Տարիներ շարունակ ՀՀ կառավարությունը ցանկանում էր կառուցել Լոռի Բերդի հիդրոէլեկտրակայանը: Դեռեւս 2004 թ.-ին գերմանական հեղինակավոր ընկերությունը կատարել էր ծրագրի կենսունակությունը հիմնավորող տեխնիկա-տնտեսական ուսումնասիրություն: Մոտ 65 մեգավատ դրվածքային հզորությամբ ՀԷԿ-ը նախատեսված էր կառուցել Ձորագետի վրա, Ստեփանավան քաղաքի մերձակայքում: Այն Հայաստանին թույլ կտար տարեկան արտադրել մոտ 200 միլիոն կիլովատ-ժամ հոսանք (ներկայիս ամբողջական սպառման մոտ 4%-ը) սեփական վերականգնվող ռեսուրսների օգտագործմամբ` անմիջականորեն նպաստելով երկրի էներգետիկ անվտանգության հզորացմանը:

ՀԷԿ-ը հնարավորություն կընձեռեր նաեւ հոսանք մատակարարել էլեկտրաէներգիայի օրական պիկերի բավարարման համար: Պիկային էլեկտրաէներգիան մեզանում արտադրում են ներկրված գազով աշխատող եւ թողարկման համեմատաբար ավելի բարձր ինքնարժեք ունեցող կայանները: Թվում է, թե երկիրն ունի բավարար էներգետիկ հզորություններ պահանջարկը բավարարելու համար, սակայն պետք է հաշվի առնել այն իրողությունը, որ էլեկտրաէներգիայի պահանջարկը գնալով մեծանում է, իսկ արտադրական հզորությունների մի մասը շահագործվում է ավելի քան 50 տարի եւ տնտեսական արդյունավետության մասին գրեթե խոսք չի կարող լինել: Մասնավորապես` Հրազդանի եւ Երեւանի ջերմաէլեկտրակայանների հին էներգաբլոկների թողարկած հոսանքն ավելի թանկ է: Այս կայաններն արդեն իսկ սպառել են իրենց տնտեսական ռեսուրսը:

Մի խոսքով, Լոռի Բերդի ծրագիրը համահունչ է Հայաստանի Էներգետիկ ռազմավարության նպատակներին, և դեռևս նախորդ տարի երկրի վարչապետը Լոռի Բերդ ՀԷԿ-ի կառուցմանն օժանդակելու համար դիմել էր Համաշխարհային բանկին: Վարչապետի դիմումին ի պատասխան հետեւել են բավականին լուրջ նախապատրաստական աշխատանքներ` ներառյալ ծրագրի հնարավոր ֆինանսավորման սխեմաների մշակում եւ համաձայնեցում ՀՀ Կառավարության հետ, տեխնիկա-տնտեսական ուսումնասիրության արդյունքների թարմացման համար մրցույթի անցկացում եւ այլն:

Ծրագրի ֆինանսավորման տարբերակներից մեկը իշխանություններին թույլ կտար մասնավոր հատվածի ներգրավմամբ կառուցել մոտ 130 մլն ԱՄՆ դոլար  գնահատված հիդրոէլեկտրակայան` օգտագործելով ՀԲ-ի և այլ դոնորների օժանդակությունը: Մասնավոր-պետական համագործակցության միջոցով վերոնշյալ ՀԷԿ-ի կառուցումը առնվազն երկու մեծ առավելություն կունենար` ՀԷԿ-ի կառուցումը չէր իրականացվի զուտ պետական պարտքի ավելացման հաշվին, Հայաստանի քաղաքացիները, տեղական կամ օտարերկրյա ներդրողները կկարողանային գնել ապագա ընկերության բաժնետոմսերը եւ ստանալ ավելի քան գրավիչ եկամուտներ: Ի վերջո, այս ջրային ռեսուրսը մեր երկրի ազգային հարստությունն է եւ ՀՀ քաղաքացիներին նույնպես պետք է գեթ մեկ անգամ այդ հնարավորությունը ընձեռել:

Այսպիսով, կարող էին շահել բոլորը` մատչելի սակագին, երկրի էներգետիկ անվտանգության բարելավում, կապիտալի շուկայի զարգացում եւ, վերջապես, քաղաքացիների համար ներդրումային հնարավորություն: Վերջապես, ծրագիրը կարելի էր իրականցնել ամբողջությամբ պետական ֆինանսավորմամբ` ապահովելով առավելագույնս ցածր սակագին: Մինչ օրս էլ, Լոռի Բերդ հիդրոէլեկտրակայանը թե տնտեսական, և թե էներգետիկ առումով թերևս ամենախոստումնալից ծրագրերից մեկն է համարվում Հայաստանում եւ մասնագիտական շրջանակներում այս իրողությունը կասկած չի հարուցում:

 Դեպքերի հետագա զարգացումը «հայկական» բնույթ կրող պատմություն է հիշեցնում, այն առումով, որ ինչպես բազմաթիվ այլ սոցիալ-տնտեսական խնդիրներ, որոնք մեր երկրում լուծում են ստանում միմիայն անձնական շահի տեսանկյունից, նույնպիսի մոտեցում ցուցաբերվեց նաեւ այս հարցին: 

Դեպքերի զարգացումը հանգեցրեց նրան, որ մի շարք փոքր և միջին տրամաչափի պաշտոնյաներ փորձեցին և հաջողությամբ խոչընդոտեցին երկրի համար բազմաթիվ առավելություններ երաշխավորող ծրագրի իրականացմանը: Վերջիններս ակտիվորեն հետամուտ եղան «Լոռվա Ամրոց» ընկերության շահերի պաշտպանությանը: Հիշատակված անձանց թվում են հանրապետության նախագահի տնտեսական հարցերով խորհրդական Արամ Ղարիբյանը եւ մի շարք այլ գործիչներ, ներառյալ Վազգեն Մանուկյանը, ով վերջին պահին հայտնվեց սեփականատերերի ցանկում:

Վերջիններս, և մասնավորապես, նախագահի տնտեսական հարցերով խորհրդականը, ով ստանձնեց խոսնակի դերը, գործադրեցին բոլոր ջանքերը, որպեսզի ծրագիրը Համաշխարհային բանկի եւ այլ դոնոր կազմակերպությունների օժանդակությամբ չիրականացվի: Ընդ որում, ծրագիրը վիժեցվեց փորձված տարբերակով` տարբեր ամբիոններից հետեւողականորեն քարոզելով հիմք ընդունել մասնավոր մոտեցումը:

Վերոնշյալ ընկերությունը նախապես և փաստացի ձեռքբերելով ՀԷԿ-ի ապագա տեղանքի եւ ջրօգտագործման իրավունքները` դիմեց համապատասխան մարմիններին` հաստատել մեկ կիլովատ-ժամի դիմաց սկզբում` 60, իսկ հետագայում` 30 դրամ սակագին: Համապատասխան մարմիններն իրենց հերթին ըմբռնումով մոտեցան և հարգեցին խնդրանքը: Իսկ ինչո՞ւ «Լոռվա Ամրոց» ընկերությունը սահմանափակեց իր ախորժակը. այն պարզ պատճառով, որ այդ ընկերությունը մտադրվել է իրագործել տեխնիկապես ոչ օպտիմալ լուծում` կառուցել ավելի ցածր հզորությամբ ՀԷԿ, որը կպահանջի նվազ ներդրումներ կամ գուցե կառուցել մի քանի փոքր ՀԷԿ-եր:

Այդ ամենը կհանգեցնի երկրի համար ոսկու արժեք ունեցող վերականգնվող էներգետիկ ռեսուրսի ոչ արդյունավետ օգտագործմանը, մինչդեռ գերմանական ընկերությունը հիմնավորել էր, որ կայանի տեխնիկապես ու տնտեսապես արդյունավետ դրվածքային հզորությունը կազմում է մոտ 65 մեգավատ:

Հարց է ծագում, թե ինչու կառավարությունը չցանկացավ ծրագիրն իրականացնել պետական-մասնավոր համագործակցության սխեմայով` ՀԲ-ի հետ համատեղ: Իսկ եթե որոշում է կայացվել ծրագիրն իրականացնել բացառապես մասնավոր հատվածի ներգրավմամբ, ապա ինչու ռեսուրսը չի հատկացվում մրցութային եղանակով: Գուցե կգտնվեին ընկերություններ, որոնք կհամաձայնեին ՀԷԿ-ը կառուցել ավելի ցածր սակագնով:

Ներկայումս, նույն անձինք, նույն ջանասիրությամբ շարունակում են այս ծրագրի համար ֆինանսավորման աղբյուրների փնտրտուքը: Իսկ մեզ մնում է միայն փաստել, որ հերթական անգամ բախվեցինք այն դեպքին, երբ երկիրը չի կարողանում օգտագործել իր սահմանափակ ռեսուրսները ի շահ իր տնտեսության երկարաժամկետ արդյունավետության:

Միամտությամբ չտառապելով, այնուամենայնիվ, հույս ենք հայտնում, որ Հայաստանի Էներգետիկ անվտանգության մասին այս հիշարժան դրվագը կհայտնվի երկրի բարձրագույն ղեկավարության ուշադրության կենտրոնում, եւ պետական նշանակության ծրագրերը չեն զոհաբերվի միմիայն և հօգուտ մի խումբ մարդկանց բարեկեցության:

Հարություն Կարեյան