Հարութ Սասունյան

«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի խմբագիր

Ծանրքաշի աշխարհի բռնցքամարտի չեմպիոն Ջո Լուիսը մի անգամ զգուշացրել էր իր արագաշարժ հակառակորդին. «Կարող ես վազել, սակայն չես կարող թաքնվել»: Միևնույն նախազգուշացումն այժմ վերաբերում է Թուրքիայի կառավարությանն ու նրա երկու խոշոր բանկերին:

Անցյալ տարվա դեկտեմբերին, երբ երեք ամերիկահայեր ԱՄՆ-ի դաշնային դատարան հայց ներկայացրեցին ընդդեմ Թուրքիայի Հանրապետության, Կենտրոնական և «Ziraat» բանկերին` պահանջելով միլիոնավոր դոլարի փոխհատուցում, Թուրքիայի կառավարությունն անտեսեց իր դեմ արված մեղադրանքները` հայտարարելով, որ որպես գերիշխան պետություն, օտար դատարաններ լիազորություն չունեն իր դեմ դատ բացելու:

Ամերիկահայ հայցվորները պահանջում էին 64 միլիոն դոլարի չափով փոխհատուցում Հայոց ցեղասպանության հետևանքով Ադանայում իրենց կալվածների բռնագրավման համար: Հայցվորները նաև ևս մի քանի միլիոն դոլար էին պահանջում վարձավճարի և հաշվեգրված տոկոսավճարի համար, որը ԱՄՆ-ի կառավարությունը վճարել է Թուրքիային վերջին 60 տարիների ընթացքում հայկական հողերում գտնվող ռազմավարական նշանակություն ունեցող «Ինչիրլիկ» օդային բազան օգտագործելու համար:

Քանի որ հայց ներկայացնելու առաջին քայլերից մեկը պատասխանողներին դատական փաստաթղթերի օրինակների տրամադրումն է, Թուրքական երեք ամբաստանյալները իրավական փաստաթղթերը ստանալուց խուսափելու համար հորինեցին զանազան սխեմաներ` դատավարությունը հետաձգելու կամ խափանելու նպատակով: Արդյունքում, հայցվորների փաստաբանները վերջին ինն ամիսների ընթացքում ստիպված էին իրենց կաշվից դուրս գալ դատական փաստաթղթերը թուրք պատասխանողներին հանձնելու համար:

Զարմանալի է, որ դատական փաստաթղթերի տրամադրումը խանգարելուն  ուղղված բոլոր ջանքերից հետո, 2011 թվականի հունիսի 1-ին Կենտրոնական բանկը և «Ziraat» բանկը միջնորդություն ներկայացրեցին գործը կարճելու պահանջով` պնդելով որ իրենք չեն ստացել անհրաժեշտ փաստաթղթերը: 

2011 թվականի օգոստոսի 2-ին ԱՄՆ դաշնային դատարանի դատավոր Դոլի Ջին մերժեց թուրքերի պահանջը` հավաստիացնելով, որ հայցվորների ներկայացուցիչները «մի քանի անգամ փորձել են փաստաթղթերը հանձնել բանկերի Նյու Յորքի գրասենյակներին: Չկարողանալով բանկի շենք մուտք գործել և մի անգամ էլ «Ziraat» բանկի կողմից սխալ տեղ ուղարկվելուց հետո` դատական կատարածուները թողել են դատական ծանուցագրերի և բողոքի օրինակները շենքի պահակների մոտ: Հայցվորների դատապաշտպանն այնուհետև փոստով ուղարկել է լրացուցիչ օրինակներ Բանկի պատասխանողներից յուրաքանչյուրին միևնույն այդ հասցեներով»:

Դատավորը որոշում կայացրեց, որ իրավական փաստաթղթերը պատշաճորեն ներկայացվել են Թուրքիայի Հանրապետությանը և հրահանգեց թուրքական ամբաստանյալներին իրենց միջնորդությունը դատարան ներկայացնել մինչև 2011 թվականի օգոստոսի 19-ը:

Հայցվորների դատապաշտպանը թուրքիայի իշխանություններին դատական փաստաթղթերը հանձնելու հարցում շատ ավելի մեծ դժվարությունների բախվեց, քան երկու բանկերի Նյու Յորքի գրասենյակներին հանձնելիս: 2011 թվականի հունվարի 26-ին, բողոքի անգլերեն և թուրքերեն տարբերակներն ուղարկվել էին Անկարայում արդարադատության նախարարությանը` ըստ Հաագայի կոնվենցիայի պահանջներին: 2011 թվականի մարտի 1-ին Թուրքիան գրավոր հայտնեց հայցվորների փաստաբաններին, որ ինքը հրաժարվում է ընդունել դատական փաստաթղթերը` հայտարարելով, որ այս դատը վտանգում է Թուրքիայի «ինքնիշխանությունը և անվտանգությունը»:

Սպառելով բոլոր այլ միջոցները` 2011 թվականի ապրիլի 14-ին հայցվորների փաստաբանները ներկայացրեցին փաստաթղթերը ԱՄՆ-ի Պետական դեպարտամենտ` խնդրելով վերջինիս դրանք պաշտոնապես ներակայացնել Թուրքիայի կառավարությանը: 2011 թվականի հունիսի 20-ին, Պետական դեպարտամենտը տեղեկացրեց հայցվորներին, որ դիվանագիտական ճանապարհով փաստաթղթերը փոխանցել է Թուրքիայի Հանրապետությանը:

Անկարայում ԱՄՆ դեսպանատունը փոխանցած փաստաթղթերին կցեց մի «դիվանագիտական նոտա»` զգուշացնելով Թուրքիայի կառավարությանը, որ ԱՄՆ օրենքով «դատավարության պատասխանող կողմը պետք է ներկայացնի հայցին իր պատասխանը` ծանուցումը ստանալուց հետո 60 օրվա ընթացքում կամ պատրաստ լինի ընդունել հայցվորի օգտին հեռակա կարգով կայացված վճիռը»: ԱՄՆ դեսպանատունը պնդեց, որ Թուրքիայի Արտաքին գործերի նախարարությունը կատարի Միացյալ Նահանգների օրենսդրական պահանջները կամ պատրաստ լինի «հայցվորի օգտին կայացրած վճռին»:

2011 թվականի օգոստոսի 29-ին, սահմանված 60 օրյա ժամկետը լրանալուց և Թուրքիայի կողմից ոչ մի պատասխան չստանալուց հետո, ամերիկահայ հայցվորների փաստաբանները խնդրեցին դաշնային դատարանին վճիռ կայացնել ընդդեմ Թուրք պատասխանողների:

«Վաթան» թերթը հայտնեց անցյալ շաբաթ, որ թուրքական երկու բանկերը, լրջորեն անհանգստանալով ԱՄՆ-ի դաշնային դատարանին չպատասխանելու հետևանքով մի քանի միլիոն դոլար կորցնելու վտանգից, շտապեցին փաստաբան վարձել և խնդրեցին ժամկետը երկարաձգել մինչև 2011 թվականի սեպտեմբերի 19-ը պատասխան ներկայացնելու համար:

Եթե սեպտեմբերի 19-ին թուրք պատասխանողները չներկայանան դատարան, դաշնային դատավորը կարող է որոշում կայացնել հեռակա կարգով հայցվորի օգտին և կարգադրել, որ ԱՄՆ-ում գտնվող նրանց ակտիվները վճռի արժեքին համաչափ առգրավվեն և վերադարձվեն ամերիկահայ հայցվորներին:

Թուրքիայի կառավարությունն այլևս չի կարող փախուստ տալ Ցեղասպանության հետևանքով հայ ժողովրդին հասցրած հսկայական վնասների պատասխանատվությունից: Ժամանակն է, որ Թուրքիան դիմագրավի իր ահռելի ոճիրների երկարամյա պատմությունը և կատարի համապատասխան հատուցում:

Թարգմանիչ` Կարինե Գևորգյան