել է, որ վաղ թե ուշ ԼՂ-ն կմասնակցի բանակցություններին, այսինքն` ադրբեջանցիներին որոշակիորեն նախապատրաստել է նման զարգացումներին, սակայն միաժամանակ հարկ է համարել «կսմթել» հայկական կողմին, թե դա այնքան էլ շուտ չի լինելու, որքան ցանկալի է մեզ համար: «Նրանց (ղարաբաղյան կողմի ներկայացուցիչներին) բանակցային սեղան վերադառնալու համար անհրաժեշտ է փոխադարձ համաձայնություն: Եվ ես հուսով եմ, որ դա տեղի կունենա որոշակի փուլում` ապագայում»,- ասել է Բրայզան: Ինչ կհակադրի դրան հայկական կողմը և կհակադրի, արդյոք, ընդհանրապես, առայժմ պարզ չէ: Առայժմ Հայաստանում բոլորին վախեցնելու համար միայն ձևավորվում է պատերազմի ուրվական-կերպարը: