Լևոն Ջավախյան. «Ուրիշի երկրում չեն ապրում, տնփեսա են լինում»
Հարցազրույց արձակագիր Լևոն Ջավախյանի հետ։
Ես եկել եմ Երևան, բայց Երևանին նայում եմ Թումանյանի աչքերով, այսինքն նայում եմ լոռեցու աչքերով: Ես Երևանի մասին եմ գրում, Երևանի դարդով եմ ապրում, գրեթե ամենաքաղաքային գրողն եմ: Բայց էդ ամենը գրում է լոռեցին: Ես իմ ոտի տակին հող ունեմ, ճիշտ ա էդ հողը էնքան էլ պինդ չէ, խորը ձոր ա, Դեբեդն ա, բայց այնուամենայնիվ գրողի կայացման համար ամուր հող ա: Լոռու ժողովուրդը ամենաաղքատ, բայց նաև ամենահարուստ ժողովուրդն ա, որովհետև Աստված նրան խոսք է տվել: Ես էդ խոսքի ծնունդն եմ, որը Լոռուց ա գալիս:
- Չես կարծում, որ քո արտասովոր անկեղծությունը նաև ծնողներիցդ է գալիս:
-Ասում ա, թե Վիլյամ Սարոյանը, որ գնացած է եղել Ահնիձոր, Հրանտի հերը` Իգնատը, նախ զարմանում է, որ Սարոյանին տեսնում ա` ճանաչելիս չի լինում: Էս մեր Ղազինյան Ռաֆիկն է պատմում. «Ասում է, էն շապիկ, փոխանով մարդն ով ա»: Սարոյանի հագին սպիտակ կոստյում, շալվար է լինում: Ռաֆիկն էլ բացատրում է, թե Սարոյանն է, մեծ մարդ ա: Իգնատին Սարոյանը 2-րդ զարմանքն է պատճառում, երբ կենաց է խմում, բաժակը վերցնում և ասում է. «Շնորհակալ եմ, որ էսպիսի մեծ մարդ ծնացած եք»: Իգնատը զարմանում ա, ասում ա. «Մերն ինչ բանի էր, որ ես ծնեի»: Հիմա, իհարկե, հերն ու մերը մեծ նշանակություն ունեն: Իմ հերը մի քիչ ջինգոզ մարդ էր, կռվարար մարդ էր, բայց մաքուր և ազնիվ մարդ էր: Մի օր իմ ընկերոջս հետ այգի էիք գնացել ` Ալավերդու կարի ֆաբրիկայի շենքի տեղը այգիներ էին: Դրանց միջով գալիս, պոմիդորէի քաղել, բերել տուն: Հիշում եմ, հերս ասավ էդ ի՞նչ պոմիդոր ա: Ասի` բաղիցն եմ քաղել: Մի հատ լոպոպ պոմիդոր տարավ-բերեց ճակատախառը երեսովս տվեց, սաղ երեսս պոմիդոր մեջ լպանակել էր: Դե հորս բնավորությունը գիտես էլի: Խեղճ մերս էլ, հորս թե. «Քոռ մահը բուգդ մտնի, Ռուբեն»: Հերս էլ բացատրում էր, թե պոմիդորը հենց-նենց չի եղել, դու գողացել ես: Ես էլ չէի ջոկում, բաղ էր, քաղել էի, գողանալը որն ա:
Իսկ իմ մերը, Ալավերդու հիվանդանոցում մանկական բաժանմունքում բուժքույր էր, բաժանմունքի մի ծերից, որ կլոր, ձագարաձև գլխարկը գլխին դրած գալիս էր, ջանով կնիկ էր, ասում էին` Անիկ փաշեն եկավ: Ես էդ խեղճ ու կրակ, ազնիվ հոր ու էդ փաշա կնկա ծնունդն եմ, իսկ նրանք էլ Լոռվա ծնունդն են: Լոռին ինձ համար միայն աշխարհ չի, ծննդավայր չի, Լոռին ինձ համար պաշտամունք ա:
-Պատմվածքներիդ ամենափայփայած կերպարն ո՞վ է։
-Դու էլ գիտես ով ա, իմ մերն ա: Ու ընթերցողն էլ, որ կարդում ա, ասում ա. «Լևոն, որտեղ մորդ մասին ես գրում, էդտեղ շենշող ա, էդտեղ հասնել չկա: Բայց ափսոս, որ քիչ եմ գրել մորս մասին:
-Ո՞նց ես մեր երկրի էս խառն ու տխուր ժամանակների հետ քայլում:
-Ժամանակը մի մեխ ա ինձ համար, որից կախված են իմ պատմվածքները: Ես էնենց չեմ, որ սպասեմ խմորվի ժամանակը, հետո պատմվածքի կամ վեպի վերածվի: Հենց անմիջապես պետք է արձագանքեմ: Հենց որ իմ ստեղծագործությունները ժամանակի հետ սերտ կապի մեջ են:
«Ոչ թալանին» շարժման ժամանակ գիտե՞ս ինչ ջոկեցի, որ Հայաստանը հին ա, ժողովուրդը հին ա, էս ղեկավարությունն էլ կարծես թե նոր ա, բայց հնից հին ա: Հնացել ա: Երիտասարդությունն էլ, որ միտինգներ է անում, զգացի, որ ժամանակն ա սերնդափոխության` ղեկավարությունը պետք ա ջահելանա: Սրանք թալանից բացի մի բան էլ ա չգիտեն: Չեն կարողանում կառավարեն: Շատ ահավոր վիճակի մեջ ա հայտնվել հանրապետությունը: Երկուսն իրար հետ չեն կարա գնան, որ համ թալանես, համ կառավարես, իրար հետ չի լինում, էլի: Սրանք առաջին գործը լավ են անում, բայց 2-րդը էտենց էլ չսովորեցին: Ընդդիմությունը ջահելացել ա ու հաղթանակներ են տանում, անհրաժեշտ ա իշխանությունն էլ ջահելանա:
-Ինչպե՞ս ես վերաբերվում ժամանակակից հայ գրականությանն ու գրողներին:
-Ինձ համար, այնուամենայնիվ Հրանտ Մաթևոսյանը մեռած գրող չի, Վանո Սիրադեղյանը փախած գրող չի: Ջահելների մեջ Պաչյան Արամ կա, ով շատ գրագետ տղա է, և էն ինչ ընդդիմության, իշխանության ջահելացման առումով եմ ասում, գրականության մեջ ինչ-որ տեղ հույս ու ապավեն ա: Կան էդպիսի գրողներ, բայց մեծ մասամբ ոչ գրող կա, ոչ էլ գեղարվեստ կա, էն առումով, որ ընթերցողը վերցնում է գիրքը կարդա, չի կարում կարդա:
Էլի գանք ողորմածիկ մորս: Էդ գրողները, ով որ երկու տեղ ա գրում, բերում է վերնիսաժում գիրքը նվիում են, որ կարծիք ասեմ: Բայց ես չգիտեմ ոնց ազատվեմ էդ գրողներից: Ոչ էն ա, գիրքը աղբանոցը գցեմ, ոչ էլ էն ա` ձեռիս պահեմ: Մերս ասավ գրքեր չունես բի ձմեռը կարդամ: Տարա: Մի օր էլ մի ձմեռ գնացի, տեսա, մի 5 գիրք առանձնացրել ա, մնացածը հերթով պատռում, վառարանը վառում էր: Ասի,այ կնիկ, էս ինչ ես անում: Ասավ. «Ի~, քար ընկնի սրանց գլխին, նախադասությունը սկսում են. սկզբից մինչև վերջն եմ հասնում, մոռանում եմ, թե սկզբից ինչ էին գրել»: Չեն կարողանում էնենց գրեն, ընթերցվի: Հիմա էս ժամանակներում ես դժվարանում եմ գրել, արտասահմանյան գրականություն եմ կարդում, Ումբերդո Էկո, Կլոդ Սիմոն, Միշել Ուելբեք, զգում եմ, որ ինչքան խեղճ վիճակում ա հայ գրականությունը: Շատ խեղճ վիճակում ա:
-Եվ ո՞րն է էդ խեղճության պատճառը:
Մենք շատ մեծ կարծիքի ենք մեր մասին, որպես ազգ, որպես մշակույթ, որպես գրող: Մենք գերագնահատված ենք` էդ ա պատճառը:
-Արտագաղթի մեղքը ո՞ւմն է:
- Դե իշխանությունը մեղավոր է ու մեղավոր, բայց երկրից գնացողներն էլ են մեղավոր: Գնացողներին, ես ինչ որ տեղ համեմատում եմ տնփեսի հետ: Մեր լոռեցիք խոսք ունեն` մալաղոնդի, որ գնում են ուրիշի ունեցվածքի վրա: Ուրիշ պետության ստեղծածի վրա գնում են ապրելու, բա ստի ով պետք է ստեղծի: Չեք կարում ապրեք, սրանց հանեք, դուք եղեք իշխանություն: Դրա համար ձեր երկիրը թողում եք: Կոբո Աբե ճապոնացի գրող կա, «Ավազուտների տիրուհին» մի գործ ունի, որտեղ խոսում է մի զույգի մասին, ովքեր ավազների մեջ իրենց տունն են սարքում: Ավազը սահում է, էլի քանդում են, էլի տունը սարքում են, էլի սահում է: Բայց իրենց երկիրն ա, իրենց հայրենիքն ա, իրենց սերն ա, էդ տունն ուզում են սարքած լինեն: Սրանք ուզում չեն: Սրանք մեծամասամբ մալաղոնդի են: Հայի մեջ էդ բնավորությունը կա: Ուրիշի ունեցվածքի, ուրիշի էլածի վրա գնան:
- Ստեղծագործական ի՞նչ ծրագրեր ունես առաջիկայում:
- Վերնիսաժում նստած եմ, ասում եմ էսօր առևտուր անեմ, տունս կարողանամ պահեմ, թե էդ առևտրի մեջ էլ մի էպիզոդ լինի, ծեր-ծերի անեմ մի պատմվածք դուրս գա, էդ էլ փառք Աստծո: Ես կարճ տարածության պոռթկումով գրող եմ, պուճուր, պուճուր մեկ էլ տեսա իրար գումարվեց պատմվածք դարձավ: Մեծ բաներ ես չեմ կարողանում անել: Մանկությանս տարիներին Ալավերդիում մի տղա ունեինք, մականունը Բլիթ էր: Հիշում ես: Նա պատմվածքներ էր գրում, իրեն էլ թվում էր աշխարհափրկիչ բան է անում: Ուղարկում էր, որ «Ավագարդ» թերթում տպվի: Պատմվածքի տակն էլ, գրում էր «Ես մեծ գործերի համար եմ գրում»: Թերթի քննադատական բաժնի վարիչը մեծ բանասեր Արևշատ Ավագյանն էլ պատասխանել էր. «Ի սեր Աստծո, առայժմ բավարարվեք փոքր գործերով»: Հիմա ես էդ փոքր գործերն եմ անում:
Մեկնաբանել