«Հայկական ժամանակ» օրաթերթը, դիմելով Վճռաբեկ դատարան, փորձում էր Հայաստանի դատական ատյաններում վերջին անգամ արդարադատություն գտնել, հակառակ դեպքում ստիպված էր լինելու թակել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (ՄԻԵԴ) դուռը: Օրաթերթի հիմնադիրները քաջ գիտակցում էին, որ Հայաստանի դատական համակարգում ընդդիմադիր թերթի կողմից արդարադատություն որոնելը երազանքի պես մի բան է, ուստի այլ բան չէր մնում, քան սպառել ներպետական ատյաններն ու հայց ներկայացնել ՄԻԵԴ:

Հոռետեսական տրամադրության համար պարարտ հող էին ստեղծում նաև ներպետական դատական ատյանները, որոնք խտրական մոտեցում են ցուցաբերել ոչ միայն ներպետական օրենքները կիրառելու ժամանակ, այլև միջազգային պայմանագրերի դրույթները մեջբերելիս: ՄԻԵԴ դիմելու կանխատեսումներն ավելի շուտ իրականացան, քան սպասում էին շատերը: Վճռաբեկ դատարանը վերադարձրել է «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի վճռաբեկ բողոքը՝ ընդդեմ վերաքննիչ դատարանի որոշման:

Օրաթերթի հիմնադիր «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն Վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատ բողոք էր ներկայացրել՝ ընդդեմ ՀՀ վերաքննիչ դատարանի որոշման: Մինչ այդ վերաքննիչ բողոք էր ներկայացվել նաև վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան, և վերջինը սույն թվականի հունիսի 6-ին ուժի մեջ էր թողել առաջին ատյանի վճիռը, ըստ որի՝ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ից հօգուտ Սամվել Ալեքսանյանի, Ռուբեն Հայրապետյանի և Լևոն Սարգսյանի բռնագանձել 2.044.000-ական դրամ, որից 2 մլն-ը որպես փոխհատուցման գումար, 44.000 դրամը՝ վճարված պետական տուրքի գումար:

Ինչպես նաև դատարանը պարտավորեցրել է ՍՊԸ-ին հերքել «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի կողմից «Հայկական ժամանակ» օրաթերթի 2010 թվականի հոկտեմբեր 14-ի թիվ 188 համարի առաջին էջի կենտրոնում հրապարակված, «Ութից յոթը ցուցակում են» խորագրով հոդվածում հայցվորներ Ռուբեն Հայրապետյանի, Լևոն Սարգսյանի, Սամվել Ալեքսանյանի պատիվն ու արժանապատվությունն արատավորող (զրպարտող) տեղեկությունները:

Ազատ խո՞սք, թե՞ ինքնագրաքննություն.

ԱԺ պատգամավորներ Լևոն Սարգսյանը, Սամվել Ալեքսանյանն ու Ռուբեն Հայրապետյանը 2010թ. նոյեմբերի 8-ին ընդդեմ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի հայց էին ներկայացրել դատարան՝ պատվին և արժանապատվությանը պատճառած վնասի հատուցման պահանջի մասին:

Պատգամավորների «պատիվն ու արժանապատվությունը» վիրավորվել էր 2010թ. հոկտեմբերի 14-ին օրաթերթում տպագրված «Ութից յոթը ցուցակում են» վերտառությամբ լուրից հետո: «Հայկական ժամանակ» թերթը գրել էր, որ իր տեղեկություններով ՌԴ ազգային անվտանգության մարմինը, դատախազությունը և մյուս իրավապահ մարմինները տարբեր քրեական գործերի նախաքննության ընթացքում' հիմնականում նարկոթրաֆիքի, թրաֆիքինգի և փողերի լվացման գործերով, պարզել են, որ հանցագործությունների հետ առնչություն ունեն նաև ՀՀ պաշտոնյաներ:

«ՌԴ իրավապահները պարզել են, որ ռուսական կրիմինալ խմբավորումները ՀՀ տարբեր պաշտոնյաների հետ սերտ կապերի մեջ են, և կազմել են տարբեր քրեական գործերի հետ առնչություն կամ ռուսական կրիմինալ խմբավորումների հետ կապեր ունեցող ՀՀ պաշտոնյաների ցուցակ, որում ընդգրկել են 32 անուն: Մեր տեղեկություններով, այս ցուցակի վերաբերյալ ՌԴ դատախազության ներկայացուցիչները զրուցել են «Միաբանություն» հայկական ազգային ակումբի նախագահ Սմբատ Կարախանյանի հետ: Ցուցակը ՌԴ դատախազության ղեկավարությունը ոչ պաշտոնական ֆորմատով ցուցադրել է ՀՀ գլխավոր դատախազ Աղվան Հովսեփյանին և ԱԱԾ տնօրեն Գորիկ Հակոբյանին: Ռուսական կողմը ցուցակում նշված անձանց պատասխանատվության ենթարկելու հարց է բարձրացրել: Սակայն, ՀՀ վերը նշված պաշտոնյաներն իրենց ռուս գործընկերներին պատասխանել են, որ այդ խնդիրը լուծելու համար իրենք շատ փոքր մարդիկ են»,- գրել է թերթը:

Հղում անելով իր աղբյուրներին՝ «Հայկական ժամանակը» գրել էր մի շարք պաշտոնյաների անուններ, այդ թվում վերը նշված երեք պատգամավորներինը, որոնց անունները այս կամ այն կերպ շոշափվում են տարբեր քրեական գործերում:

Հրապարակումից օրեր անց՝ հոկտեմբերի 26-ին, գրությամբ հայցվորները պահանջել են հերքել իրենց պատիվն ու արժանապատվությունը արատավորող տեղեկությունները՝ կից ներկայացնելով հերքման տեքստ, թե հոդվածում ներկայացված տեղեկությունները չեն համապատասխանում իրականությանը և ներկայացված են՝ առանց հավաստիությունը ստուգելու:

«ՀԺ»-ի գլխավոր խմբագիրը գրությամբ պատասխանել է պատգամավորներին՝ հայտնելով, որ վերջիններս հերքման պահանջում չեն նշել, թե որոնք են օրաթերթի առաջին էջում զետեղված «Ութից յոթը ցուցակում են» հրապարակման մեջ իրենց անձերի հետ կապված փաստացի անճշտությունները: Այնուհետև տեղեկացրել է, որ խնդրո առարկա հրապարակման մեջ հիշատակված փաստերը հաստատել է Մոսկվայում գործող «Միաբանություն» ազգային ակումբի նախագահ Սմբատ Կարախանյանը, ում ՌԴ իրավապահ մարմինների ներկայացուցիչները իրենք են տեղեկացրել վիճարկվող հրապարակման մեջ առկա փաստերի գոյության մասին և Կարախանյանի հետ զրուցել են՝ հայաստանցի մի շարք անձանց գործունեության մասին ավելի ամբողջական կարծիք կազմելու համար: Բացի դրանից՝ Կարախանյանն անձամբ է ծանոթացել այն անձանց ցուցակին, որում առկա են նաև հոդվածը վիճարկող երեք պատգամավորի անունները:

Այնուհետև թերթն իր 2010թ. նոյեմբերի 2-ի համարում հրապարակել է «Միաբանություն» հայկական ազգային ակումբի նախագահ Սմբատ Կարախանյանի հետ հարցազրույցը, որով նա ևս մեկ անգամ հաստատել է տարբեր քրեական գործերին Լևոն Սարգսյանի, Սամվել Ալեքսանյանի և Ռուբեն Հայրապետյանի առնչության վերաբերյալ տեղեկությունը:

Դրանից հետո պատգամավորները որևէ ձևով չեն պատասխանել թերթի խմբագրությանը և նոյեմբերի 8-ին Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարան են ներկայացրել հայցադիմում, որն ընդունվել է վարույթ:

Թերթի տնօրենը դեկտեմբերի 12-ին հայտնել է դատարանին, որ սույն քաղաքացիական գործով պատասխանողի ներկայացուցիչ է «Հայկական ժամանակ» օրաթերթի գլխավոր խմբագիր Նիկոլ Փաշինյանը, որն այդ ընթացքում անսպասելիորեն տեղափոխվել էր «Արթիկ» ՔԿՀ, ու նրա հետ կապ հաստատել հնարավոր չէր, և խնդրել էր նրա հետ պահպանել պատասխանողին ուղղվելիք նամակագրության համար կապը: Սակայն դատարանը գործով պատասխանող Նիկոլ Փաշինյանին երբևէ նամակագրություն չի ուղղել:

Դատական գործընթացը մեկնարկել է սույն թվականի հունվարի 17-ին: Պատասխանողի ներկայացուցիչ, փաստաբան Վահե Գրիգորյանն այդ օրը խնդրել է դատարանին իրեն տրամադրել երկշաբաթյա ժամկետ՝ նյութերին ծանոթանալու համար, քանի որ գործին ներգրավվել է հենց դատաքննության օրը: Բացի դրանից՝ միջնորդել էր տրամադրել հայցադիմումի հետ չուղարկված քաղաքացիական գործի նյութերի պատճենները:

Միջնորդությունը բավարարվել էր, ինչպես նաև գործի նյութերին ծանոթանալու համար տվել էր ընդամենը 7 օր ժամանակ՝ կիսով չափ պակաս փաստաբանի պահանջածից, ինչը բավարար լինել չէր կարող նյութերին լիարժեք ծանոթանալու և դատական հաջորդ նիստին պատրաստվելու համար:

Վահե Գրիգորյանը հայցադիմումին կից չուղարկված նյութերի պատճեններն անձամբ ստանալու խնդրանքով դիմել էր դատավորի օգնականին: Վերջինս տեղեկացրել էր, որ դրանց համար պետք է պետական տուրք վճարվի:

ՌԴ դատախազության պատասխանի պատճենը չի եղել հայցադիմումին կից փաստաթուղթ, և դրա համար չէր կարող գանձվել պետական տուրք, ուստի դատարանի այդ պահանջն ապօրինի է եղել: Բացի դրանից՝ պահանջվող փաստաթղթերի ծավալը չի գերազանցել 10 էջը. հետևաբար, քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի համաձայն, դրանք պետք է տրամադրվեին կողմին, այլ ոչ դեպոնացվեին դատարանում, հետագայում էլ պետական տուրքի պահանջ ներկայացվեր պատասխանողին դրանք ստանալու համար:

Եթե նույնիսկ անտեսենք քաղաքացիական դատավարության վերը նշված պահանջը, ապա «Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն՝ մինչև 10 էջից բաղկացած տեղեկատվությունը տրվում է անվճար, իսկ կողմին օրենքի պահանջով տրվելիք փաստաթուղթը չէր գերազանցում 10 էջը: Փաստորեն, դատարանը, որը կոչված է պաշտպանելու մարդու իրավունքները և օրինական շահերը, հենց ինքն է խախտել դրանք:

Մի կողմ թողնելով նշված փաստերը՝ այնուհանդերձ, պետտուրքը վճարվել է, և անդորրագիրը դատարան ներկայացնելուց հետո էլ ողջ դատաքննության ընթացքում նյութերը կողմին չեն տրամադրվել: Պարզ է, որ դատարանը հակված չի եղել ղեկավարվել օրենքով վերապահված լիազորություններով և ապահովել կողմերի հավասարաությունը. հետևաբար, արհեստական խոչընդոտներ է ստեղծել, որպեսզի պատասխանող կողմը զրկված լինի դրանց ծանոթանալու և լրացուցիչ ապացույցներ ներկայացնելու հնարավորությունից:

Ավելին, դատարանը քաղաքացիական գործում դրել է մի գրություն, համաձայն որի՝ փաստաբանի պահանջած փաստաթղթերն ուղարկվել են նրան: Ըստ փաստաբանի՝ այդ գրությունն ակնհայտորեն կազմված է եղել դատարանի արած խախտումները քողարկելու նպատակով և, ամենայն հավանականությամբ, կազմվել է հետին թվով: Ոչ փաստաբանին, ոչ էլ պատասխանողին երբևէ նրանց պահանջած տեղեկությունները չեն տրամադրվել:

Դատարանը բավարարել էր պատգամավորների հայցը, իսկ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն վճիռը բողոքարկել է վերաքննիչ դատարան:

Միայն վերաքննիչ դատարանում է պատասխանողը հնարավորություն ունեցել ծանոթանալ գործի նյութերին՝ պարտադրված լինելով երկրորդ անգամ վճարել ապօրինաբար պահանջված պետական տուրքը: Գործի նյութերին ծանոթանալուց հետո ավելի հասկանալի է եղել դատարանի կողմնակալ վերաբերմունքը՝ հօգուտ հայցվոր պատգամավորների:

Պատասխանողի ներկայացուցիչը նկատել էր գործում՝ թիվ 96 համարի էջում գտնվող դատարանի նամակը պատասխանողին, որով իբր ուղարկվում են պատասխանողի ներկայացուցչի պահանջած նյութերը: Հայտնաբերված գրությունը և դրան կից նյութերն առհասարակ չեն ուղարկվել պատասխանողին, քանի որ քաղաքացիական գործից բացակայում է ոչ միայն պատասխանողի կողմից նման գրություն և կից նյութեր ստացած լինելու, այլև առհասարակ դրանք պատասխանողին ուղարկված լինելու մասին որևէ ապացույց: Այն եղել է ակնհայտորեն կեղծ փաստաթուղթ, որով դատարանը նպատակ է ունեցել «իրեղեն» ապացույցով քողարկել կողմերի հավասարության սկզբունքի խախտումը՝ ի վնաս պատասխանողի:

Արդեն վերաքննիչ դատարանը պատասխանողի նշած փաստարկների առնչությամբ տվել է անհասկանալի ու խուսափողական պատճառաբանություն՝ կոնկրետ չանդրադառնալով, թե ինչու է կողմը ապօրինաբար զրկված եղել նյութերին ծանոթանալու հնարավորությունից. «Պատասխանողի ներկայացուցիչը ներկայացել է դատաքննության և միջնորդել հետաձգել դատական նիստը' թույլատրելով ծանոթանալ քաղաքացիական գործի նյութերին: Միջնորդությունը բավարարվել է դատարանի կողմից, ինչն ապացուցում է, որ դատարանը սույն դատավարության ընթացքում ապահովել է կողմերի համար հավասար մրցակցային պայմաններ' հնարավորություն ընձեռելով պատասխանողին ծանոթանալ քաղաքացիական գործի նյութերին»:

Բացի դրանից՝ կողմերի հավասարության մասին խոսք լինել չի կարող, քանի որ պատասխանողի ներկայացուցիչը մի քանի անգամ միջնորդել է դատարան հրավիրել «ՀԺ» գլխավոր խմբագիր, գործով պատասխանող Նիկոլ Փաշինյանին, քանի որ ի պաշտոնե հենց նա է տիրապետել թերթում տպագրված և դատարանում վիճարկվող հոդվածի նրբություններին և մանրամասներին: Պատասխանողի ներկայացուցչի նմանատիպ բոլոր միջնորդությունները դատարանը մերժել է:

Ինչպես ընդհանուր իրավասության, այնպես էլ վերաքննիչ դատարանը չի առաջնորդվել անկախության և անաչառության սկզբունքով: Ավելին, վերաքննիչ դատարանն իր պատճառաբանություններով սրբագրել է առաջին ատյանի բաց թողածները և չպատճառաբանված եզրահանգումներ արել: Օրինակ՝ այդ պատճառաբանություններից մեկով դատարանն արձանագրել է. «Հիշյալ հոդվածների վերլուծությունից հետևում է, որ պատասխանողը կարող էր ազատվել պատասխանատվությունից միայն այն դեպքում, եթե հոդվածում հստակ հղում կատարված լիներ այլ անձի հրապարակային ելույթին, որը տեղի է ունեցել մինչև հրապարակումը և որ այդ հրապարակումը լիներ այլ անձի հրապարակային ելույթի բառացի կամ բարեխիղճ վերարտադրությունը: Պատասխանողի կողմից չի ներկայացվել որևէ ապացույց, որ մինչև իր կողմից հոդվածի հրապարակումը Սմբատ Կարախանյանը հրապարակային ելույթ է ունեցել նման բովանդակությամբ»:

Անհիմն է դատարանի պնդումը այն դեպքում, երբ մինչև դատաքննության սկսվելը «Հայկական ժամանակ» օրաթերթում վիճարկվող հոդվածին վերաբերող մի քանի հրապարակում է եղել, որով ամբողջությամբ հիմնավորվել է վիճարկվող լրատվական նյութը Սմբատ Կարախանյանի կողմից հրապարակայնորեն հայտարարված լինելու փաստը: Բացի դրանից՝ հոդվածում հստակ չի նշվել, որ նշված պետական այրերն անմիջականորեն մասնակցել են քրեական գործերին:

Հայաստանյան դատարաններն անտեսում են Եվրադատարանի նախադեպային վճիռները, որոնք կարող են լուրջ դերակատարում ունենալ օրենքների միատեսակ կիրառության համար: Օրինակ՝ «Ջերշիլդն ընդդեմ Դանիայի» գործը շրջադարձային կարող էր լինել նաև «Հայկական ժամանակ» օրաթերթի գործում:

Դանիացի լրագրողը հեռուստածրագրի ժամանակ հարցազրույց է վերցրել «Կանաչ բաճկոնավորներ» (Greenjackets) ռասիստական կազմակերպության 3 երիտասարդից՝ նպատակ ունենալով ցույց տալ ռասիզմի նկատմամբ կանաչ բաճկոնավորների վերաբերմունքը և հասարակության մեջ նրանց գործունեության նախապատմությունը: Դանիայի քաղաքային դատարանը, մեղադրելով լրագրողին ռասայական ատելությանը սատարելու և խրախուսելու մեջ, որոշել է, որ նա նախօրոք քաջատեղյակ էր, որ հարցազրույցի ընթացքում, ամենայն հավանականությամբ, կհնչեն ռասայական խտրականության բնույթի հայտարարություններ:

Հայտարարությունները հեռարձակվել են առանց որևէ հակակշռող փաստերի, որոնք ձայնագրությունից հետո լրագրողը կրճատել է' թողնելով միայն առավել ծայրահեղական հայտարարությունները:

Եվրադատարանն ամրագրել է, որ մամուլը ոչ միայն նման տեղեկություններ և գաղափարներ հաղորդելու խնդիր ունի, այլև մյուս կողմից էլ հասարակությունն իրավուք ունի ստանալու դրանք, այլապես մամուլը կկորցնի «հանրային հսկիչի» իր կենսական դերը: Նաև ամրագրել է, որ ոչ Եվրադատարանի, ոչ էլ ազգային դատարանների խնդիրը չէ պարտադրել իրենց սեփական կարծիքը, թե լրագրողները հաղորդման ինչպիսի մեթոդներ պետք է որդեգրեն:

Այս համատեքստում դատարանը վերահաստատում է, որ Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածը պաշտպանում է ոչ միայն արտահայտած գաղափարի և տեղեկատվության իսկությունը, այլև այն հաղորդելու ձևը: «Հարցազրույցների վրա հիմնված լրատվական ծրագրերը, անկախ նրանից' խմբագրված են, թե ոչ, հանդիսանում են ամենակարևոր միջոցները, որոնցով մամուլը կարող է իրականացնել հասարակության «հսկիչի» իր կենսական դերը: Հարցազրույցի ընթացքում ուրիշի կողմից արված հայտարարությունների տարածմանն աջակցող լրագրողին պատժելը լրջորեն կխոչընդոտի հանրային շահին առնչվող հարցերի քննարկմանը՝ մամուլի ունեցած նպաստին, և նման պատիժ չպետք է նախատեսվի, եթե չկան դրա համար առանձնապես հիմնավոր պատճառներ»,-եզրակացրել է դատարանը:

Այս նախադեպային վճիռը լիովին կարող էր կիրառվել նաև «Հայկական ժամանակ» օրաթերթի գործով, մինչդեռ թե առաջին ատյանի, թե վերաքննիչ դատարաններն անտեսել են այն: Բողոքը վերադարձնելով՝ միջազգային կոնվենցիաներն արհամարհելու դիրք գրավեց նաև Վճռաբեկ դատարանը: Այսպիսով, ՀՀ դատական իշխանությունն, ի լուր միջազգային հանրության, ապացուցում է, որ իր համար գերակա են ոչ թե միջազգային պարտավորությունների կատարումը և օրենքների միատեսակ կիրառումով արդարադատության իրականացումը, այլ կամայական մոտեցում դրսևորելով՝ բարձրաստիճան պաշտոնյաների համար անպատժելիության «իմունիտետ» ապահովելը:

Նշենք, որ պատասխանողը վճռաբեկ բողոքով պահանջում էր ամբողջությամբ բեկանել վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 09.06.2011թ.-ի որոշումը և քաղաքացիական գործն ուղարկել համապատասխան ստորադաս դատարան՝ նոր քննության:

Ո՞ւմ համար են վավերացվում միաջազգային կոնվենցիաները, եթե դրանք չպետք է կիրառվեն

Հայաստանի Հանրապետությունը, հռչակվելով ինքնիշխան, ժողովրդավարական պետություն, մաս է կազմում միջազգային հանրությանը և վավերացնելով միջազգային պաստաթղթեր՝ պարտավոր է դրանք լիարժեք կիրառել:

ՀՀ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածը հստակ սահմանում է, որ «Սահմանադրությունն ունի բարձրագույն իրավաբանական ուժ, և նրա նորմերը գործում են անմիջականորեն: Oրենքները պետք է համապատասխանեն Սահմանադրությանը: Այլ իրավական ակտերը պետք է համապատասխանեն Սահմանադրությանը և օրենքներին։ Օրենքներն ուժի մեջ են մտնում «Հայաստանի Հանրապետության պաշտոնական տեղեկագրում» հրապարակվելուց հետո: Այլ նորմատիվ իրավական ակտերն ուժի մեջ են մտնում օրենքով սահմանված կարգով հրապարակվելուց հետո: Միջազգային պայմանագրերն ուժի մեջ են մտնում միայն վավերացվելուց կամ հաստատվելուց հետո: Միջազգային պայմանագրերը Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մասն են: Եթե վավերացված միջազգային պայմանագրում սահմանվում են այլ նորմեր, քան նախատեսված են օրենքներով, ապա կիրառվում են այդ նորմերը...»:

Չգիտես ինչու հատկապես դատարաններում դատավորները խորշում են կիրառել միջազգային հանրության ընդունած և Հայաստանի վավերացրած միջազգային պայմանագրերի դրույթները: Հայ դատավորներն իրենց համար գծել են նեղ շրջանակ, որում տեղավորվում է միայն ներպետական օրենսդրությունը, այն էլ՝ ոչ հավասարության սկզբունքով:

Եթե արդարադատության համար կոչված դատավորները կիրառեն ՄԻԵԴ-ի նախադեպային վճիռների և վավերացված պայմանագրերի դրույթները, ապա շատ գործեր կլուծվեն հենց հանրապետության սահմաններում՝ ներպետական օրենքների շրջանակում:

Այսպես, 2002թ. ապրիլի 26-ին ՀՀ-ն վավերացրել է «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիան, որի 10-րդ հոդվածն ամրագրում է.

1. Յուրաքանչյուր ոք ունի ազատորեն արտահայտվելու իրավունք: Այս իրավունքը ներառում է սեփական կարծիք ունենալու, տեղեկություններ և գաղափարներ ստանալու և տարածելու ազատությունը' առանց պետական մարմինների միջամտության և անկախ սահմաններից: Այս հոդվածը չի խոչընդոտում պետություններին' սահմանելու ռադիոհաղորդումների, հեռուստատեսային կամ կինեմատոգրաֆիական ձեռնարկությունների լիցենզավորում:

2. Այս ազատությունների իրականացումը, քանի որ այն կապված է պարտավորությունների և պատասխանատվության հետ, կարող է պայմանավորվել այնպիսի ձևականություններով, պայմաններով, սահմանափակումներով կամ պատժամիջոցներով, որոնք նախատեսված են օրենքով և անհրաժեշտ են ժողովրդավարական հասարակությունում' ի շահ պետական անվտանգության, տարածքային ամբողջականության կամ հասարակության անվտանգության, անկարգությունները կամ հանցագործությունները կանխելու, առողջությունը կամ բարոյականությունը, ինչպես և այլ անձանց հեղինակությունը կամ իրավունքները պաշտպանելու, խորհրդապահական պայմաններով ստացված տեղեկատվության բացահայտումը կանխելու կամ արդարադատության հեղինակությունն ու անաչառությունը պահպանելու նպատակով:

Մինչդեռ, ակնհայտ է, որ վերջին մեկ տարվա ընթացքում իրար հետևից պաշտոնյաների կողմից լրատվամիջոցներին դատի տալն ու դատարանների կողմից հայցերն անվերապահորեն բավարարելը ամենևին անհրաժեշտ չէ ժողովրդավարական հասարակությանը: Այն հետապնդում է մեկ նպատակ. ֆինանսական ծանր կացության մեջ գցելով՝ լռեցնել լրատվամիջոցներին, այդ թվում նաև «Հայկական ժամանակին»:

Դա է վկայում, որ այս գործով հայցվորներից որևէ մեկն առ այսօր որևէ իրավական գործընթաց չի սկսել Սմբատ Կարախանյանի դեմ, ինչը ապացույցն է այն բանի, որ հայցվոր պատգամավորների կողմից պատասխանողի վրա սևեռվելը ուղղված է եղել հենց լրատվամիջոցին ծանր վիճակի մեջ դնելուն:

Հայաստանի դատավորները հաշվի չեն առնում նաև, թե պատվի ու արժանապատվության հայցերով ովքեր են հայցվորները: Այս առնչությամբ ՄԻԵԴ-ը «Լինգենսն ընդդեմ Ավստրիայի» գործում հետևողականորեն պնդել է, որ ընդունելի քննադատության սահմանները շատ ավելի լայն են քաղաքական գործչի դեպքում, քան մասնավոր անձի: Նույն համատեքստում քաղաքական գործիչն անխուսափելիորեն և գիտակցաբար բաց է իր յուրաքանչյուր խոսքի և արարքի մանրակրկիտ քննարկման առջև ինչպես լրագրողների, այնպես էլ լայն հանրության կողմից. հետևաբար, պետք է դրսևորի հանդուրժողականության առավել բարձր աստիճան: Ի տարբերություն մասնավոր անձանց՝ քաղաքական գործիչն ունի հրապարակային ելույթների և լրատվամիջոցների հետ այլ կերպ հաղորդակցվելու հնարավորություն և այս պարագայում պետք է հնարավորինս քիչ ապավինի լրատվամիջոցներին լռեցնելու այնպիսի խիստ միջոցի, ինչպիսին դատական ատյաններին դիմելն է:

Մինչդեռ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը, ՄԻԵԴ-ի նախադեպային վճիռները հիմք ընդունելու և հայցվոր քաղաքական գործիչներին վերը նշված համատեքստում դիտարկելու փոխարեն, ապշեցուցիչ եզրահանգում է արել՝ շեշտելով, որ հայցվորները ՀՀ Ազգային ժողովի պատգամավորներ են: «Դատարանը հայցապահանջը բավարարելիս հաշվի է առել սույն գործի առանձնահատկությունները, մասնավորապես՝ հայցվորների անձը և զրպարտության հնարավոր ազդեցությունը հայցվորների պատվի, այսինքն' հասարակության կողմից նրանց անձին, գործունեությանը տրվող գնահատականի վրա»,- գրված է վերաքննիչ դատարանի վճռում:

Ստացվում է, որ դատարանը կաշկանդված է հենց այն հանգամանքով, որ հայցվորները պատգամավորներ են, և նրանց հայցն անվերապահորեն պետք է բավարարվի: Սահմանադրության 27-րդ հոդվածով նախատեսված է, որ «Յուրաքանչյուր ոք ունի իր կարծիքն ազատ արտահայտելու իրավունք: Արգելվում է մարդուն հարկադրել հրաժարվելու իր կարծիքից կամ փոխելու այն: Յուրաքանչյուր ոք ունի խոսքի ազատության իրավունք, ներառյալ տեղեկություններ և գաղափարներ փնտրելու, ստանալու, տարածելու ազատությունը, տեղեկատվության ցանկացած միջոցով անկախ պետական սահմաններից: Լրատվամիջոցների և տեղեկատվական այլ միջոցների ազատությունը երաշխավորվում է»:

Միավորված ազգերի կազմակերպության անդամ դառնալիս Հայաստանը միացել է նաև Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրին և վավերացրել «Քաղաքացական և քաղաքական իրավունքների մասին» միջազգային դաշնագիրը, որի 19-րդ հոդվածը երաշխավորում է յուրաքանչյուր անձի խոսքի ազատության իրավունքը:

«Հենդիսայդն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության» գործով էլ ՄԻԵԴ-ը կարևորում է, որ խոսքի ազատությունը ժողովրդավարական հասարակության լրջագույն հիմքերից է, նրա առաջընթացի և յուրաքանչյուր մարդու զարգացման նախապայմանը: ... Այն տարածվում է ոչ միայն այնպիսի «տեղեկությունների կամ գաղափարների» վրա, որոնք դրականորեն են ընդունվում կամ վիրավորական չեն, այլև այնպիսիների, որոնք վիրավորական են, ցնցող կամ անհանգստացնող պետության կամ հասարակության որևէ հատվածի համար: Այդպիսին է բազմակարծության, հանդուրժողականության և լայնախոհության թելադրանքը՝ առանց որի չի կարող լինել «ժողովրդավարական հասարակություն»:

Ներպետական դատարանները, այս գործով հայցի փոխհատուցման պահանջը բավարարելով, խախտել են նաև Սահմանադրությամբ և Կոնվենցիայով նախատեսված ազատության կամ իրավունքի սահմանափակմանն առաջադրվող համաչափության պահանջը: Համաչափության սկզբունքը հոդվածում արտացոլված չէ, սակայն ՄԻԵԴ-ն այն լայնորեն կիրառել է իր՝ արտահայտվելու ազատությանը վերաբերող վճիռներում:

ՄԻԵԴ նախադեպային իրավունքը կասկած չի հարուցում, որ հայցվորների պահանջած և դատարանի բավարարած գումարը, որը ընդհանուր առմամբ կազմում է 6.000.000 միլիոն դրամ, որևէ կերպ չի տեղավորվում համաչափության սկզբունքի շրջանակներում, քանի որ այն ակնհայտորեն և մի քանի անգամ գերազանցում է պատասխանող կազմակերպության կողմից ստացվող ամսական եկամուտների չափը և չափազանց ծանր բեռ է պատասխանողի համար, ինչը կարող է վտանգել ոչ միայն դրա հետագա գործունեությունը, այլև «սառեցնող ազդեցություն» ունենալ ողջ մամուլի վրա:

ՄԻԵԴ-ը նման դեպքերում պահանջում է, որ պահանջվող փոխհատուցման չափը որոշելիս ներպետական դատարանները հաշվի առնեն այն անձանց սահմանափակ միջոցները, որոնց դեմ բերվում են զրպարտության կամ վիրավորանքի մասին հայցերը («Ռոմանենկոն ընդդեմ Ռուսաստանի»):

Այս համատեքստում «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն պնդում է, որ 6.000.000 դրամը գերազանցում է իր 3.5 ամսվա շահույթը, որն ամսեկան կազմում է մոտ 1.800.000 դրամ: Հետևաբար, հօգուտ հայցվորների բավարարելով պատասխանողի նկատմամբ մեծ գումարով փոխհատուցման պահանջը՝ դատարանը պատասխանողի վրա կդնի անհամաչափ ծանր բեռ, որը փաստորեն կվտանգի պատասխանողի գործունեության շարունակվելն առհասարակ:

Օրինակ՝ նմանատիպ մի գործով՝ «Լինգենսն ընդդեմ Ավստրիայի» (Lingens v. Austria 1986թ.), ՄԻԵԴ-ը համարել էր, որ տուգանքի նշանակումը անհրաժեշտ չի եղել ժողովրդավարական հասարակության մեջ և հանգեցրել է արտահայտվելու ազատության իրավունքի խախտմանը:

ՄԻԵԴ դիմումատուն լրագրող և խմբագիր է եղել, որը հրապարակել է երկու հոդված, որով քննարկել է ավստրիացիների մասնակցությունը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում իրականացված չարագործություններին: Այս հոդվածները տպագրվել են խորհրդարանական ընտրություններից հետո, և ենթադրվում էր, որ պաշտոնից հեռացող Ավստրիայի կանցլերը պետք է կոալիցիա կազմեր պարոն Պ.-ի կուսակցության հետ, որպեսզի մնար իշխանության մեջ: Այնուամենայնիվ, ընտրություններից հետո, կապված պարոն Պ.-ի նացիստական անցյալի հետ, նրա ղեկավարած կուսակցության վերաբերյալ կատարվեցին որոշ բացահայտումներ: Կանցլերը պաշտպանել է Պարոն Պ.-ին և նախահարձակ եղել նրան պարսավողի նկատմամբ, որի գործողությունները նա բնութագրել էր որպես «մաֆիայի մեթոդներ»:

Դիմումատուն իր հոդվածներով խստորեն քննադատել է պաշտոնից հեռացող կանցլերին՝ նախկին նացիստներին պաշտպանելու համար՝ հոդվածում օգտագործելով «ցածր մակարդակի անսկզբունքայնություն», «անբարոյական» և «անարժան» արտահայտությունները: Կանցլերի բողոքի հիման վրա գործ էր հարուցվել լրագրողի դեմ զրպարտության համար, և Վիեննայի շրջանային դատարանը տուգանք էր նշանակել լրագրողին: Վերաքննիչ բողոքի հիման վրա տուգանքի չափը նվազեցվել էր:

Եվրոպական դատարանը համարել էր, որ տուգանքի նշանակմամբ միջամտություն է դրսևորվել դիմումատու լրագրողի արտահայտվելու ազատության իրավունքի նկատմամբ: ՄԻԵԴ-ը չի ընդունել Վիեննայի վերաքննիչ դատարանի որոշման մեջ արտահայտված այն կարծիքը, ըստ որի՝ մամուլի խնդիրը տեղեկատվություն տալն է, իսկ դրա մեկնաբանությունը պետք է թողնվի առաջին հերթին ընթերցողին:

Դատարանը նշել է, որ լրագրողն օգտագործել է վիճարկվող արտահայտությունները, որպեսզի քննադատի Կանցլերի՝ որպես քաղաքական գործչի մոտեցումը ավստրիական հասարակությունում նախկին նացիստների դիրքորոշման վերաբերյալ: Դատարանը նաև համարել է, որ այն փաստերը, որոնց վրա լրագրողը հիմնել էր իր հոդվածները, իր գնահատողական դատողությունները, անվիճարկելի էին, անվիճարկելի էր նաև նրա բարեխղճությունը: Նա տուգանվել է Կանցլերի մոտեցումը նկարագրող սուր բառեր օգտագործելու համար:

Դատարանը շեշտել է, որ տարանջատում պետք է արվի փաստերի և գնահատողական դատողությունների միջև: Եթե փաստերի առկայությունը կարելի է ապացուցել, ապա գնահատողական դատողություններն ապացուցելի չեն: Հետևաբար, տուգանքի նշանակումը անհրաժեշտ չի եղել ժողովրդավարական հասարակությունում և հանգեցրել է արտահայտվելու ազատության իրավունքի խախտմանը:

Այս և բազմաթիվ այլ նախադեպային վճիռներ վկայում են այն մասին, որ առաջնայինը ոչ թե անձի պաշտոնի մեծությունն է, ինչպես դիտարկում են Հայաստանի դատավորները, այլ ժողովրդավարական հասարակությունն ու դրա բաղադրիչ խոսքի ազատությունը: Հետևաբար, կասկած չի հարուցում, որ եթե այս տեսքով «Հայկական ժամանակի» գործը հասնի ՄԻԵԴ, ապա դատարանը միանշանակ արձանագրելու է ազատ արտահայտվելու իրավունքի խախտումը:

Ավաղ, նման դեպքերում ֆինանսական փոխհատուցման բեռն ընկնում է ոչ դատավորների, ոչ էլ վերջիններիս օգնությամբ թերթերին ֆինանսական ծանր կացության մեջ գցող պաշտոնյաների վրա: Փոխհատուցումը վճարվելու է պետբյուջեից՝ հասարակ քաղաքացիների վճարած հարկերից: