Արագածոտնի մարզի Ուջան գյուղում, որտեղ բոլորը սասունցիներ են կամ նրանց ժառանգներ, հայ-թուրքական հարաբերությունների մասին խոսելը «տաբու» է: Համայնքապետ Առաքել Հարոյանը արգելում է այդ մասին խոսել:

Հոկտեմբերի 18-ին, երբ Ուջանի հիմնադրման 90-ամյակի միջոցառման ժամանակ զրուցում էինք ուջանցիների հետ, համայնքապետը խիստ հրահանգում էր գյուղացիներին, որ միայն «պատմություններ պատմեն ու շատ բան չխոսեն»: Ա. Հարոյանը նույնպես չցանկացավ այդ թեմայով խոսել. «Ըտենց բաներ ինձանից մի հարցրեք»: Այնուամենայնիվ, գտնվեցին գյուղացիներ, որոնք հաղթահարելով գյուղապետի «արգելքը»` կարծիք հայտնեցին հայ-թուրքական հարաբերությունների եւ սահմանի բացման վերաբերյալ:

Շավարշ Ստամբոլցյանն ասաց, որ ինքը խորհուրդ չի տալիս սահմանը բացել: «Թուրքը մեր թշնամին է, ու նրա նկատմամբ վստահություն չկա: Կարող է աղվեսություն անի, սահմանը բացի, բայց դրանից էլ լավ բան չկա: Թուրքիան հարուստ երկիր է, կգան մեր հողամասերը կառնեն, ստեղ էլ աշխատանք չկա` պատերի տակ նստած ենք, մեզ էլ ստրուկի պես կաշխատացնեն: Հիմա ոնց կանք, ըտենց էլ թող մնանք: Բայց թող աշխատեն Ցեղասպանությունը հաստատեն, մեր հողերն էլ ետ բերեն: Թեեւ ես ցանկություն չունեմ գնամ ընդեղ ապրեմ, բայց հայրս Ստամբուլից է եղել ու ուզում եմ գնամ Ստամբուլը տեսնեմ»,- ասաց Շ. Ստամբոլցյանը: Նրա ասելով` Թուրքիայից ոչ մի լավ բան չի տեսել: «Իրենք անվստահելի ազգ են: Էսօր սահմանը բացեն, էգուց կարող ա մի քիչ հանգստացնեն հայ ժողովրդին, եվրոպաներին ու նորից փակեն: Մի կողմից էլ լավ է, եթե ճանապարհը բացվի, Վրաստանից էլ կախման մեջ չենք լինի: Մեր մի թշնամին էլ Վրաստանն է: Երկրաշարժի ժամանակ մեզ ինչ ուղարկեցին` վրացիները թալանեցին: Տեսեք, ես լավն էլ ասեցի, վատն էլ, բայց ես ավելի շատ վատն եմ տեսնում Թուրքիայից»,- ավելացրեց Շ. Ստամբոլցյանը:

90-ամյա Ալմաստ Հարությունյանը պատմեց, որ մի քանի օր առաջ խանութ գնալիս հանդիպել է գյուղամիջում կանգնած 2 երիտասարդների: Նրանք Ալմաստ տատին հրավիրել են զրույցի ու հետո խնդրել սահմանի բացման դեմ ստորագրություն թողնել: «Ես էլ մտածեցի, թե հարկահավաքներ են եկել ու փող են ուզում` դողն ընկավ սիրտս: Երիտասարդ տղաներ էին, ասին` արի ստորագրի, որ դու դեմ ես սահմանի բացմանը: Իրանց ասեցի, որ դուք հայրենիքի դավաճաններ եք ու գնացի: Բալա ջան, թշնամութունից ոչ մի լավ բան մի սպասի: Էլի բարեկամությունից, ամոթխածությունից զգացմունք կա: Թող սահմանը բացվի, հարաբերություններ հաստատվեն»,- ասաց Ալմաստ տատը: Ալմաստ Հարությունյանը Հայոց ցեղասպանության մասին 2 գրքերի հեղինակ է` «Քառասուն օր դիակների մեջ» եւ «Սասնա լեռներում» վերնագրերով: Այս օրերին լույս կտեսնի նաեւ այդ թեմայով նրա երրորդ գիրքը` «Փշալարերի ողբը»: «Ես ատելով ատում եմ թուրքերին, որովհետեւ իմ հոր ընտանիքի բոլոր անդամներին սպանել են: Մորս ընտանիքի 47 անդամներից միայն մայրս է հրաշքով փրկվել: Թուրքը լավ ազգ չի, բայց բարեկամությունը, հաշտությունը շատ լավ է: Կարող է վերջը լավ լինի կամ էլ ընդհակառակը` վատ լինի: Տեսեք, որ թուրքերը սկսեցին մեզ հետ մոտիկություն անել, Ադրբեջանը սկսեց նեղանալ: Թուրքերը բիլամ դրոշները չթողեցին, որ ադրբեջանցիները ֆուտբոլի դաշտ բերեն: Ուրեմն ստեղ ինչ-որ բարություն կա: Իհարկե, հայ ժողովուրդը քնած չի: Մենք կպաշտպանենք մեր երկիրը»,- հուզված ասաց Ալմաստ տատը:

Ուջանցի Երջանիկ Հարությունյանի մայրը Վանից է եղել, հայրը` Տիգրանակերտից: Վերջերս նրա ազգականներից մեկը գնացել էր Տիգրանակերտ եւ ետ գալով պատմել է, որ պապերի հողն ամբողջությամբ քրդերով է բնակեցված: Այդ լուրը զայրացրել է Երջանիկ պապին, եւ նա որոշել է հնարավորության դեպքում անձամբ տեսնել հոր երկիրը: «Հայրս պատմում էր, որ հայ տղամարդկանց թուրքերը հավաքել են մի տեղ, որ սպանեն, բայց գիշերով Անդրանիկ զորավարը եկել, ազատել է: Իրենց էլ նստեցրել է գնացք ու ուղարկել Հայաստան: Հորս ազգականները 70 շունչ են եղել, բայց միայն հայրս է կենդանի մնացել: Հերս սկզբում ապրել է Էջմիածնում, Դրոյի զինվորներից է եղել, հետո հանդիպել է 2 տիգրանակերտցիների ու եկել է Ուջան: Գալով Հայաստան` հայրս միշտ ուզել է անցնել սահմանը ու նորից գնալ Տիգրանակերտ»,- պատմեց Երջանիկ պապը: «Կո՞ղմ եք, որ այսօր դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատվեն Թուրքիայի հետ»,- հարցրի Երջանիկ Հարությունյանին: «Այ հոգուդ մատաղ, ի՞նչ իմանամ` հիմա որ սահմանը բացեն, ո՞նց կլինի: Դարերի ընթացքում հայն ու թուրքն իրար հետ ապրել են: Բայց մեկ էլ մտածում եմ, թե ի՞նչ սահմանի բացման մասին է խոսքը` իմ 70 բարեկամներին սպանել են: Հիմա պարզ չի, թե սահմանի բացումը ինչ կտա հայերին: Մենք ինչ ունեինք` կորավ գնաց, սաղ մնաց թուրքերին»: Տրանսպորտի եւ կապի նախկին փոխնախարար Դավիթ Երիցյանն ասաց, որ սահմանի բացմանը կողմ է ամբողջ հայ ժողովուրդը, եւ պետությունների միջեւ փակ սահմաններ չպետք է լինեն: «Բայց եթե այդ արձանագրություններում նշված պահանջներով պիտի բացվի` կտրուկ «ոչ» ենք ասում սահմանի բացմանը: Կարծում եմ` հայ ժողովուրդը պետք է ոտքի կանգնի: Այս պահին վտանգը մեծ է, քանի որ թուրքը մեզ համար վտանգներով լի հարեւան է եղել եւ հիմա էլ շարունակում է վտանգավոր լինել: Եթե մի պետություն չի ընդունում իր մեղքը եւ ցեղասպանությունը չի հաստատում, նույնիսկ վախենում ենք, որ կարող ենք նորից ցեղասպանության ենթարկվել: Ցեղասպանությունը միայն մարդուն ոչնչացնելը չէ: Ցեղասպանությունը նաեւ փակ սահմաններն են, մշակութային արժեքների ոչնչացումը, տնտեսական բլոկադայի մեջ պահելը եւ այլն: Սա էլ է ցեղասպանություն: Եթե այսօր Թուրքիան չի զղջում եւ ընդհակառակը` բարդում է հայ ժողովրդի վրա, ուրեմն այդ ազգն ընդունակ է նոր ցեղասպանություն իրականացնել»,- նշեց Դ. Երիցյանը: Նրա կարծիքով` եթե այս արձանագրությունով սահմանը բացեն, ճակատագրական է լինելու հայ ժողովրդի համար: «Արձանագրությունները միշտ էլ ենթակա են փոփոխման: Բոլոր դեպքերում, մենք դեռ տեղ ունենք եւ հույս ունեմ, որ եւ Սահմանադրական դատարանը, եւ Ազգային ժողովի պատգամավորները խոհեմ կմտածեն եւ այդ արձանագրությունը չեն հաստատի»,- հույս հայտնեց նախկին փոխնախարարը: Ուջանցի ազատամարտիկները նույնպես դեմ են հայ-թուրքական սահմանի բացմանը, քանի որ այդ հարաբերությունների լավացման հիմքում թուրքերը դնում են Ղարաբաղի հարցի կարգավորումը` ի շահ Ադրբեջանի:

«Ես գտնում եմ, որ Ադրբեջանին տարածք տալն ամենասխալ քայլը կլինի, քանի որ անկախ ամեն ինչից` լավ ընկերներ կորցրինք եւ ունեցանք մեծ հաղթանակ: Եթե մի ստորագրությամբ տարածքները ետ տան, այդ հաղթանակն ու արյունն ուրանան, ուրեմն դա դավաճանություն է հայ ազգի նկատմամբ: Մենք զիջելու ոչ մի բան չունենք: Եթե վերեւներում ինչ-որ բան ունեն, թող գնան իրանց եղածը զիջեն: Որպես ազգ, որպես հայ` մենք ոչ մի կտոր հող զիջելու չունենք: Եթե Սերժ Սարգսյանը կամ մյուսը ուզում են զիջեն, թող իրենց անձնական միջոցներից կիսեն, տանեն տան թուրքերին»,- ասաց ազատամարտիկ Գրիգոր Ազատյանը: Նա նշեց, թե մենք թուրքերի հետ թշնամի ենք եւ չենք կարող հարաբերություններ հաստատել: «Ես դեմ եմ, որ հայ-թուրքական հարաբերություններում տեղաշարժ լինի: Այս հարցը կարելի է փակ համարել, մինչեւ մեր տարածքները ետ չտան: Մենք պետք է պահանջատեր լինենք: Եթե Թուրքիան այսօր Արցախի հարցը կապում է Ադրբեջանի շահի հետ, ուրեմն մեզ պետք չի այդ բաց սահմանը»,- ավելացրեց Գ. Ազատյանը:

Գրեթե նույն կարծիքն ունի ուջանցի մեկ այլ ազատամարտիկ` Հարություն Մկրտչյանը: Նա կողմ է սահմանի բացմանը, բայց ոչ այս պայմաններով: «Այս արձանագրությունը որ ստորագրեցին, ոչ միայն ես, այլեւ Ուջանի բոլոր կռված տղաները դեմ են: Այսօր պատրաստ ենք նորից կռվելու: Մեր ընկերներն իրենց կյանքը զոհեցին, արյուն թափեցին: Մենք պահանջ ունենք այսօրվա կառավարությունից եւ նախագահ Սերժ Սարգսյանից: Տարածքները միայն մեկ պայմանով կարող են ետ վերադարձնել, երբ մեզ վերադարձնեն Նախիջեւանը, Գետաշենը եւ այլն: Պետք է վարեն այնպիսի դիվանագիտական քաղաքականություն, որ Ադրբեջանը դրան համաձայն լինի: Մեր իշխանություններն այսօր նման քաղաքականություն չեն վարում: Հաղթած երկիրն իրավունք չունի նման թույլ քաղաքականություն վարել: Պարտվածը պետք է ինքը գա խնդրի, ոչ թե մենք պետք է գնանք նրա գիրկն ընկնենք, թե եկեք տարածքները փոխանակենք կամ ետ վերադարձնենք»,- ասաց արմատներով սասունցի Հարությունը: