Թուրքիոյ վարչապետ Ահմեդ Դաւութօղլույի կարծիքով Պոլսոյ «Թաքսիմ»  կեդրոնական հրապարակը աշխարհի ամենատգեղ  հրապարակն է:Վարչապետը  լրագրողներուն հետ խօսելով  ըսած է,թէ  քաղաքակրթութեանց եւ քաղաքներու մասին գիրք մը գրած է, որ շուտով պիտի հրապարակուի: Դաւութօղլու նաեւ յայտնած է, թէ  գիրքին մէջ Պոլսոյ  մասին եղած բաժինը ինք գրած է Կէզիի դէպքերուն ընթացքին ու անգամ մըն ալ յիշեցուցած է, որ այդ հրապարակը եղած է հայերու գերեզմանատուն ու  եզրակացուցած, որ «Թաքսիմ»ը աշխարհի ամէնէն տգեղ հրապարակն է:

Գաղտնիք չէ, որ քաղաքները մաս կը կազմեն մեր կենսագրութեան: Ուր ալ երթանք մեր սիրած  քաղաքներու անցեալն ու պատմութիւնը թաքուն աստղի կը վերածենք, որպէսզի կախենք մեր սրտին  ու պտըտինք անոնց երազներով:

Փոքրիկ քաղաքներէ  եկած են իմ նախահայրերը: Անոնք  եղած են Վանէն ու ապա  քանի մը հանգրուաններով հասած են Սուրիոյ Ճարապլուս քաղաքը, որմէ ետք Հալէպ, Պէյրութ, Թորոնթո, Լոս եւ Ուաշինկթըն: Ամէն հանգրուանի  նոր քաղաք ու ամէն անգամ իրենց հին քաղաքին վերադառնալու  փափաք:

Անոնք կը սերին մաքուր քաղաքներէ: Անոնց էութիւնը տեղ մը կը կառչի «պատմական մաքրութեան» մը  եւ ամենակարեւորը՝ հաւաքական յիշողութեան: Նախահայրերս չմոռնալու առաքինութիւնը կը կրեն  իրենց կուրծքերուն՝ խաչերու պէս: Ու խաչերն այդ կը փայլին աստղազարդ երկինքներու տակ:

Կը պտըտին, կը ճամբորդեն, կը հեռանան  իրենց քաղաքներէն ու նոր քաղաքներու մէջ կ'ուզեն  ապրիլ այդ յիշողութեան  մրմունջներով: Կը պառակտուին: Կը մոռնան յիշողութեան արարումը: Կը  մոռնան Աստծոյ անունը: Բայց չեն մոռնար իրենց քաղաքներուն պատմութիւնը:

Զարմանալու բազում պատճառներ կը յառաջանան, երբ խօսք կ'երթայ տգեղ հրապարակներու մասին: Իրօք ո՞րն է հրապարակին տգեղը:

Քաղաքին կեղտոտ ըլլալուն կամ անոր խճողուած ճամբաներուն   մէջ եռացող  աղմուկին  մասին չէ խօսքը , ոչ ալ  ծայրամասերուն գտնուող հին ու աղքատ թաղերուն մասին կը խօսի Պրն. վարչապետը:

Կ'ենթադրեմ,  որ  Թաքսիմ հրապարակի տգեղ ըլլալը  առնչուած է Հրանդ Տինքի արեան հետ: Ու նաեւ   մեր նախահայրերու աճիւններուն հոն ըլլալուն հետ: Այդ աճիւներուն մասին նոյնպէս  խօսուեցաւ Կէզի    այգիի դէպքերուն ատեն: Պարոն վարչապետին այս խօսքը  զիս աւելիով պիտի մղէ իմանալու Թաքսիմ հրապարակին պատմական անցեալին մասին: Այդ  «տգեղ» հրապարակի շուրջ ապրուած  կեանքին  մասին: Հոն արձանագրուած դէպքերուն,  դիպաշարին եւ այնտեղ թաղուած իմ նախահայրերուս մասին:

Պէտք է  նաեւ  յիշեցնել, որ երբ արեւելեան քաղաքներուն մասին կը խօսուի   մենք  երբեք գեղեցիկ քաղաք ըսելաձեւը չենք  գործածեր: Քաղաքը արեւելցիներուս մօտ կեանքի, դէպքերու եւ ըմբռնումներու շարունակուող հոսքին ամէնէն անկեղծ հանդիսավայրն է:

Հարկ կա՞յ  յիշեցնել, որ իմ նախահայրերս նոյն «տգեղ» հրապարակներու կարօտը    իրենց հետ կը փոխադրէին ամէն քայլափոխի: Յատկապէս Պոլիսը անոնց  համար կը մնայ կարօտներուն ամէնէն վսեմը: Անոնք ամէնուրէ՛ք Պոլիս տարած են իրենց հետ: Անոնք իրենց սրտերուն վրայ  պատկերազարդած են  անոր պատուհանները, անգիր ըրած անոր բանաստեղծներուն անուններն  ու  բարձր երգած անոր երգերը: Անգամ չեն մոռցած անոր մինարէթներուն կոչնակին ձայնը կամ դարիւ-դարիւ պահպանուած  եկեղեցիներուն ղօղանջները: Պոլիսը անոնք սփռած են ամէն տեղ: Այդ քաղաքի կենսագրութիւնը կրած են իրենց  արեան, յիշողութեան եւ երակներուն մէջ: Կտրուած այն թելին պէս, որուն ծայրերուն կարմիրով գրուած պատմութիւններու հետքերը կան: Անոր բոյրին, հացին, երանգներուն, անոր անձրեւներու  ահեղ երգին, մեծ թաղումներուն ու անմահ մեռելներուն հետ բառերը տարբեր որակ կը ստանան: Կատաղի սէր մը կը կապէ մեզ այդ ամէն ինչին ու հոն է նաեւ, ուր մենք ճարպիկութիւն չենք ըներ ու  չենք ուզեր ուրանալ մեր հարեւանները: Չենք ուրանար այն կեանքը,  որ մեր նախնիները  ապրեցան ու հոն փայփայեցին թաւշեայ երազներ: Ահա այդ Պոլսոյ մասին կը խօսիմ ես: 

Այդ լեզուով կը փորձեմ խօսիլ իմ որդիներուս հետ: Կը փորձեմ,  ճիգ կ'ընեմ, որ ատելութեան թոյն չըլլայ իմ բառերուս մէջ ու գիտեմ, որ վէրքը մեծ է: Կ'աճապարեմ, կը սուրամ, կը փորձեմ անդրանցնիլ  մեծ մահուան ժամանակը: Չեմ փոխեր հզօր քաղաքին գոյնը: Չեմ զեղչեր անոր անցեալը,  չեմ ուրանար ու գիտեմ, լաւ գիտեմ , որ իմ նախնիներս երկար կեցած են անոր ափերուն դիմաց ու  մոխրագոյն հացը կիսած իրենց հարեւաններուն՝ Ահմեդին եւ Օսմանին հետ:

Ես չեմ խաբեր Պարոն վարչապետ: Ու հռետորական թող  չթուայ, եթէ ըսեմ, որ  ինծի  համար Թաքսիմը աշխարհի ամէնէն գեղեցիկ,  ամէնէն շէնշող հրապարակներէն մէկն է: Հոն են իմ մեռելները, հոն է նաեւ  այն արիւնը , որ  զիս  կը բաժնէ Թուրքիայէն: Այն «տգեղութիւն»ը, որ մեզ հեռու կը պահէ Թուրքիայէն: Այն տգեղութիւնը , որ իմ նախահայրերս փորձեց  վերացնել  այս աշխարհի երեսէն ,այն տգեղութիւնը, որ նախնիներս  քաղաքէ- քաղաք նետեց, աշխարհով մէկ սփռեց, պատէ պատ զարկաւ,  վիրաւորեց ու չարչարեց: Այդ վաղեմի արիւնը, որուն բողոքի կարկուտին ահաւոր ձայնը կը խլացնէ խաղաղութեան համար արձակած մեր բոլոր աղաղակները:

Խաղաղութիւնը Պարոն վարչապետ, խաղաղութիւնը  բաժնուած է տգեղութեան կարմիր թելով: 

Ո՞վ պիտի կտրէ այդ կարմիր թելը:Ո՞վ պիտի մաքրէ  այդ քաղաքի արիւնն ու վերացնէ անոր «տգեղութիւն»ը: 

Ո՞վ պիտի ընդունի մեղքի այն մեծ բաժինը ,որ կայ ձեր ուսերուն ու գուցէ ատոր համար է նաեւ, որ ձեր ձեռքերուն, ձեր ուսերուն, ձեր հոգիին վրայ  նստած է ծանր կշռաքարի մը կերպարանքով:

 Արիւնը Պրն.  վարչապետ մեզ կը հեռացնէ իրարմէ:

Մենք պէտք է աշխատինք  մաքրել այդ արիւնը: Մաքրել բոլոր  վէրքերը:  Կարգի բերել  ամէն ինչ, ու վերջանականապէս   ծածկել սպին, որպէսզի մեր ու ձեր բոլոր հրապարակները դառնան անթերի  ու խօսին մարդկութեան լեզուով:

Այն լեզուն, որ մեր անցեալէն կու գայ ու կը պատմէ մեր ու ձեր հարեւանութեան մասին:

Առանց ոխի, առանց քէնի առանց արեան  Պրն. վարչապետ:

Լուսանկարը` «Սիվիլնեթի»