Դեղերի որակի եւ հիվանդներին կեղծ դեղորայք գնելուց պաշտպանելու վերաբերյալ «Հետքի» հարցերին պատասխանում է ՀՀ Առողջապահության նախարարության դեղերի եւ բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոնի տնօրեն Էմիլ Գաբրիելյանը:

-Պարոն Գաբրիելյան, Հայաստանում ինչպեգս են գրանցվում դեղամիջոցները, եւ ինչպեգս է թույլատրվում դրանց կիրառությունը:

-Ընդհանրապես դեղի գրանցման գործընթացը տեւում է 5 տարի: Եթե այդ ժամանակահատվածում դեղի օգուտ-վնաս հարաբերակցությունը գնում է հօգուտ վնասի, ապա այդ դեղը չի գրանցվում, եւ դրա կիրառությունը դադարեցվում է: Դա ամբողջ աշխարհում ընդունված մեթոդաբանություն է, եւ վերահսկողությունն իրականացվում է ոչ միայն մեր երկրում: Փորձաքննությունների տվյալներն ուղարկում ենք Փորձաքննության միջազգային կենտրոն: Բացի դա, դեղ արտադրող կազմակերպությունները նույնպես շահագրգռված են լավ որակի դեղորայք արտադրել, քանի որ եթե վատ որակի արտադրանք ունենան, նրանց վարկանիշն անմիջապես կընկնի: Նույնիսկ կարող եմ ասել, որ մի քանի անուն դեղորայք հանվել է շրջանառությունից հենց արտադրողների նամակների հիման վրա, քանի որ պարզել են, որ իրենց դեղը օգուտ-վնաս հարաբերակցությունում ավելի շատ վնաս է տալիս: Բացի ստանդարտ փորձաքննություններից, դեղորայքն անցնում է նաեւ կլինիկական փորձաքննություն, որն իր հերթին բաժանվում է 4 փուլերի: Առաջին փուլում դեղը փորձարկվում է առողջ եւ երիտասարդ տղամարդկանց վրա, եւ ստուգվում է դեղի կողմնակի ազդեցությունը մարդու օրգանիզմի վրա: Փորձարկումն արվում է կամավորների վրա` իրենց համաձայնությամբ: Ամբողջ աշխարհում այդպես է: Երկրորդ փուլում դեղը փորձարկվում է ընտրյալ հիվանդների համար: Այսինքն` այն հիվանդների վրա, որոնց համար նախատեսված է դեղը: Մոտավորապես ուսումնասիրվում է նմանատիպ 150 հիվանդ: 3-րդ փուլում արվում են բազմակենտրոն փորձարկումներ եւ մի քանի հազար հիվանդների վրա է փորձարկվում: Այս փուլի հիվանդները պետք է լինեն տարբեր երկրներում ապրողներ: Ամբողջ աշխարհից փորձարկումների տվյալները արտադրողը հավաքում է եւ ուսումնասիրություններից հանգում հետեւության` դեղը կիրառե՞լ, թե՞ ոչ: Այս ամենից հետո նոր միայն դեղը գրանցվում է: Հենց միայն գրանցման փուլը տեւում է 5 տարի:

-Եթե Հայաստանում արտադրված դեղորայքն անցնում է նույն փորձաքննությունը, ինչ դրսից ներկրվածները, այդ դեպքում հիվանդներն ինչուգ են դժգոհում հատկապես հայկական դեղերի որակից, այլ ոչ` արտասահմանյան:

-Դժվար է ասել: Միգուցե այստեղ հոգեբանական խնդիր կա: Որովհետեւ որոշ բժիշկներ թյուրիմացության մեջ են գցում հիվանդներին: Դեղերի քաղաքականությունը որոշ դեպքերում տուժում է բժիշկների ցածր պատրաստվածության մակարդակից: Դա ցավալի է, բայց փաստ է: Դրա վառ ապացույցն այն է, որ երբ ստուգումներ ենք անում, տեսնում ենք, որ նույն հիվանդին բժիշկը նշանակել է 2-3 անուն դեղ: Անունները տարբեր են, բայց դեղը նույնն է, քանի որ նույն դեղն արտադրվել է տարբեր ֆիրմաներում եւ նույն անունն ունենալ չէր կարող: Դեղ նշանակող բժիշկը, որը քիչ է կարդացել եւ լավ պատրաստված չէ, նույն դեղից նշանակում է մի քանի անգամ, եւ այդ դեպքում հնարավոր է նույնիսկ թունավորում առաջանա հիվանդի մոտ: Սա ընդամենը մեկ օրինակ է, թե բժիշկն ինչպես կարող է թյուրիմացության մեջ գցել հիվանդին: Շատ դեպքերում նաեւ բժիշկներն ասում են` ճարեք այսինչ դեղը այն դեպքում, երբ նույն դեղից արտադրվում է նաեւ Հայաստանում եւ ճարելու կարիք չկա: Սակայն, ասվածը չի նշանակում, որ Հայաստանում չի կարող ցածր որակի դեղ արտադրվել:

-Հատկապես հոգեկան հիվանդները դժգոհում են, որ հայկական արտադրության Տրիֆտալին, Ցիկլադոլ, Դիազեպան, Հալոպերիդոլ, Բենզոնալ հոգեմետ դեղերն օգտագործելիս ավելի ագրեսիվ են դառնում եւ հանգստանում են միայն ռուսական դեղեր ընդունելուց հետո:

-Ինչ վերաբերում է նշված դեղերին, մենք մանրամասն ստուգման ենք ենթարկել: Այդ դեղերը ստուգման ենք ենթարկել ոչ միայն սովորական ստանդարտ եղանակներով, այլեւ խորացված մեթոդներով: Շատ դեպքերում նույն անունն ունեցող դեղերը, ասենք` ասպիրինը, որն արտադրված է տարբեր ֆիրմաների կողմից, կարող է տարբեր ազդեցություն ունենալ: Այստեղ շատ նրբություններ կան, որոնք կապված են դեղի պատրաստման տեխնոլոգիաների հետ: Դրա համար միջազգային ստանդարտ գոյություն ունի` JMP: Եթե մի փոքր շեղում էլ լինի, կարող է 2 դեղերի հիմնական կազմը, տեսքը նույնը լինել, բայց օգտագործման ժամանակ մի դեպքում էֆեկտը ժամանակին է լինում, մյուս դեպքում թույլ ազդեցություն է թողնում: Դա կոչվում է կենսահամարժեքություն: Մենք դա էլ ենք ստուգում: Ունենք անհրաժեշտ սարքավորումները եւ ամբողջ տարածաշրջանում միակ հագեցած լաբորատորիան: Նույնիսկ այդ եղանակով ստուգելուց հետո տարբերություն չենք գտել ձեր ասած դեղերի եւ այլ երկրների նույն դեղերի որակի մեջ: Դրանք հոգեմետ դեղեր են, որոնք Հայաստանում արտադրում է «Արփիմեդ» ընկերությունը: Միայն Բենզոնալ դեղը երկրորդ անգամ գրանցելիս հայտնաբերեցինք չեզոք նյութեր, որոնք դեղին հաղորդում են ամրություն, ձեւ, որտեղ որոշ փոփոխություններ էին արվել: Դեղը չգրանցեցինք եւ առաջարկեցինք արտադրողին փոփոխություններ կատարել: «Արփիմեդը» դրանք փոխեց եւ հիմա ամեն ինչ նորմալ է: Ես չեմ կարող ուրիշ փաստ բերել, որը կապացուցի հայկական դեղերի անորակությունը: Որոշ հիվանդների մոտ կարող են լինել ինչ-որ խնդիրներ, մանավանդ, եթե հիվանդը գիտի, որ դեղը հայկական է, այլ ոչ ռուսական կամ ֆրանսիական: Հատկապես հոգեկան հիվանդների մոտ կարող է հոգեբանական գործոնը դեր կատարել:

-Դժգոհում են նաեւ հոգեկան հիվանդների հարազատները, մի՞թե բոլոր հիվանդների մոտ նույն խնդիրն է:

-Դրանք ընդհանուր խոսակցություններ են: Ես շատ կուզենայի, որ դժգոհող հիվանդատերը մեզ ներկայացնի երկու ղեղն էլ: Մեզ համար էլ հետաքրքիր է պարզել` այդ կարծիքը սուբյեկտիգվ է, թեգ օբյեկտիվ: Հիվանդների մոտ էլ տարբեր պայմաններում նույն դեղի ազդեցությունը կարող է տարբեր լինել: Ես անձամբ ձեզ կհրավիրեմ այդ դեղերի փորձաքննությանը եւ տեղում կտեսնեք ճշմարտությունը:

-Եթե հայկական դեղերի որակը չի զիջում այլ երկրների արտադրած դեղերին, նույնիսկ նրանց արժեքն է գրեթե նույնը, այդ դեպքում ինչուգ պետպատվերով դեղերի ցանկում չկան այլ երկրների արտադրության նույնանուն դեղեր` հաշվի առնելով, որ հայկական դեղը կարող է կողմնակի ազդեցություն ունենալ կոնկրետ հիվանդի վրա:

-Այդ հարցն ուղղեք նրանց, ովքեր զբաղվում են պետպատվերի հարցերով: Մենք զբաղվում ենք զուտ մասնագիտական նշանակության հարցերով:

-Բայց դա էլ է մասնագիտական հարց` կապված ձեր նշած հոգեբանական եւ այլ կողմնակի գործոնների հետ, որը կարող է հոգեկան հիվանդի մոտ բացասական ազդեցություն թողնել:

-Այդ ոլորտը մերը չէ: Մենք նույնիսկ այդ հանձնաժողովում ընդգրկված չենք: Մենք այդ խնդրով չենք զբաղվում, եւ այդ պարտականությունները մեր վրա դրված չեն: Այդ պատճառով չեմ կարող սպեկուլյատիվ հայտարարություն անել, երբ գործընթացի մասին տեղեկություններ չունեմ:

-Պարոն Գաբրիելյան, իսկ այսօր ինչքանոգվ է պաշտպանված հիվանդը կեղծ դեղորայք գնելուց, ինչը տարածված երեւույթ է դարձել:

-Երբ հայտնի է դառնում, որ այսինչ դեղը վատն է, մենք արտադրողին չենք դիմում: Մեր բաժնի մասնագետները գնում դեղատնից գնում են դեղը ու ուղարկում ենք փորձաքննության: Նման դեպքերում արդեն հայտնաբերել ենք մի քանի կեղծված դեղեր: Երբ կեղծ դեղ է հայտնաբերվում, անմիջապես տեղեկացնում ենք Առողջապահության նախարարությանը, Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությանը, Ոստիկանությանը, Ազգային անվտանգության ծառայությանը: Մի քանի ամիս առաջ ենք կեղծ դեղ հայտնաբերել մեր դեղատներում: Հայտնաբերեցինք չինական արտադրության կենսաբանական կենսաակտիվ հավելում, որը հեռուստատեսությամբ գովազդվում էր որպես հրաշք` տղամարդու պոտենցիան բարձրացնելու համար: Իսկ մեզ մոտ սկզբունք է. եթե կենսաբանական հավելում է, իրավունք չունեին ասելու, թե դա ինչի համար է: Մենք էլ անմիջապես ստուգեցինք բաղադրությունը եւ պարզվեց, որ այդ հավելման մեջ կրկնակի դոզայով ավելացված են վիագրայի խմբին պատկանող դեղեր: Եթե կրկնակի դոզայով տղամարդը խմի, իհարկե, կդառնա փիղ, բայց այստեղ ահավոր մեծ վտանգ կա: Վիագրայի նույնիսկ մեկ դեղաչափը կարող է առաջացնել մահվան դեպքեր, պատկերացնու՞մ եք ինչ կլինի կրկնակի դոզայի դեպքում: Պոտենցիան բարձրացնող դեղեր խմում են հիմնականում 50-ից բարձր տարիք ունեցող տղամարդիկ, որոնց մեծ մասը սիրտ-անոթային խնդիրներ ունի: Իսկ նման դեղերը կտրուկ իջեցնում են արյան ճնշումը, ու սիրտը կարող է կանգ առնել: Եթե մենք դա չհայտնաբերեինք, համոզված եմ` հանկարծամահության դեպքերը մի քանի անգամ կավելանային, որովհետեւ քարոզչությունն այնպես էր գնում, որ դա բուսական ծագում ունի եւ վնասակար ազդեցություն չի թողնում: Հիմա այդ եղանակով կեղծելը դարձել է շատ արդյունավետ մեթոդ: Պետք է մշտական հսկողություն լինի դեղատներում եւ ժամանակին հայտնաբերվեն կեղծ դեղերը: