Այս տարվա սեպտեմբերի 4-5-ը Մեծ Բրիտանիայի Նյուպորտ քաղաքում (Newport, Wales) տեղի է ունենալու ՆԱՏՕ-ի հերթական, բայց կարևոր գագաթնաժողովը, որին մասնակցելու են 60-ից ավել երկրների ղեկավարներ ու ռազմական բարձրաստիճան պաշտոնյաներ: Ի տարբերություն նախորդ՝ 2012թ. Չիկագոյի գագաթնաժողովի, Նյուպորտի այս գագաթնաժողովը լինելու է ամփոփիչ՝ նաև ՆԱՏՕ-ի հետագա ռազմավարության առումով, որը, ամենայն հավանականությամբ, ազդելու է նաև անդրկովկասյան հետագա զարգացումների վրա:

Արևելյան Ուկրաինայի տարածքում ցած խփված «Մալազիական Ավիաուղիների» ինքնաթիռը ցնցեց ողջ Արևմուտքը և խառնեց բոլոր խաղաթղթերը: Մարդիկ ուրիշ աչքերով սկսեցին նայել Ռուսաստանին. մեկ օրում այն հեռակա-անորոշ վտանգից դարձավ իրակա՛ն-շոշափելի վտանգ: Բնական է, որ նման իրավիճակում ՆԱՏՕ-ն և Արևմուտքը շատ ավելի պիտի կոշտացնեին իրենց կեցվածքը Ռուսաստանի հանդեպ, ու Արևմուտքի տնտեսական շահը (թեկուզ որոշ ժամանակով) պիտի երկրորդվեր իր անվտանգության շահին: Ֆրանսիային ու հատկապես Գերմանիային ուղղված ԱՄՆ-ի խիստ հորդորներից հետո սկսվեց Ռուսաստանը փլուզելու առաջին փուլը:

Բացի Ուկրաինայից ու Վրաստանից՝ արևմտյան ամբողջ սահմանով Ռուսաստանը սահմանակից է ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրներին (Բելառուսի մասին` քիչ հետո): Միջինասիական նախկին խորհրդային հանրապետությունները, ի վերջո, անցնելու են Չինաստանի ազդեցության գոտի, իսկ Սիբիրի չինականացման գործընթացն արդեն սկսված է:

Հատկապես Ուկրաինան (ու նաև` Վրաստանը)  կորցնելու դեպքում Ռուսաստանը կդառնա արդեն ասիական երկիր, որից հետո «ռուսական գարունը» և/կամ երկրի հետագա քայքայումը անխուսափելի  կդառնա (նաև` պատժամիջոցների հետևանքով): Տնտեսական համակարգի տեսանկյունից՝ պուտինյան Ռուսաստանը Սաուդյան Արաբիա է՝ գումարած ատոմային ռումբ: Իսկ ծայրահեղ պահպանողական ռուս ուղղափառ եկեղեցին (սուննի) իսլամի պես հնազանդությու՛ն է քարոզում: Այսինքն՝ ռուսական ամբողջ պետությունը և հասարակությունը նորից մի բուրգ է. բավական է հիմքից 1-2 քար հանել, և այն կփլվի:

Հենց սրա՛ պատճառով է, որ երբ հատկապես 2012թ. (3-րդ անգամ պրեզիդենտ դառնալուց հետո) Մոսկվայում/Ռուսաստանում հակապուտինյան մեծ ցույցեր եղան, դա բավականին վախեցրեց նրան (ու իր շուրջը խռնված կլանին): Միլոշևիչի ուրվականը պիտի որ Կրեմլի պատերի տակ թափառելիս լիներ/լինի: Պուտինը հասկացավ, որ պիտի փոխի իր (16 տարվա) ԿԳԲ-ական/օլիգարխային իմիջը…, ու նա դարձավ «ռուսական քաղաքակրթության» «պաշտպան»՝ ընդդեմ արևմտյան «անբարոյական» բարքերի: Ու նորից «քավության նոխազներ» դարձրին սեռական փոքրամասնություններին: Բայց ռուսը, որպես պրիմիտիվ ազգ, հավատաց Պուտինին՝ շուրջօրյա կրեմլյան ու ծայրահեղ պահպանողական ռուս ուղղափառ եկեղեցու քաղաքական պրոպագանդայի ներքո, որտեղ անկախ ու ընդդիմադիր ձայն համարյա չկա: Ռուսաստանի պես երկրում բնակչության «80%-ը» քո կողմում ունենալը սոսկ պրոպագանդա է. Հյուսիսային Կորեայում էլ բնակչության «100%-ն» է իր «սիրելի առաջնորդի» կողքին:

Ռուսաստանի ու հատկապես Պուտինի ապագան ուրվագծվելու/որոշվելու է ՆԱՏՕ-ի վերոհիշյալ սեպտեմբերյան գագաթնաժողովում, որը որոշելու է նաև Ռուսաստանից կախված հետխորհրդային արբանյակ  երկրների/վերնախավերի ապագան:

Մի բան պարզ է. Ուկրաինայի ու Վրաստանի հարցում զիջումներ այլևս չեն լինելու: «Մալազիական Ավիաուղիների» ինքնաթիռի դեպքից հետո գերմանական միջնորդական ջանքերը (Ուկրաինայի ֆեդերալացման ուղղությամբ) մշուշվեցին, ու Գերմանիան էլ (ստիպված) միացավ պատժամիջոցներին:

Ղրիմի de facto անեքսացիան Ռուսաստանին ո՛չ մի շոշափելի քաղաքական ու ստրատեգիական առավելություն չտվեց: Սև ծովում ոչինչ չփոխվեց, իսկ Ուկրաինան առանց Ղրիմի էլ սևծովյան երկիր է:

Արևելյան Ուկրաինայում պրոռուսական անջատողականների պայքարի օրերը հաշվված են. սա արդեն բոլորը գիտեն: Այսինքն՝ Պուտինը պարտվում է, որը շատ թանկ կարող է նստել վերջինիս վրա (իմիջի ու, ի վերջո, աթոռի կորուստ): Դրա համար նա պիտի անցնի հակաքայլերի: Պուտինն այսօր միայն մեկ արդյունավետ միջոց ունի. ռուսական զորք մտցնել արևելյան Ուկրաինա, որը de facto  և de jure կնշանակի ռուս-ուկրաինական պատերազմ: Կասկածից վեր է, որ նման դեպքում Արևմուտքը ոչ միայն ուժեղացնելու է Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցները, այլեւ զենք է տալու Ուկրաինային: Իսկ սա նշանակում է երկարատև պատերազմ: Պուտինի խոսքերին ոչ ոք Արևմուտքում այլևս չի հավատում. հատկապես Ղրիմի անեքսացիայից հետո, երբ Պուտինը սկզբում հերքեց ռուսական զորքերի առկայությունը թերակղզում, հետո ընդունեց դա, երբ փաստերն արդեն անհերքելի դարձան:

Բելառուսի ապագան էլ կախված է ռուս-ուկրաինական այս կոնֆլիկտից: Դիկտատոր Լուկաշենկոն շատ լավ է հասկանում, որ այս պահին չափից ավելի պրոռուսական լինելը անհեռատես  քաղաքականություն է (հատկապես իր աթոռի համար): Եվ, ընդհանրապես, որ՞ մի ուժային կենտրոնն է ցանկանում անկախ Բելառուս:

Ռուսաստանի համար Ուկրաինայից ոչ պակաս կարևոր է Վրաստանը: Վրաստանը բաց նյարդ է ռուսի համար: 2008թ. օգոստոսյան պատերազմից հետո Վրաստանը de facto կորցրեց Աբխազիան և Հարավային Օսիան, բայց դրանով չկորցրեց իր ստրատեգիական նշանակությունը: Ավելին՝  2008թ. Բուխարեստի ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովում որոշվեց, որ Վրաստանը դառնալու է ՆԱՏՕ-ի լիիրավ անդամ, որից հետո ՆԱՏՕ-ն ու Վրաստանը կայուն ու հետևողական կերպով աշխատում են այս ուղղությամբ: Ուկրաինայի դեպքերն արագացնելու են այս գործընթացը: Այս տարվա սեպտեմբերի 4-5-ը տեղի ունենալիք ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովում, ամենայն հավանականությամբ, Վրաստանին առաջարկվելու է նոր կարգավիճակ, որից հետո Վրաստանը (բավականին մոտ ապագայում) դառնալու է ՆԱՏՕ-ի անդամ երկիր: ՆԱՏՕ-ի անդամ Վրաստան նշանակում է Ռուսաստանի անդրկովկասյան 300-ամյա ազդեցության վերջի սկիզբ: Ռուսաստանին այլևս չի հաջողվելու այս գործընթացը խափանել, բայց Պուտինը, անկասկած, փորձում/փորձելու է:

Փորձելու են հրահրել նաև վրաց-հայկական կոնֆլիկտներ. շեշտելու են Ջավախքի հայերի «անկախանալու անհրաժեշտության» ու վրացիների կողմից հայկական եկեղեցիները «հափշտակելու» մասին ու նման այլ քարոզչություն: Նախ՝ Ջավախքը Վրաստանի կազմում Հայաստանի համար շատ ավելի ստրատեգիական է, երկրորդ՝ Արևմտյան Հայաստանում հազարավո՜ր հայ եկեղեցիներ փոշիացան: Արդյո՞ք 3-4 կանգուն եկեղեցու համար արժե փչացնել հայ-վրացական ստրատեգիական հարաբերությունները: Արդյո՞ք «ազգը եկեղեցին է»: Ուստի, Հայաստանը և հայերը չափազա՛նց զգույշ պիտի լինեն, որպեսզի չդառնան ռուս-վրացական սառը պատերազմի սադրանքների առարկա:

«Եվրասիական տնտեսական միությունը» ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ պրոյեկտ է, որի հիմնական նպատակը հատկապես Ուկրաինայի ու Վրաստանի` դեպի Արևմուտք/ՆԱՏՕ ճանապարհը կտրելն է(ր):

Երբ Վրաստանը դառնա ՆԱՏՕ-ի անդամ, Ռուսաստանի դիրքերը Անդրկովկասում շեշտակի նվազելու են: ՆԱՏՕ-ի անդամ Վրաստանի դեմ Ռուսաստանը միայն մեկ հակաքայլ ունի. ռուսական զորք/բազա Ադրբեջանում՝ որպես հակակշիռ: Բայց արևմտյան խոշոր նավթային կապիտալից կախված Ադրբեջանն այդպիսի քայլի չի կարող գնալ, քանի որ դա կլինի Ալիևի կլանի վերջը: Վկան՝ Գաբալայի ռադիոլոկացիոն կայանի օրինակը: Այսինքն՝ Ռուսաստանին մնում է միայն մեկ տարբերակ. Ղարաբաղում զորք տեղադրելը: Հենց սրա՛ համար է ձգձգվում Հայաստանի` ԵՏՄ-ին անդամակցությունը: Միակ հիմնական խոչընդոտը սա է, առանց կասկածի:

ԽՍՀՄ-ը փլուզվեց, որովհետև նավթի գներն իջեցրին: Նույնը պլանավորել են Ռուսաստանի հանդեպ: Որպեսզի սա տեղի չունենա, Ռուսաստանին ձեռնտու է կոնֆլիկտներ հրահրելը նավթա-գազամուղների շուրջ, որպեսզի միջազգային շուկայում նավթի գինը չիջնի: Ադրբեջանին ռուսական հարձակողական զենք մատակարարելն ու Հայաստան-Արցախի դեմ դիվերսիաներ կազմակերպելը Ռուսաստանի շահերից է բխում և պլանավորվում է Մոսկվայում: Ադրբեջանը գործիք է, խայծը/ խոստումը՝ ազատագրված տարածքները:

Նավթի ու նավթի գնի հետ է կապված նաև Իրաքում «Քրդստան» պետության ստեղծման գործընթացի սկիզբը: «Իսլամական պետություն» (ISIS) ծայրահեղ սուննի տեռորիստական խմբի ու քրդական զինված («փեշմերգա») ստորաբաժանումների պայքարն էլ խորքում նավթի համար է: ԱՄՆ-ն տարածաշրջանում նոր դաշնակից ունի՝ քրդերը: Նավթային շրջանները (ԱՄՆ-ի օգնությամբ) գրավելուց հետո քրդերն անկախանալու են: ԱՄՆ-ն ոչ միայն ճանաչելու է նորանկախ Քրդստանը, այլ դրանից հետո անցնելու է Թուրքիայի (աստիճանական) քայքայմանը/տրոհմանը, որովհետև Թուրքիան ու Ռուսաստանը (դժվար պահերին) միշտ օգնել և օգնելու են միմյանց: Ռուսն ու թուրքը, իրականում, նույն մտածելակերպի ու գործելաձևի ազգեր են. ռուսը, օրինակ, ավելի շատ հայ է սպանել, քան թուրքը:

Արևմտյան պատժամիջոցներն արդեն իսկ սկսել են գործել. հսկա «Ռոսնեֆթը» այս պահին դիմել է ռուսական կառավարությանը՝ 31 մլրդ եվրո ներարկման խնդրանքով, քանի որ միջազգային ֆինանսական շուկաներում փող այլևս չի կարողանում ստանալ: Ոչ միայն «Ռոսնեֆթի» բաժնետոմսերի գինն է 10%-ով իջել, այլև առաջարկվում է այս 31 մլրդ-ը տրամադրել ռուսական թոշակային ֆոնդերից: Բայց սա դեռ միայն սկիզբն է:

Ալիևը միայնակ որոշումներ չի կարող կայացնել, որովհետև գտնվում է արևմտյան նավթային (ու գազային) կապիտալի ազդեցության ներքո: Իսկ Արևմուտքին պետք չէ պատերազմ Արցախի շուրջ, քանի որ դրանից միայն Ռուսաստանը կշահի: Հենց սրա համար է, որ արևմտյան (հատկապես ամերիկյան) մամուլը բավականին կոշտ քննադատեց Ալիևին՝ ՀՀ-ԼՂՀ-ի դեմ վերջին դիվերսիոն գործողությունների համար:

Ալիևն արդարանում է, որ «Ռուսաստանի օգնությամբ/միջնորդությամբ ցանկանում է վերականգնել իր երկրի տարածքային ամբողջականությունը», քանի որ «Մինսկի խմբին դա չի հաջողվում»: Այսինքն՝ Ադրբեջանը համաձայնել է ռուսական զորք Արցախ մտցնելուն ՝ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության վերականգնման ռուսական կոնկրետ խոստումների դիմաց: Հենց սրա՛ համար են ՀՀ-ին փորձում խցկել ԵՏՄ՝ de jure առանց Արցախի, որպեսզի հետո Ռուսաստանն ու Ադրբեջանը պաշտոնապես պնդեն, որ Արցախ ռուսական զորք մտցնելը de jure ոչ թե Ռուսաստան-Հայաստանի, այլ Ռուսաստան-Ադրբեջանի գործն է: Հենց սա է ռուս-ադրբեջանա-թուրքական պլանն ու Մինսկի խմբի պառակտմանն ուղղված այս եռյակի ջանքերի նպատակը:

Եթե ռուսական զորք մտցվի Ղարաբաղ՝ առանց  ԼՂՀ-ի կարգավիճակի ՎԵՐՋՆԱԿԱՆ վճռման, ապա դա միանշանակ կնշանակի Արցախի ռուսականացում, որից հետո Ռուսաստանն ու Ադրբեջանը (ու Թուրքիան) շատ արագ «լուծելու» են Արցախի հարցը: Բացարձակ անկարևոր է, թե ինչպես կկոչվի ռուսական զորքը. «խաղաղապահներ», «տամոժնիկներ», «անզեն դիտորդներ», թե «X»: Ոչ ոք չի կարող ասել/ հսկել, թե Արցախ ոտք դնելուց 3 կամ 6  ամիս հետո ռուսներն ինչով զբաղված կլինեն:

Ադրբեջանին ձեռնտու է Արցախի ռուսականացումը, քանի որ՝ ա) դա հայկական Արցախից լավ է, բ) ռուսական զորքերի` Արցախում տեղակայմանը Ադրբեջանը համաձայնություն է տալու միայն ազատագրված տարածքների վերադարձի պայմանով:

Ռուս-թուրք-ադրբեջանական այս պլանի միակ լուրջ խոչընդոտը հայկական բանակի/զինվորի ներկայությունն է Արցախում:

Արգենտինական «La Nación» թերթին տված հարցազրույցի ժամանակ Ադրբեջանին ռուսական զենք մատակարարելու վերաբերյալ Սերժ Սարգսյանի (հայ ժողովրդի անունից) հայտնած մտահոգությունը պարզապես հնարք էր նրա կողմից, որպեսզի՝ ա) Արևմուտքին ցույց տա, որ ինքը իբր լրիվությամբ պրոպուտինյան/պրոռուսական չէ, բ) հայոց բանակին (հատկապես միջին սպայակազմին) ցույց տա, որ ինքը իբր նույնպես մտահոգված է: Բայց սեպտեմբերի 3-ից հետո Արևմուտքն այլևս չի հավատում Սերժ Սարգսյանի խոսքերին: Հենց սրա համար է, որ Արևմուտքը (ԱՄՆ-ի գլխավորությամբ) ներկա իրավիճակում Հայաստանում հենվում է Պաշտպանության նախարարության/ բանակի վրա՝ Արցախում ռուսական «խաղաղապահներ» մտցնելու ծրագիրը խափանելու համար:

Այսինքն՝ Հայաստանում ստեղծվում է երկիշխանություն. մի կողմից բանակն (ու ժողովուրդը), իսկ մյուս կողմից ՝ պրոռուսական de facto նախագահը և օլիգարխային կլանը  (ՀՀ բացակա ԱԳՆ-ն ներառյալ): Սա փոքր ճեղքվածք չէ. այլապես (բանակում չծառայած) օլիգարխ-պաշտոնյաները իրար հետևից չէին վազի սահմանագծեր:

Արցախին ռուսական փորացավ ու գլխացավ բացարձակ պետք չէ: Ղարաբաղում թեժ խաղաղությունը շարունակվելու է, քանի դեռ ազատագրված տարածքները լիովին վերաբնակեցված չեն: Միայն սրանից հետո է ԱՄՆ-ն (և Արևմուտքը), ի վերջո, ճանաչելու ԼՂՀ-ի անկախությունը: ԼՂՀ իշխանությունները վաղուց Արցախ հրավիրած պիտի լինեին Իրաքից ուժով տեղահանված ասորիներին (ու հիմա նաև եզդիներին): Գոնե փոքրաթիվ ու սիմվոլիկ կերպով սա անելը կբարձրացներ ԼՂՀ-ի միջազգային պետական իմիջը, և ոչ ոք չէր/չի կարող ԼՂՀ իշխանություններին քննադատել այս մարդասիրական արարքի համար:

Հայաստանում թեժ աշուն չի բացառվում: Բայց չկարծեք, թե սա «ընդդիմադիր» կուսակցությունների շնորհիվ է լինելու: Այսօր Հայաստանում ո՛չ ԲՀԿ-ն, ո՛չ ՀԱԿ-ը, ո՛չ ՅՀԴ-ն և ոչ՛ էլ ՕԵԿ-ը իրականում ընդդիմադիր չեն:

Հայկական լեռնաշխարհով միշտ չէ, որ չար քամիներ են անցնում: Բարենպաստ քամիներից օգտվել է պետք. իսկ դա կախված է… քեզնից:

Վարազ Սյունի

Ամստերդամ

20.08.2014