Սկիզբը

Դավիթ Կարեյանը անկախության շրջանի Հայաստանի ժամանակակից արվեստի առաջատար դեմքերից մեկն էր: Իրապես առաջնորդ եւ գաղափարների գեներատոր` նա 1990-ականների սկզբի նոր երիտասարդական «Ակտ» շարժման ակտիվիստներից էր: Տարիներ շարունակ աշխատել է ՆՓԱԿ-ում, բազմաթիվ նախագծերի, ցուցահանդեսների համադրող է, վերլուծական տեքստերի եւ ժամանակակից արվեստի կատալոգների հեղինակ: Դավիթը զոհվեց` 40-ը չբոլորած, ստեղծագործական կյանքի շրջադարձին, ապագայի բազմաթիվ ծրագրեր եւ նախագծեր դեռ չիրականացրած: 2010-ի նոյեմբերին կայացած «Մարմին. նոր պատկերային արվեստը Հայաստանում» Դավիթի մասնակցությամբ վերջին ցուցահանդեսն էր, որի համադրողն էր նաեւ, եւ որի առիթով էլ կատարվեց այս ուղերձ-հարցազրույցը: Վերջինը…

Դավիթ, «Մարմին. նոր պատկերային արվեստը Հայաստանում» ցուցահանդեսը վաղուց էր սպասված: Մարմնի խնդիրը հարում է նաեւ ինքնության խնդիրներին: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեիր դրանց կապը:

Նախ` ցուցահանդեսի մասին ասեմ. նախաձեռնությունը արվեստագետ Արարատ Սարգսյանինն էր, որն իր ծրագրի` տարբեր ժանրերի հայկական գեղանկարը ցույց տալու մասն է: Մարմնի խնդրին անդրադառնալով` նա եւս երեք համադրող-արվեստագետ հրավիրեց, որոնցից յուրաքանչյուրը ներկայացրեց իր բաժինը:

Ես կարծես սպասում էի՝ տեսնեմ, թե ինչը բաց կմնա, եւ որոշեցի ներկայացնել 1999-2005 թթ., հատկապես ՆՓԱԿ-ում ներկայացված, մարմինը ներկայացնող արվեստի այն միտումը, որն անվանել եմ «Դիմադրության արվեստ», եւ որն այդ տարիներին, գոնե ՆՓԱԿ-ի տիրույթում, ընկալվում էր իբրեւ հեղափոխական արվեստի մի գործընթաց:

Անդրադարձ էր արվում մարմնի բողոքին ընդդեմ «հոգեւորի»: Հայտնի է, որ դարեր շարունակ մարմինը ճնշվել է, եւ քրիստոնեական դոկտրինում որքան այն ճնշվել է, այնքան բարձրացվել է հոգեւորը: Սրան եթե գումարենք մեր գեղարվեստական ավանդույթում ոչ պակաս կարեւոր դեր խաղացած սովետական խիստ կարգերը, կտեսնենք, թե մարդու մարմինը որքան է ստորադասվել:

Մարդն ասես ինքն է վեր ածվել գաղափարախոսության, եւ այդ գաղափարախոսության կոլապսից հետո պետք է տեղի ունենար արժեքների վերարժեւորում, եւ մենք պետք է անդրադառնայինք մարմնի թեմային: Սա, իհարկե, ամենալայն թեման է արվեստում` նախնադարից սկսյալ:

Մարմինն այն գործիքն է, որով ստեղծվում է արվեստը: Մարմնի դերը շատ կարեւոր է նկարչության մեջ: Եվ մենք տարբեր պերֆորմանսներով փորձեցինք ցույց տալ, թե «էքշն պէինթինգից» (գործողութենական նկարչություն) հետո նկարիչն ինչպես է խոսում իր մարմնով, ցույց տալ մարմնի սոցիալական ասպեկտները, նաեւ` սեռային եւ գենդերային խնդիրները, ցույց տալ, թե մարմինն ինչպես է ներգրավվում քաղաքական գործընթացներում եւ դառնում գործիք եւ, ի վերջո, ցույց տալ, թե որքան կարեւոր են ոչ միայն գաղափարական, այլեւ մարմնական ներդրումները:

Արվեստի այդ միտումը մինչեւ 2005-ն էր կարծես թե ակտիվ, որից հետո անկում եղավ: Փաստորեն, այսօր ես փորձեցի հավաքել, ի մի բերել անցած ցուցահանդեսներից թեմային առնչվող լավագույն գործերը:

Սա էր իմ կուրատորական դիրքորոշումն այս ցուցահանդեսում, որով ես ցանկացա ցույց տալ, թե ինչպիսին է սոցիալական մարմինն առնվազն վերջին 20-25 տարիների ընթացքում:

Բավարարվա՞ծ ես, արդյոք, ցուցահանդեսով:

Միայն ափսոսում եմ, որ ցուցադրական տարածքն էր փոքր, իսկ վիդեո ցուցադրելու համար ընդարձակ եւ մութ տարածություն է հարկավոր, որպեսզի մարդ տրանսցենդենտացիայի եւ կենտրոնացման հնարավորություն ունենա: Այնտեղ կային վիդեոներ, որոնք Հայաստանում չեն ցուցադրվել, օրինակ՝ Վենետիկի Բիեննալեում ցուցադրված իմ վիդեոն…

Ասեմ, որ ցուցահանդեսը հղացվել է գրեթե մեկ տարի առաջ, եւ գոնե ես չէի պատկերացնում, թե ինչ է լինելու: Կարծում եմ՝ սա մի գաղափար է, որ դեռ պետք է շարունակվի. գուցե կլինեն ուրիշ կուրատորներ, որոնք կիրականացնեն այս գաղափարի շուրջ ուրիշ նախագծեր:

Չկա մի նկարիչ, բացառությամբ, երեւի, Պարսկաստանի նկարիչների, որ մերկ մարմին նկարած չլինի: Ինստիտուտում մենք ժամերով մերկ ֆիգուր էինք նկարում: Սա եվրոպական ավանդույթ է, որը տարածված է ողջ աշխարհի նկարչական կրթական համակարգում` բացառությամբ, կրկնում եմ, իսլամական երկրների:

Իհարկե, ցուցահանդեսում ներգրավված արվեստագետները տարբեր ասպեկտներով են մոտենում մարմնի խնդրին. կա, անշուշտ, մարմնի` կին-տղամարդ հարաբերությունների եւ գեղագիտական տեսանկյունից մեկնաբանման կողմը, բայց ես ավելի կողմնակից եմ առավել խորը նայելուն մարմնի հասարակական դերին:

Հայաստանի ժամանակակից արվեստում մարմնի խնդիրը կարծես տրոհվել է երկու բեւեռային մոտեցումների` մարմինն իբրեւ սիրո, զգայական-գեղագիտական ապրումների աղբյուր եւ մարմինն իբրեւ հասարակական «օրգանիզմ»: Եթե փորձենք ընդլայնել երկուսն էլ եւ մոտեցնել ինքնութենական բարդույթներին, ապա կարո՞ղ ենք, արդյոք, ասել, որ տաբուներից ձերբազատումը եւ սեքսուալ հեղափոխությունը մնում են հրատապ խնդիրներ հայ հասարակության համար: Արդյոք մարմնից վախենալը չի՞ պատճառներից մեկը, որ մեր հասարակության մեջ շատ է ագրեսիան, եւ քիչ է սերը, ինչն էլ բազմաթիվ բարոյահոգեբանական եւ սոցիալական շեղումների է բերում:

Ես կարծում եմ, որ սեքսուալ հեղափոխությունը մեր հասարակության մեջ արդեն տեղի է ունեցել: Պերեստրոյկայից սկսած՝ հասարակական փոխակերպումները նաեւ փոխել են մարմնի մասին պատկերացումները: Անգամ երբ ես հեռուստատեսությամբ դիտում եմ սերիալները, շոուները, կարող եմ պահպանողական երեւալ, այսինքն՝ նոր երիտասարդները բավական ազատ են:

Այո, եթե խոսում ենք երիտասարդների մասին, ապա նրանց ինֆորմացիոն դաշտը բավական մեծ է, եւ անգամ ծնողները չեն կարողանում դիմադրել դրա էքսպանսիային: Բայց եթե խոսենք մշակութային ավանդույթների մասին` չհեռանալով մարմնի խնդրից կերպարվեստում, դու չե՞ս կարծում, որ յուրատեսակ «պատկերամարտության» միտում կա մեզանում` վախը մերկ մարմնից:

Չեմ նկատել: Դա բացահայտ է Պարսկաստանի պես երկրում, բայց, իմ կարծիքով, ոչ մեզանում: Դեռ մի 10-20 տարի առաջ բաց եւ գայթակղիչ հագնվելը հերոսության, ազատամտության նշան կարելի էր համարել, քանի որ խորհրդային տարիների «զինվորական» բարքերից ու հագուկապից հետո դա բնականոն ռեակցիա էր: Այսօր արդեն, եվրոպական հայացք եթե նետենք սրան, կհասկանանք, որ հասարակության մեջ գռեհկության աստիճանի մարմինը բացելը չի համապատասխանում մարդու պատշաճ հասարակական կարգավիճակին, եւ սա ազատության նշան չի:

Հավատացնում եմ` ես իրոք չեմ համարում, որ մեր հասարակությունն այդչափ հետամնաց է:

Իսկ մի՞թե մերօրյա Երեւանում հաճախ հանդիպող, չափազանց բաց եւ գռեհիկ հագնված աղջիկների` քո բերած օրինակը չի թաքցնում արժեհամակարգի կեղծումը. ասել կուզեմ, որ նման երեւույթների ետեւում, ցավոք, ոչ թե իրական ազատությունը կամ կնոջ ազատագրումն են, այլ հակառակը` սեփական անձն ու մարմինը առեւտրայնացնելու միտումը, ինչը նաեւ շուկայական հարաբերությունների ներխուժման արգասիք է:

Մի անգամ մի եվրոպացու հետ էինք զրուցում հայկական ընտանիքի մասին: Նա ասաց, որ Հայաստանում կարծես ընտանիք չկա:

Նա նկատել էր, որ տղամարդիկ ապրում են բավական ազատ եւ կյանքը վայելում են ընտանիքից դուրս, իսկ բարձրակրունկ կոշիկներ եւ գայթակղիչ հանդերձ հագած նրանց կանայք ցերեկը չգիտեն, թե էլ որտեղ շրջել այդ հագուստով, մինչդեռ այն նախատեսված է երեկոյան միջոցառումների համար: Սոցիալական կարգավիճակների մի խառնաշփոթ կա:

Կարծում եմ՝ սա ավելի շատ ֆեմինիստական, գենդերային հարց է. ինչպիսին է կինը, ինչ հարցեր է նա առաջ քաշում, որքանով է նա ֆինանսապես անկախ, որքանով է նա ուժեղ եւ կարող է, արդյոք, իր իրավունքները պաշտպանել, որքանով է նա ենթարկվում տղամարդու սարքած աշխարհի տրամաբանությանը:

Չէ՞ որ եվրոպացի ծանոթիս նկարագրած կինը ապրում է տղամարդու կառուցած կանոններով: Մինչդեռ, որքան ավելի համեստ հագնված լինի կինը, դրանով նա ավելի կհաստատի իր անկախությունը:

Մերկ մարմնի բացահայտումը հայ կերպարվեստում միայն նոր եւ նորագույն ժամանակաշրջանի ձեռքբերում է: Վերջերս մի այսպիսի զավեշտական մեկնաբանություն հնչեց այս խնդրի առնչությամբ, որ հայ կինը գեղեցիկ կազմվածք չի ունեցել, այդ իսկ պատճառով արվեստում մերկ մարմնի պատկերումը հետ է մնացել:

Ողջ աշխարհում, Հայաստանում նույնպես զանգվածային մշակույթի եւ այսպես կոչված «գեղեցկության արդյունաբերության» կողմից պարտադրվում են մարմնի գեղեցկության ստանդարտ, կարծրացած չափանիշներ: Բայց տարբեր ժամանակներում մարմնի գեղեցկության չափանիշները տարբեր են:

Այո, հիշենք, օրինակ, Ռուբենսի բնորդուհիներին, որոնք մերօրյա չափանիշներով պարզապես գիրությունից եւ ցելյուլիտից տառապող կանայք են:

Եվ դա, ինչպես հայտնի է, շատերին տրավմատիկ իրավիճակների եւ սեփական մարմնի հետ անհաշտության է բերում. անոռեքսիան, պլաստիկ վիրահատությունների մոլուցքը եւ այլն:

Կարծում եմ, որ այս ցուցահանդեսով մենք ինչ-որ իմաստով նաեւ փորձում ենք հաշտեցնել մարդուն իր մարմնի հետ, սիրել տալ մարմինը եւ խնամքով վերաբերվել դրան:

Որքան էլ որ մենք հավատանք հոգու անմահությանը, պետք է ընդունենք, որ գոնե առաջիկայում մարմինն է մեր միակ կացարանը, որն արժանի է սիրո եւ խնամքի:

Հայտնի է, որ քրիստոնեական գաղափարախոսության մեջ մարմինը համարվել է դիվական, մարմնական ցանկությունները` արատավոր, մարմինն ամեն կերպ ճնշվել է: Այս իմաստով, կարծում եմ, միջնադարն իրոք նման է մարդկության դեռահասությանը, երբ անչափ դժվար է լինում կառավարել մարմնական ցանկությունները, եւ այդ դեպքում ավելի հեշտ է հերքել մարմինը:

Մյուս կողմից, եթե հարցնեն, թե ինչպիսին է մարմնի ընկալումն այսօր, չէի ուզի մեկնաբանել այն կապիտալիստական բարքերի, որկրամոլության, նյութապաշտության, մարմնի կուռքի տեսանկյունից, քանի որ սա էլ մարմնի շահագործման մի փորձ է: Եվ սա հարում է բնապահպանական փիլիսոփայությանը: 20-րդ դարում մարդն ուզում էր իշխել բնությանը, բայց այսօր արդեն գիտակցվում է, որ իշխելով բնությանը` այն կարելի է նաեւ սպանել:

Բնությունը սպանելով՝ կարող ենք սպանել ինքներս մեզ: Մարմին-բնության մասին հոգ տանելն առավել խոհեմ մոտեցում է, հասուն գիտակցության արգասիք է, եւ այսօր, կարծում եմ, մենք պետք է ոչ թե սեքսուալ հեղափոխության մասին մտածենք, այլ բնությունը եւ մեր մարմինը սերունդների համար պահպանելու. մենք չենք կարող մեր գենը դեգրադացնել: Իսկ սեքսուալ հեղափոխությունն արդեն կայացել է. այսօր պետք է խոսվի ոչ թե «սեքսի», այլ «ապահով սեքսի» մասին:

Բնապահպանական սկզբունքն առնչվում է էթիկական խնդիրներին…

Այո, անշուշտ, աշխարհով տարածվող ՁԻԱՀ-ը, դեգրադացնող թմրանյութերը… պետք չի հիվանդանալ ու հետո մտածել հիվանդության մասին: ...Ինչ վերաբերում է ազգայինի իմաստին, այն հարկավոր է վերաարժեքավորել: «Ազգային արվեստ» ձեւակերպումը սերում է «ձեւով ազգային, բովանդակությամբ սոցիալիստական» ստալինյան բանաձեւից: Ռուսաստանը մի մեծ կայսրություն էր, որում ապրող էթնիկ միավորները դառնում էին հանրապետություններ, եւ «ազգային» կոչվող այդ խորհրդային հանրապետությունների արվեստը էթնիկության ներքո էր հանդես գալիս: Հայաստանն այդ էթնիկություններից մեկն էր: Այդ իսկ պատճառով` ասելով «ազգային»՝ մինչ օրս դեռ հասկանում են «էթնիկ»:

Մյուս կողմից, անկախությունից հետո պետք է հասկանալ, որ Հայաստանում ապրում են նաեւ այլ էթնիկ խմբեր: Էթնոսը եւ պետությունը ձեւավորման տարբեր մակարդակների վրա են: Այսօր ազգայինին պետք է ստալինյանից տարբեր, նոր ձեւակերպում տալ: Երբ, չհասկանալով ազգայինի իմաստը, այն շահարկվում է եւ նույնացվում գավառականին, ապա դա ուղղված է ջատագովների գրպանը լցնելուն:

Իրականում ազգայինն այն է, ինչ որ մեր հասարակությունը պետք է զարգացնի եւ առաջ մղի, ինտեգրի միջազգային ասպարեզում: Ազգայինի մեջ պետք է լինի ապրանքանիշի որակ: Ինչի՞ հետ է կապվում այսօր, օրինակ, հայկական բրենդը: Դուդուկի, Փարաջանովի, Խաչատուրյանի, բայց միայն այդ արժեքներն այսօր բավարար չեն, որ եվրոպացին հասկանա, թե որն է այսօրվա հայկական որակը:

Ժամանակակից արվեստը, նոր տեխնոլոգիաներն են, որ պետք է ընկալվեն իբրեւ ազգային, եւ ոչ թե գյուղական, աթարամածունային մշակույթը: «Հայաստան» ասելով պետք է հասկանալ մի նոր ժամանակակից մշակույթ, որը գիտակցում է իր ուժը եւ ի վիճակի է, ներառելով նաեւ այլ էթնիկություններ, ներկայացնել նոր հայկականությունը: Նոր հայկականությունը բազմամշակութայնությունն է: Ժամանակն է, որ հայկականությունն ընկալվի որպես պետականություն, եւ ոչ թե էթնիկականություն, ինչպես որ ռուսական կայսրության ժամանակ էր:

Այսօր շատ դժվար է աշխարհում մրցունակ լինելը. ոչ մի օտարերկրյա կազմակերպություն մտահոգված չի մեր շահերով, այլ միայն` սեփականով: Մենք ինքներս պետք է մեզ ներկայացնենք, առաջ մղենք. ինչպես որ մյուս ազգերն ունեն ներդրում համաշխարհային արվեստի մեջ, այնպես էլ` մենք:

Մեզանում ավելի է գիտակցվում, որ չի կարելի հույսը դնել միայն օտարերկրյա գրանտային համակարգի վրա, եւ պետք է փորձել ակտիվացնել ներքին, նաեւ իշխանական ռեսուրսները: Սակայն ընդդիմադիր մտավորականության, արվեստագետների մեծ մասը համարում է, որ ժամանակակից արվեստը չպետք է կապ ունենա իշխանության հետ եւ միշտ լինի անդրգրաունդում:

Իշխանությունները պետք է հասկանան ժամանակակից արվեստի կարեւորությունը: Հայկական արվեստի շուկան այսօր նայենք. Վերնիսաժն է, դրան փոխարինելու եկած մեկ-երկու ցուցասրահները եւ սփյուռքահայ գնորդները: Բայց արվեստի համաշխարհային, մեծ շուկայից, որը նույնպես տնտեսության զգալի մասն է, մենք բացակայում ենք: Մենք չունենք կադրեր, ովքեր կզբաղվեն հայ արվեստագետներին համաշխարհային շուկա բերելու գործով:

Մյուս կողմում են մնում այն արվեստագետների անհատական նախաձեռնությունները, որոնց հաջողվել է պայմանագրեր ունենալ այս կամ այն արտերկրյա ցուցասրահների հետ: Բայց բոլոր մասնավոր ցուցասրահները չէ, որ կարողանում են գործեր վաճառել պատկառելի թանգարաններին: Այսինքն՝ նրանք մնում են սիրողական շուկայի մակարդակին: Հայաստանաբնակ արվեստագետը գրեթե շանս չունի իր արածն արտահանել միջազգային ասպարեզ, իսկ արտագաղթածներից շատերի սոցիալական վիճակն այնքան ծանր է լինում, որ դադարում են արվեստով զբաղվել:

Ծագումով հայ մեծագույն աշխարհահռչակ արվեստագետ Սարգիս Զաբունյանն այսօր ներկայացնում է թուրքական ժամանակակից մշակույթը եւ կարող է մի քանի աստիճանով բարձրացնել այն: Հիմա մշակույթի նախարարությունը հազարավոր դոլարներ է ծախսում ինչ-որ անհասկանալի միջոցառումների, հրավառությունների, ներկայացումների եւ այլ բաների վրա:

Դրանք կարելի է անվերջ մսխել եւ մնալ հետամնաց գավառական երկիր: Ի՞նչ է դա նշանակում: Որ մենք, որքան էլ մեծ-մեծ խոսում ենք, որ դարավոր հարուստ մշակույթ ունենք, չենք կարողանում ունենալ այնքան վստահություն եւ ամբիցիա, որ համաշխարհային ասպարեզում մեր ժամանակակից մշակույթը ներկայացնենք:

Կարծում եմ՝ մենք լրջորեն պետք է մտածենք, թե Հայաստանի անունը միջազգային ասպարեզում ինչպիսին պետք է լինի: Դա է հայրենասիրությունը, դա է ազգայինը, դրանով է ձեւավորվում մեր ապագան, ոչ թե կուրծք ծեծելով ու «ազգային, ազգային» գոռալով, աթարամածունային մշակույթը պաշտելով…

Գրանտների մասին եթե խոսենք: Հայտնի է, թե որքան անշնորհակալ ու ծանր գործ է ցուցահանդես կազմակերպելն այսօր, ինչի համար պետք է դիմել գրանտի: Գրանտներ արվեստին հատկացնում են հասարակական կազմակերպություններ, որպեսզի արվեստագետներն էլ կարողանան հասարակական խնդիրներ բարձրացնել:

Նրանք էլ խոսում են այդ խնդիրների մասին ու կամաց-կամաց դառնում հասարակական գործիչներ, ակտիվիստներ, ու մեկ էլ պարզվում է, որ նրանց արվեստ պետք չի, արվեստը ճոխություն է: Ու այստեղ բացահայտվում է զարգացած արեւմտյան երկրների մեծամտությունը մեր աղքատ երկրի հանդեպ: Ես դեմ չեմ քաղաքականությանը եւ կարեւորում եմ հասարակական խնդիրները, բայց ես մտածում եմ արվեստի մասին:

Դրսից եկող գրանտային համակարգով արվեստը չի զարգանա. պետք է մտածել ներքին ռեսուրսների մասին: Հայն ինքը պետք է հոգ տանի նրա մասին, որ Հայաստանում զարգացած ժամանակակից մշակույթ լինի, քանի որ հազարամյա ավանդական մշակույթն այլեւս չի գործում:

Եվրախորհրդի փորձագետներից մեկի հետ էի զրուցում, ասացի` ինչո՞ւ, օրինակ, Թեյթ կամ Պոմպիդու թանգարանները Եվրախորհրդից գումարներ չեն ստանում, որպեսզի Հայաստանից գնեն արվեստի գործեր, ինչը կոգեւորի արվեստագետներին, կխթանի նոր զարգացում, առաջընթաց: Կամ, ասենք, Հայաստանում ստեղծի մի որեւէ համաշխարհային թանգարանի մասնաճյուղ, ֆինանսավորեն այն, եւ դրանում տեսնեն սոցիալական ծրագիր…

Նա մտածեց, գրառումներ արեց, հետո էլ ասաց, որ դա չի մտնում իրենց ծրագրերի մեջ: Իսկ ես ասացի՝ կոնֆերանսներ եք անում, ինչ-որ ինքնանպատակ ֆիլմեր եք ստեղծում, օրինակ՝ կանանց մասին, եւ դրանով համարում եք, որ նպաստում եք այստեղ արվեստի զարգացմանը: Բայց դրանք մեկանգամյա նախաձեռնություններ են…

Այս տարածքում հարկավոր է ստեղծել տնտեսական հանդուրժողականության դաշտ, որի հիմքի վրա բիզնեսը կզարգանա: Գուցե ես այս պահին մեկ-երկու քայլ առաջ եմ գնում, բայց եթե այս մասին մենք արդեն խոսում ենք, ապա պետք է սկսենք գործել:

Ստացվում է, որ գրանտային համակարգը երրորդ աշխարհի երկրների համար հերթական գաղութացման ծրագիր է: Ի՞նչ ելք ես տեսնում այս պարագայում:

Այո, այդպես է ստացվում, եթե օգտագործելով այդ գրանտները՝ հետո չես նախաձեռնում քո սեփական ծրագրերը:

Ենթադրենք, նախաձեռնեցինք: Ինչպե՞ս ակտիվացնել ներքին ռեսուրսները, եթե երկրում քաղաքական եւ տնտեսական լծակների տիրապետող ուժերի հայացքները բնավ ուղղված չեն ժամանակակից արվեստին:

Կարծում եմ՝ իրական հայրենասերը պետք է հասկանա, թե ինչն է երկրի համար կարեւոր, եւ ինչն է հարկավոր ֆինանսավորել: Պետք է կարողանան տեսնել եւ տարբերել, թե որտեղ կա առողջ ապրող միտք: Ես ամբողջ կյանքում փորձել եմ ստեղծել մի արվեստ, ապրող մի բան՝ հիմնվելով այսօրվա գաղափարների, աշխատող մտքերի վրա: Ես ինձ համարում եմ հայրենասեր եւ մեր հասարակության, ազգի համար ցավող մարդ:

Այսօրվա մեր մշակույթը մի 50 տարի հետո պետք է ձեւակերպվի որպես դասական, չէ՞: Իսկ ի՞նչը պետք է արժեւորվի ապագայում եւ ինչպե՞ս: Դրա համար խելոք ղեկավարներ են պետք, որպեսզի տեսնեն ու գնահատեն, թե այսօր ինչն է արժեքավոր:

Բայց քանի որ Հայաստանում բոլորը մտածում են միայն իրենց գրպանը լցնելու մասին, ապա, իրականում, ապազգային ու հակահայրենասիրական գաղափարներն ավելի են տարածում գտնում. լավ տղա է համարվում նա, ով ճարպիկ է, գռփող է, նա հաջողակ է: Ես միշտ մտածում եմ չհաշտվել, չպարտվել, միշտ ինչ-որ բաներ նախաձեռնել, ինչով որ հնարավոր է մի բան փոխել:

Արդյո՞ք համացանցում քո ստեղծած «Նյու լոքըլ գելըրին» կնպաստի քո գաղափարների առաջ մղմանը: Ո՞րն է քո այդ նախաձեռնության նպատակը:

Այդ վիրտուալ ցուցասրահը հենված է հենց ներքին ռեսուրսների գաղափարի վրա: Երբ ես այն ստեղծեցի, բավական հետաքրքրություն առաջացրեց համացանցում, հատկապես «3-րդ աշխարհի» երկրներում: Շատերը դրանում տեսան հետաքրքիր մի բան, որ կարող է իրենց միացնել, ստեղծել համայնք, որը կախված չլինի մետրոպոլիաներից:

Կարծում եմ, որ պերիֆերիաների համախմբման մեջ է ապագան: Ես մեկ այլ խումբ էլ եմ ստեղծել. այն կոչվում է «հետթվանշանային նկարչություն», որտեղ որ ներգրավել եմ օտարազգի եւ հայ արվեստագետների, փորձել եմ տեսնել այսօրվա հայկական արվեստում առաջացող տենդենցներից մեկը համաշխարհային կոնտեքստի մեջ. թե նույն սերնդի երիտասարդ արվեստագետներն աշխարհում ինչպիսի վիզուալությամբ են աշխատում, ինչ խնդիրներ են տեսնում:

Երբ ես խոսում եմ տեղի պետական աջակցության, հասարակության սատարման մասին, հենց այսօրինակ հեռահար ու երկարաժամկետ ծրագրերը նկատի ունեմ, որոնք մեկ անհատի իրականացման գործ չեն, ով անձնազոհաբար նվիրվում է իր գաղափարին, բայց հասկացողների ու սատարողների կարիք ունի: Մենակ հասկանում են, որ կարեւոր են հայկական կարպետը, կուժն ու կուլան, աթարն ու մածունը, դուդուկը…

Այո, Հայաստանը երկար տարիներ պետականություն չի ունեցել, եւ միշտ երկրորդայնության բարդույթը հային ուղեկցել է, բայց ես շատ կուզեի, որ դա վերջապես հաղթահարվի:

Չէի՞ր պարզաբանի՝ «հետթվանշանային նկարչությունն» ինչ է. արդյո՞ք ձեռքի հպման եւ համակարգչի միջնորդության խնդիրն է արծարծվում այս գաղափարում:

Հետթվանշանային նկարչությունը հիմնված է նոր, թվանշանային տեխնոլոգիաների բերած էսթետիզմի վրա: Նկարիչները միշտ օգտվել են տարբեր տեխնիկական միջոցներից, օրինակ՝ լուսանկարչությունից, բայց նկարչությունը մնում է նկարչություն. այստեղ կարեւոր է ձեռքի հպումը, որովհետեւ այն կապ է ստեղծում մարմնի հետ:

Կան շատ լավ երգեր, որոնք լսելիս ուզում ես դու էլ երգես. դա է արվեստը: Ես կուզեի, որ արվեստագետները ավելի վստահ լինեին իրենց գաղափարների վրա, ավելի երկար կենտրոնանային խնդիրների վրա, ավելի խորը հարցադրումներ անեին, մի կետի վրա չմնային, չկրկնվեին…

Դա կոմերցիայի՞ հետ ես կապում:

Ոչ, ավելի շուտ` առանց մտածելու ինքնահաստատման: Օրինակ՝ մեծ կտավներ նկարող արվեստագետներին ես կառաջարկեի` ավելի փոքր չափի վրա նկարեն եւ ավելի խորը մտածեն ձեւի զարգացման մասին, ոչ թե միանգամից ռեպրեզենտատիվությանը տուրք տան…

Դա հաճախ կապված է լինում գաղափարականացման, սոցիալ-քաղաքական ակտիվիզմի հետ… Քարոզչական աստառը մեծ է լինում:

Ես դա այնքան էլ չեմ հասկանում. արվեստն արվեստ է: Կարեւոր է, որ արվեստագետն իր արվեստում կոմպրոմիսների չգնա: Կան արվեստագետներ, ովքեր կյանքում շատ սկզբունքային են, բայց արվեստում` ոչ:

Տարիների հետ եկող փոփոխություն քո մեջ զգու՞մ ես:

Երիտասարդները միշտ ավելի խիզախ են: Օրինակ՝ ես մի տասը տարի առաջ կցուցադրեի գործեր, որոնք հիմա չեմ ցուցադրի: Երիտասարդական էգոիստական ինքնահաստատման պահը երբ մարում է, ավելի զգույշ ես դառնում: Ես շատ ուրախ եմ, որ էլ երիտասարդ չեմ, եւ հիմա նոր երիտասարդներ են գալիս:

Ի՞նչ եղավ 1994 թ. «P.S.» ցուցահանդեսի Դավիթը:

Դե, մոտ 20 տարի անցավ… Հո նույն տեղում չէի՞ մնա: Հիմա խոսելուց առաջ մտածում եմ (ծիծաղում է): Այո, ես խիզախությունը երիտասարդության, ինքնահաստատման հետ եմ կապում: Երբ քեզ չեն լսում, ուզում ես գոռալ, բայց երբ սկսում են լսել, մտածում ես, հետո ես խոսում:

Այն արվեստը, որ ես ցուցադրել եմ «Մարմնի» ցուցահանդեսում, ինձ համար անցյալում է: Ես արդեն 5-6 տարի վիդեոարթ չեմ անում. հիմա իմ գեղանկարչության մեջ ավելի շատ պատկերի, նյութի, նյութականության խնդիրներ եմ շոշափում:

Գալիք ցուցահանդեսը, որ ուզում եմ իրականացնել, կոչվելու է «Քաղաքային արվեստ», այսինքն՝ այսօր ինձ առավել հետաքրքրում են ազգային ինքնության համատեքստում քաղաք-գյուղ հարաբերությունները, անդրադառնալ քաղաքային մշակույթին, որը 60-ականներին մտավ մեր արվեստ եւ կարծես դարձավ ազգային ինքնության հիմքը…   

Նոյեմբեր, 2010 թ.