Գյումրիի «Լաչինի միջանցք» կոչվող շուկայի տարածքով անցնելիս ուշադրությունս գրավեց դպրոցահասակ մի պատանյակ, ով թերթ էր վաճառում: Տղան ներկայացավ որպես Հովո, ասաց, որ 12 տարեկան է, եւ քանի որ օրը կիրակի է, ինքն էլ հորն է օգնում` թերթ է վաճառում:

Հարցին` երկուշաբթի դասի գնալու է, թե ոչ, երեխան, շուրջը նայելով, կանչեց հորը, ով բավական հեռավորության վրա հետեւում էր, թե ինչով է ավարտվելու տղայի ու իմ խոսակցությունը:

Հովհաննեսի հայրը` 49-ամյա Արամը, 6 անդամից բաղկացած ընտանիքի ապրուստը հոգում է թերթ վաճառելով: Դպրոցահասակ տղան իրեն օգնում է դասերից ազատ ժամերին ու ամառային արձակուրդներին: Շուկայի վաճառողներից մի քանիսը պնդեցին, որ տղան հորն ուղեկցում է մշտապես: Երբ հայրը չի լինում, մեծ տղան` 23-ամյա Գրիգորն է թերթ վաճառում. «Խելոք տղա է Արամի մեծը, բայց քիչմ էն չէ»,- մատը քունքին դնելով` բացատրեց սուրճ վաճառող տղամարդը: Համառ հարցումներից հետո պարզվեց, որ Հովհաննեսը հաճախում է Գյումրիի թիվ 3 գիշերօթիկ դպրոց, բայց ոչ ամեն օր. «Փող չկա, որ ամեն օր տանիմ,- պարզաբանեց հայրը,- դպրոցը տնից հեռու է, չեմ կրնա ամեն անգամ 100 դրամ տամ, տանիմ-բերեմ, դե շաբաթը մե 2-3 օր կերթա, էլի: Ընտեղ չենք թողնի, տղես գիշերները տակը կենե»: Հրաժեշտ տալուց առաջ պայմանավորվեցինք հաջորդ օրը հանդիպել իրենց տանը` պայմաններին եւ տան մյուս անդամների հետ ծանոթանալու համար: Արամ Հովհաննիսյանի բազմանդամ ընտանիքն ապրում է մեկ սենյականոց բնակարանում, Արվելաձե փողոց, 6-րդ շենքում: Շենքի հարեւանությամբ գտնվող փոքրիկ խորդանոցի մոտ հայր ու տղա հարեւաններից մեկի նվիրած ծառաբնի ճյուղերն էին կտրտում: «Ամառ-ձմեռ պեչկա կվառենք, քուր ջան, ըդքան չկա, որ գազ վառեմ, էս էլ, լավ է, էն սեփական տների հարեւաններից մեկը դռան ծառը կտրել էր, ըսավ` Արամ, արի տար, ձեզի վառելիք էրեք,- ուրախ-ուրախ ներկայացրեց Արամը,- թե չէ` ամեն օր թերթը ծախելուց հետո օր տուն գուկամ, աչքս գետնին է, թե ցախ-մախ հավաքեմ, բերեմ տուն, վառենք»: Խոսակցությանը ներկա էր նաեւ Արամի քույրը` Վարդիթերը: Վերջինս հարեւանների տված հագուստներից էր բերել, որպեսզի եղբայրն ընտրություն կատարի: «Դուք ախպորս ըսպես մի նայեք, ինքը լավ սվաղ էնող է, սաղ կյանքը ներկարար է աշխատել,- ներկայացրեց Վարդիթերը,- բայց արդեն 20 տարի է ծայր աղքատության մեջ կապրին, մե երկու տարի առաջ էլ նպաստն էին կտրել` ինչ է երկրորդ տղուն բանակ կտանեին, մե խայտառակ պատմություն, էնքան բողոքեցինք, մինչեւ վերականգնեցին, բայց մեկ է` իրանց փայ 5000 դրամն էս խեղճերի ձեռքից մինչեւ չառան` գործը չէրին»:

Արամի կինը` Անժելան, նույնպես հաստատեց այս պատմությունը: «Ես իրանց ըսի` ձեր խիղճը մեռնի, ըսենք երկու տղես արդեն չափահաս են, հըբը էն երկու քյորփես, ըդոնց փողը դուք ինչղ կուտեք, ըսի ես ավելը չեմ ուզե, դուք իմ երկու անչափահաս երեխեքիս հասանելիքը տվեք,- հուզված վերհիշում էր Անժելան,- հիմի 21 հազար կստանանք, բայց երեք ամիս կտրեցին, չտվեցին: Շաբաթներով անհաց կլուսացնենք, մեր նմանների փողն ըդոնք ինչղ կմարսեն, որ մեզի չեն տա` ըբը ում կուտան: Ան 60 հազար մե խանութին եմ պարտք, 13 հազար` մյուս խանութին, պարտքը գուզեն, ես էլ չունիմ, ուրդից տամ: Երեխես ուրիշի շորերով առաջին դասարան գնաց»: Հովհաննիսյանների 6-ամյա դուստրը` Մարիամը, այս տարի հաճախում է առաջին դասարան: Հորաքույրն ասաց, որ թիվ 27 դպրոցում են տեղավորել, որ մոտ լինի: Ուսուցչուհին ասել է` խելացի երեխա է, բայց վատ է, որ տանը դաս սովորեցնող չունի:

Երկու օր առաջ էլ 1200 դրամ են ուզել տետրի համար, մայրն ընկել է հուսահատության գիրկը. «Գուզե երեխուն դպրոցից հանե, օր չի կրնա փողը տա, բայց դե, ախր, խելոք, սիրուն երեխա է, ըսիկ գոնե նորմալ կրթություն ստանա,- մտահոգվեց հորաքույրը,- ես էլ չունիմ, օր օգնեմ, առանց էդ էլ շատ վախտ հեր ու տղա իմ տունս հաց կուտեն, իմ տունս կքնին, իրանց պայմանները տեսաք, մարդու հավաբուն կա` ըդուրից մեծ է»:

Արամի ծնողների երկսենյականոց տանը բնակվում է նրա չամուսնացած քույրը, իսկ բարելավման կարգով խորհրդային տարիներին հատկացրած մեկ սենյականոցում արդեն 25 տարի է բնակվում է Արամն իր ընտանիքով: Երկու տարի առաջ փորձել է սեփականաշնորհել, պատմեց, որ դատարանի միջոցով պիտի լիներ, դատավորը, ում անունը չհիշեցին կամ չուզեցին հիշել ամուսինները, 600 դոլար փող է ուզել:

«Որ սեփականաշնորհեմ` կծախեմ, Այգաբաց գյուղում էժան տուն եմ տեսել, կերթամ կառնիմ, գոնե երեխեքս քնելու տեղ կունենան,- ասում է Արամը,- էս դեկտեմբերին Տաճատս բանակից գուկա, Մեղրի կծառայե, էն տղես էլ 22-23 տարեկան է, իգնչ պիտի էղնի` հեչ չիդեմ, աղքատ-աղքատ, գոնե տեղերս քիչմ լեն էղներ, թե չէ` 17 քառակուսու վրա 6 հոգով կապրցվիգ»:

Ընտանիքն ապրում է երկու անչափահասների նպաստով եւ Արամի վաճառած թերթերից գոյացած խղճուկ գումարով: Օրը հիմնականում սոված են անցկացնում: Հարեւանների պատմելով` մորն ու աղջկան երբեմն-երբեմն իրենք են կերակրում, հայրն ու տղան գնում են սնվելու հորաքրոջ տանը: «Ըբը ըսիկ էղավ պետություգն, կըսեն` երեխա բերեք, շատ բերեք, ան` բերել եմ ու չեմ կրնա պահե: Մարիամիկս հիվնդցել էր, հարեւանի տնից շտապօգնություն կանչեցի, էկան, բանմ էլ իմ վրա գոռգռացին, թե` ոգվ է խնդրել, որ ըսքան երեխա ունենամ,-պատմում է Անժելան,- հեչ բան չէրին, հետն էլ 500 դրամ ուզին, թե` կանչ է եղել, բենզինի փողը տվեք»:

Այս ընտանիքին այցելել ու պայմաններին ծանոթացել են «Կարիտաս» բարեսիրական կազմակերպությունից, առայժմ` անարդյունք: Հովհաննիսյաններին այցելել է նաեւ քույր Արուսյակը. «Երկու անգամ օգնություն տվավ, երրորդին ըսավ` դուք ընձի խաբել եք, դուք ըստեղ գրանցված չեք, էն տվածներս էլ ետ պիտի տաք: Փաստորեն, էս տուն-հավաբունը, ուրտեղ մենք կապրինք, դարձել է մեր գլխին պատուհաս»,- դժգոհում է Անժելան:

Քաղաքապետն էլ Զատկի տոնին 5000 դրամ էր տվել: «Ես քաղաքապետարանից գոհ լինելու բան չունեմ: Տաճատս երկու ամիս մոտները աշխատավ, Շահումյան փողոցը կսարքեին, էն Գրքիկյան չեղածն երեխուս փողը չտվեց, էդ 5000-ն էլ էլի ես երեսս դեմ տվի, գնացի Վարդանի մոտը, օր գոնե երեխեքս էդ օրը հավկիթ ուտեին»,- ասում է Անժելան: Ամբողջ խոսակցության ընթացքում միայն 6-ամյա Մարիամիկն էր ուրախանում, որ օգտվելով մեծերի անուշադրությունից` մոր տնային բարձրակրունկ հողաթափերն էր հագել ու վրան բարկացող չկար, հետն էլ լուսանկարվեց, ոչինչ, որ հագի ջինսե շրջազգեստն իրենը չէր ու մի քիչ էլ մեծ էր: