Հոգնել եմ բոլոր այդ կոչերից. «հայեր, միացե՛ք», «ո՜վ հայ, քո փրկությունը քո միասնության մեջ է», «մենք քիչ ենք, բայց մեզ հայ են ասում», … : Իսկապե՞ս:

Չեմ հասկանում այս  կոչերի ֆունկցիոնալ իմաստը. չեմ էլ ուզում արդեն հասկանալ: Ես այլ բան եմ ուզում հասկանալ. ե՞րբ է հայը կայացա՛ծ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ ունենալու:

Չհամարձակվեք ասել, թե հայը  երբևէ այն ունեցել է: Պատճառներն էլ ինձ այլևս չեն  հետաքրքրում. արդյու՛նքի  մասին խոսեք:

Բոլոր ազգերն են տառապել. հայը միակը  չէ: Ոչ էլ հայի աշխարհագրական դիրքն է(ր) «մեղավոր»:

Հայի բոլոր պետությունները ստրկա-ֆեոդալական էին. հոտային. երբեմն էլ՝ ոհմակային (որտեղ հոտ, այնտեղ ոհմակ): Չափից ավելի միասնական, միագույն ու միակերպ: 1+1-1=1:  Իշխանական էլիտա (երբեմն՝  խունտա)՝  եկեղեցականի հետ. իսկ ներքևում՝ ... թշվառություն. ամայություն:  Բուրգ: Փուչիկ: Վակուում:  Նույնն էր 405-ին, 905-ին… նույնն է 2015-ին:  Բնությունը վակուում չի սիրում. պատմությունը՝ առավել ևս.  վակուումի «տիրոջը» միշտ  է  պատժում:

Փողի խնդիրը փողո՛վ  չի լուծվում: Քյասիբին կես մլն  դոլար տուր. 5 տարի հետո  նույն քյասիբն է: Հային պետություն տուր.  5 տարի հետո  նույն անպետություն ազգն է:

Հայն իր երկրից փողի՛ պատճառով չէ, որ հեռացել  է: Հայն իր երկրից  փողի պատճառով չէ, որ հեռանում է: Հայն իր երկրից  հեռացել ու հեռանում է նույն այդ վակուումից:

Հայի փրկությունն  իր «միասնության» մեջ չէ: Դա  բլեֆ է. միֆ. ազգին  հնազանդ պահելու միջոց: Այլապես բազում կոտորածներ, գաղթեր ու …1915 չէր  լինի: Հայի փրկությունն  իր   բազմազանությա՛ն, բազմակարծությա՛ն  ու բազմակերպությա՛ն  մեջ է. դա  կոչվում է …պետություն: Սա  քեզ չեն ասում:

Քաղաքակիրթ ազգն այդպիսի՛  կոտորածների չի ենթարկվում.  քաղաքակիրթ ազգը նախ ամրոց ու տուն է կառուցում, նոր հետո միայն եկեղեցի ու դղյակ: «Մեկ ազգ, մեկ եկեղեցին»  քաղաքակիրթ ու հեռատես ազգի կարգախոս չի՛ կարող լինել. այն էլ այդքան փոքր(ացող) մի ազգի: Դրա՛ համար է Հայաստանը միշտ նմանվել գերեզմանոցի. ամենուրեք եկեղեցիներ ու խաչեր... բայց թշվառ  ու տառապող ժողովուրդ:

A diabolo, qui est simia dei : Եթե «հայր մերը» որոշողը լիներ, 1915 չէր լինի. բայց...եղավ: Ուրեմն՝  երկնքու՛մ չէ փրկությունը:  Ոչ էլ երկինք նայելն է փրկություն: Եվ՝ ընդհանրապես՝ «փրկությունը» չէ փրկությունը:

Քե՛զ պիտի նայես: Ու քե՛զ պիտի հավատաս: Երկրիդ անվտանգությունն  էլ  դու՛ պիտի ապահովես՝ տերեր ու հովանավորներ փնտրելու փոխարեն (որտեղ տեր, այնտեղ ստրուկ): Դա՛  է(ր)  Վահագն աստծո պատգամը. սա էլ քեզ չեն ասում: Քաղաքակիրթ ազգի կարգախոսը «մեկ ազգ, մեկ պետությունն» է. կամ գոնե «մեկ ազգ, մեկ հայրենիքը»: Եվ՝  վերջապես՝ հայ է նա, ով իրեն հայ է զգում՝ իր սրտի խորքում. սա որպես ի գիտություն:

Դու  անհանդուրժող ես դարձել, հայ: Միշտ էիր այդպես:  Դա  քո «մարդ-պետություն» լինելու հետևանքն  է: Դա դառնություն է, որ փորձում ես թափել  քեզնից թույլի ու տարբերի վրա: Քո՛ ցավը չես ուզում դիմակայել. անկեղծ չես:

Քաղաքակրթությունը երգ ու տաղ գրելը չէ. ոչ էլ շենք ու խաչ կառուցելը: Քաղաքակրթությունը (քեզնից տարբեր) քո ազգակցին էլ ընդունել-հանդուրժել-հարգելն  է՝ ինչպես որ նա կա՛. ու նրա՛ն էլ մի բան կամենալը: Սա՛ է բանալին (որը դու դեռ չունես):

Հայաստանի ներկա հանրապետությունն էլ  իբր  «դեռ ջահել» է: STOP. հոգնել եմ նույնն անվերջ լսելուց:

Դու սա երևի  չգիտես. ԱՍԱԼԱ-ն հիմնադրել  է 16 տարեկան (կրկնում եմ՝  16 տարեկան)   Հակոբ Դարակջյանը (Hagop Darakjian) : Այս բեյրութահայ պատանին  էր, որ առաջին  5 տարում միայնակ կառուցեց կազմակերպությունը՝ ռազմապես: Նա, հիվանդության պատճառով,  մահացավ  23 տարեկանում՝  1981թ. մարտի 17-ին. դա ԱՍԱԼԱ-ին ամենամեծ հարվածն էր:

Բայց ահա «16»-ի հետ կապված մեկ այլ կողմ. 16 տարբեր կազմակերպություններից ու կառույցներից բաղկացած Կապանի    «Երիտասարդական խորհուրդը»  քաղաքապետին կի՛ց է: Եվ այս «Երիտասարդական խորհուրդի» նախագահը Կապանի  նույն  փոխքաղաքապետ Ռուդոլֆ Սարգսյանն է, որը նաև Լիսկայի կողմից ստեղծված «Դավիթբեկյան ուխտեր» կոչված ՀԿ-ի նախագահն է: Նրանք այդպես էլ չե՛ն բացատրում, թե ինչ նպատակով են  (ՀՀԿ-ական) քաղաքապետին «կից»: Միակերպ ու միագույն «միասնականության» վառ օրինակ. ահա. կրկին:

Նույնի տեսակից է  կապանցի փաստաբան Արշավիր Խալափյանի նկատմամբ 05.05.2015թ. կայացված  դատավճիռը, ըստ որի նա մեկ դրվագով  ճանաչվեց մեղավոր՝ դատապարտվելով 1 տարվա ազատազրկման (ՀՀ քրեական օրենսգրքի 200 (3)  հոդվածով): Դատավոր Նապոլեոն Օհանյանը որտե՞ղ է «ապացույցներ» գտել՝ փաստաբանին «մեղավոր» ճանաչելու համար:

Այսօրվա Հայաստանի դատավորներն ու դատախազները  նմանվում են սովետական գործարանի ցեխի վարիչների. նույնը՝ իրավապահ մարմինների ղեկավար պաշտոնյաները: Սա հատկապես ցայտուն երևաց Լիսկայի տան մոտի ու Գյումրիի Ավետիսյանների դաժան սպանությունների ժամանակ (ու հետո): Դեռ չեմ խոսում բանակում «ինքնասպան» եղած զինվորների, քաղբանտարկյալների ու բազում նման  այլ  գործերի մասին:

Հայաստանում օրենքը կերակրատաշտակ է դարձել: Փտած է Հայաստանի ներկա դատաիրավական համակարգը: Ու դա միակ կառույցը  չէ, որ փտած է:

Ինչպես ներքևում՝ այնպես վերևում: Ինչպես վերևում՝ այնպես ներքևում:

Հռչակագրեր, իրավարար վճիռներ ու հողեր պահանջելուց առաջ նախ կարողացեք  մի փոքր քաղաքի քաղաքապետ գոնե մեկ անգամ արդար ընտրել: «3000 տարվա» ազգը պիտի որ սա կարողանա(ր) անել: Հակառակ դեպքում  էլ ի՞նչի համար եք. սգո մատյաններ լցնե՞լու համար:

Որտե՞ղ ես դու, Հայաստանի ՔԱՂԱՔԱՑԻ: Քվեդ վաճառում, հետո ու՞մ վրա ես «մունաթ» գալիս:  Վե՛ր կաց ու  հետ վերցրու քվեդ. դա քո՛նն է: Տվողն էլ դու՛ ես:  Ո՞վ պիտի սա անի քո փոխարեն. սփյուռքահա՞յը, կողքի պետության քաղաքացի՞ն, կուսակցություննե՞րը:

Կա՛ն ճշմարտություններ (աքսիոմաներ). դրանցից մեկն այն է, որ նախագահական համակարգ ու երկպալա՛տ պառլամենտ ունեցող երկրներն են (ավելի) հզոր ու դեմոկրատական. ինչպես նաև այն երկրները, որտեղ տեղական անկա՛խ կուսակցություններ կան:

Մյուս ճշմարտությունն  այն է, որ դատաիրավական համակարգի վրա  քաղաքացիակա՛ն վերահսկողություն միշտ պիտի լինի. այսինքն՝ ԺՈՒՐԻՈՎ (երդվյալ ատենակալներով) նախաքննությու՛ն և դատավարությու՛ն:  Հատկապես Հայաստանի պես երկրում սա պարտադիր պիտի լիներ  արդեն  վաղուց:

Նույնիսկ թիվ մեկ երկիր ԱՄՆ-ն է կիրառում այս համակարգը. այն կոչվում է «grand jury indictment»: Այսինքն՝ (հատկապես լուրջ) քրեական օրինախախտումների ժամանակ  ոչ թե դատախազն է որոշում գործ հարուցել, թե ոչ, այլ «Նախնական քննությամբ զբաղվող երդվյալների հանձնաժողովը», այսինքն՝ «grand jury»-ն: 

Շարքային քաղաքացիներից բաղկացած այս «Նախնական քննությամբ զբաղվող երդվյալների հանձնաժողովի»  նպատակը պետության/իրավապահ մարմինների ու կասկածյալի միջև անջրպետ (մրցավար)  լինելն է: «Նախնական քննությամբ զբաղվող երդվյալների հանձնաժողովը» չի՛ որոշում, թե կասկածյալը մեղավոր է, թե ոչ: Դա որոշում է դատավարության ժուրին՝  «Դատավարության երդվյալների հանձնաժողովը» (trial jury), իսկ դատավորը որոշում է պատժի չափն ու հսկում կանոնակարգը:

Դատախազը (առանց փաստաբանների ներկայության)  «Նախնական քննությամբ զբաղվող երդվյալների հանձնաժողովին»  ներկայացնում է իր փաստերը, որից հետո  երդվյալ ատենակալները որոշում են, թե արդյո՞ք դատախազի ներկայացրած փաստերը բավարար ու օրինական են՝  կասկածյալի դեմ պաշտոնական մեղադրանք առաջադրելու  համար:

Կա նաև «common jury»-ն. երդվյալների դատական հանձնաժողովը՝ քաղաքացիական և փոքր քրեական գործերի համար:

Քաղաքացիական վերահսկողություն պիտի  լինի նաև դատավորների ընտրությա՛ն նկատմամբ. այսինքն՝ վերադաս դատավորների ընտրություն՝ ժողովրդի (քաղաքացու) կողմից:

Ու՞մ են պետք «սահմանադրական բարեփոխումները», երբ երկրիդ դատա-իրավական համակարգը չի գործում: Սահմանադրությունը լուսամոտի գոգին դրված ծաղիկ չէ, որ ցերեկը ձախ կողմ քշտես, կեսօրին՝ մեջտեղ, իսկ երեկոյան՝ աջ կողմ: Ո՞վ է հարգում մի երկրի, որտեղ ամեն 10 տարին մեկ նոր սահմանադրություն են  «խփում»: Թղթի վրա գրված գեղեցիկ նախադասություններո՞վ  է:

ԱՄՆ-ի պես երկրի  միակ սահմանադրությունը 1787 թվից է և  ընդամենը  7 հոդված (Article)  ունի: 228 տարում (1787-2015)  միայն  27 փոքր ուղղումներ (Amendments) են կատարել: ԱՄՆ-ի ողջ սահմանադրությունն այսօր  ընդամենը  7 թերթ է՝   ուղղումների հետ միասին: Մեծ Բրիտանիան, Նոր Զելանդիան ու Իսրայելն ընդհանրապես սահմանադրություն, որպես այդպիսին, չունեն:

Խորհրդարանական համակարգն այն երկրների համար է,որտեղ կայացա՛ծ կուսակցական համակարգ և տրադիցիա կա: Նայեք այսօրվա ՀՀ Կուսակցությունների մասին օրենքին ու հայաստանյան կուսակցական համակարգին. ոտից գլուխ փտած է:

Հայաստանում համայնքներից շատ կուսակցություններ կան. մեծագույն մասը՝ մարդ-կուսակցություններ: Նախ՝ բոլոր այդ  կուսակցությունները, որոնք  2 անգամ  ընտրությունների չեն մասնակցում, օրենքով պիտի լուծարել: Եթե ընտրությունների չեն մասնակցում, ի՞նչ «ղալաթ» են անում քաղաքական դաշտում. թող իրենց համար ուրիշ տեղ կերակրատաշտակ գտնեն:

Հետո՝ ինչպես արդեն գրել եմ իմ նախորդ հոդվածներում՝ պիտի՛ վերջապես վերացնել  ՀՀ Կուսակցությունների մասին օրենքի այդ  անհասկանալի  5 (1) հոդվածը, որպեսզի մարզերում էլ վերջապես տեղական անկա՛խ կուսակցություններ ստեղծելու հնարավորություն լինի:

ՀՀ կուսակցությունների մասին օրենքի այդ հոդված 5(1)-ը հիմա հետևյալ բովանդակությունն ունի.

«Պետական գրանցման պահից ոչ ուշ, քան վեց ամիս հետո, կուսակցությունը պետք է ունենա ոչ պակաս, քան 2000 անդամ, ընդ որում, Հայաստանի Հանրապետության յուրաքանչյուր մարզում ոչ պակաս, քան 100 անդամ, եւ տարածքային ստորաբաժանումներ Հայաստանի Հանրապետության բոլոր մարզերում, ներառյալ` Երեւան քաղաքում, որի մասին գրավոր տեղեկացնում է պետական լիազորված մարմնին»:

Իսկ ԻՆՉՈ՞Ւ: Հայաստանի քաղաքական կյանքը միայն Երևանն ու ԱԺ-ն է՞: Իսկ մարզե՞րը: Ո՞րն է այս անդեմոկրատական հոդվածի նպատակն ու իմաստը. որ ամբողջ քաղաքական դաշտը (տնտեսականի պես) կառավարելի լինի միայն Երևանի՞ց: 

ՀՀ  կուսակցությունների մասին օրենքի այս 5(1) հոդվածի ամենամեծ  հասցրած վնասն այն է, որ հանրապետական կուսակցությունները ՉԵՆ ՄՐՑՈՒՄ մարզային/տեղական անկախ կուսակցությունների հետ, որովհետև մարզերում պարզապես հնարավոր չէ տեղական կուսակցություններ ստեղծել: Սա աններելի՛  բաց  է. առանց անկախ տեղական կուսակցությունների Հայաստանում  իսկական դեմոկրատիա չի՛ լինելու:

Նույն ոճով՝ Հայաստանում տնտեսական մրցակցություն չկա՝ մենաշնորհնե՛րի պատճառով: Դրա՛ համար  Հայաստանում գործարան չեն  կառուցում: Դրա՛ համար գազ ու հոսանք  են անընդհատ  թանկացնում, իսկ դրամն արհեստականորեն պահում «կայուն»: Սրանից միա՛յն  մենաշնորհային  (քաղաքական «տանիք» ունեցող)  «բիզնեսներն» են  (գեր)հարստանում: Կոռուպցիայի դրախտավայր: Վերևում գրածս նույն վակուումը:

Փաստորեն  փոքրիկ  Հայաստանն  արտահանում է իր ընդերքի սահմանափակ հումքն ու… իր  քաղաքացիներին՝ որպես էժան աշխատուժ. աֆրիկյան երկրի պես:  10 տարի հետո՞ Հայաստանն ինչ պիտի արտահանի. խիստ հետաքրքիր է:

Եթե ժողովրդի  մասին իրո՛ք մտածում են, թող սկսեն նաև (պետական) գործարաններ կառուցել ու գոնե որոշ հանքեր ազգայնացնել. բա էլ ինչի՞ համար են պետության կողմից վերցված մլրդ դոլարների այդ պարտքերը: Նույնիսկ  (թեկուզ փոքր) նորմալ գործող մի  ազգային ավիաընկերություն չկա, երբ ազգի 2/3-ն արտերկրում է ապրում: Էլ ի՞նչ «արի տուն» : Թե՞ «գնացեք Մոսկվա»:

Ամեն ինչ Երևանից չպիտի՛ կառավարվի: Դա հիվա՛նդ երկրի նշան է, երբ բնակչության կեսն ապրում է մայրաքաղաքում: Դրա՛ համար եմ արդեն առաջարկել Կապանը դարձնել Հայաստանի 2-րդ մայրաքաղաք և այնտեղ տեղափոխել առնվազն Պաշտպանության նախարարությունը: Երկրի բնակչության 2/3-ն ապրում է ռազմա-ստրատեգիապես խիստ խոցելի մի փոքր հողակտորում՝ Արարատյան դաշտավայրում:

Ահա՛ ձեզ կոնկրետ (ու այլ երկրներում վաղուց կիրառվող)  իրագործելի առաջարկներ: Արե՛ք այն, կամ վե՛րջ տվեք ձեր ձևական կոչ-կանչերին: Acta  Non Verba.

Փոխե՛ք վերջապես Հայաստանի դատաիրավական համակարգը, կամ հանգիստ թողեք մեզ: Հայ լինելուց առաջ մենք  մարդ արարածներ ենք՝ այս արևի տակ ծնված:

Վարազ Սյունի

Ամստերդամ, 25.05.2015