Հարցազրույց Ջեյն Բրիթ Գրինվուդի հետ (AIA) Կազմեցին՝ Խաչիկ Մուրադյանը և Ջեյսն Սոհիգյանը (համատեղ էքսկլյուզիվ. Հայկական շաբաթաթերթ/Հետք-օնլայն)

Վոթերթաուն, Մասաչուսեթս: Ջեյն Բրիթ Գրինվուդն իր աչքերով է տեսել Հայաստանի դժվարությունները (պայքարը)։

Գրինվուդը՝ Միսիսիպիի պետական համալսարանի ճարտարապետության, արվեստի և դիզայնի ֆակուլտետի փոխդեկանը, և նրա ամուսինը եկան Հայաստան 1988-ի երկրաշարժից հետո՝ մասնակցելու Հայաստանի Ամերիկյան համալսարանի ստեղծմանը։

Հայաստանից հեռանալուց հետո Գրինվուդը ճանապարհներ էր փնտրում՝ մասնակից դառնալու այն երկրի վերակառուցմանը, որը սկսել էր սիրել։ Որպես ճարտարապետ՝ նրան հետաքրքրել էր Հայաստանի ենթակառուցվածքների վերակառուցումը, բայց նա հուսահատված էր՝ տեսնելով, որ նոր կառույցները զուրկ են ավանդական հայկական գծերից։

Աշխատելով «Earthwatch» շրջակա միջավայրի պահպանման կազմակերպության հետ՝ Գրինվուդը ներկայումս կազմակերպում է չորս 11-օրյա ճարտարապետական հետազոտական արշավներ, որոնք 2007-ի հունիս-հուլիս ամիսներին Գյումրի կբերեն միջազգային կամավորներին։

Կամավորները կճանաչեն և կվավերագրեն պատմական ճարտարապետական տարրերը և նմուշները պատմական տարածքներում, որն էլ կնպաստի ճարտարապետական տեղեկատվության ավելացմանը տվյալների բազայում, որից կօգտվեն պլանավորողներ, ճարտարապետներ և դիզայներներ Հայաստանում։

Այս ծրագրի մասին ավելի շատ տեղեկություն ունենալու կամ որպես կամավոր անդամագրվելու համար այցելեք` www.earthwatch.org/expeditions/greenwood.html:

Ստորեւ ներկայացվող հարցազրույցը Գրինվուդի հետ տեղի է ունեցել հեռախոսով ապրիլի 4-ին։

- Ինչպե՞ս «Earthwatch» կազմակերպությունը սկսեց հետաքրքրվել դեպի Հայաստան արշավներով։

- Մի քանի տարի առաջ ես ծրագիր ներկայացրի «Earthwatch»-ին Հաիթիում, որը կապված էր տեղական ճարտարապետության հետ։ Նրանց հետաքրքրեց այդ ծրագիրը, բայց Հաիթիում հեղաշրջում եղավ, և այն կանգ առավ։ Իմ ծրագրի մենեջերը գիտեր Հայաստանի հանդեպ իմ հետաքրքրության մասին, և նա խնդրեց ինձ մեկ այլ առաջարկության մասին՝ կապված ճարտարապետության հետ։

«Earthwatch»-ը շատ ծրագրեր է ստանում, որոնք վերաբերում են, ասենք, կրիաների և լամանտիների վտանգված տեսակներին, բայց նրանք չունեն շատ ծրագրեր, որոնք գործ ունեն ճարտարապետության հետ։ Երբ «Earthwatch»-ը փորձում է նպաստել միջավայրի պահպանմանը, այն գիտակցում է, որ ճարտարապետությունը այդ պահպանման մի մասն է կազմում, այնպես որ նրանք ինձ խնդրեցին գրել մեկ ուրիշ առաջարկ, որը գործ ուներ տեղական ճարտարապետության հետ։ Քանի որ երկար ժամանակ հետաքրքրվում էի Հայաստանով, ես գրեցի առաջարկ այս հայկական ծրագրի համար։

- Ի՞նչ առանձնահատուկ դիտարկումներ ունեք Հայաստանի ճարտարապետության վերաբերյալ։ Որո՞նք են ավանդական գծերը, և ի՞նչ է կառուցվում այսօր։

- Գիտական տեսանկյունից գոյություն ունեցող տեղեկությունը մեծ մասամբ եկեղեցիների մասին է։ Դա Հայաստանի մշակութային ինքնության մի մասն է, բայց կան այլ՝ ավելի փոքր կառույցներ, որոնք նույնպես կարող են հանդիսանալ այս երկրի ինքնությունը։ Մարդիկ հաճախ չեն հասկանում ավելի փոքր կառույցների արժեքը, ինչպես, օրինակ, տների և քաղաքային շենքերի, փոխարենը նրանք շատ անգամ երկիրը դնում են սոցիալական և քաղաքական հարցերի համատեքստում։

Վերջին տարիներին Հայաստանում, մասնավորապես Երևանում, տնտեսական աճ է գրանցվել, և ես ճարտարապետության մեջ միատարրություն եմ տեսնում։ Օպերայի մոտ շենքերը նման են փոքր Թայմս Սքուերին, որտեղ կան լուսավորված գովազդային պաստառներ և գրասենյակային շենքեր՝ հորիզոնական ժապավենային պատուհաններով։ Երբ դու ձեռքդ ես վերցնում դրանց լուսանկարները, տեսնում ես, որ դրանցից աշխարհի շատ տեղերում կա։

Ես անհանգստացած եմ, և այդ անհանգստությունը բնորոշ է շատ մշակույթների, որոնք փորձում են առաջ գնալ տնտեսական տեսանկյունից և իրենց տեղը գտնել աշխարհի բեմում, նրանք նայում են, թե ինչ է կառուցվում աշխարհի մյուս մասերում և մտածում են. «Մենք պետք է կառուցենք ապակյա տներ, պետք է նման լինենք բոլորին»։ Ճիշտ է, դա լավ է, բայց դա պատճառ է դառնում, որ մարդիկ չհասկանան իրենց պատմության, ճարտարապետական պատմության և ժառանգության արժեքը։

Իմ կարծիքով, այդ ժառանգության մեծ մասը՝ բնակարանային շինարարության առումով, արդեն ոչնչացված է Երևանում, դուք այն այլևս չեք գտնի։ Գյումրիում՝ Կումայրի պատմական շրջանում և հին Ալեքսանդրապոլի տարածքում, դեռ գոյություն ունեն 20-րդ դարի վաղ շրջանի հայկական ճարտարապետության նմուշներ։ Նման բան ես չեմ տեսել Հայաստանի այլ վայրերում։

Ապագայում ես կուզեի, որ այս ծրագիրը ճյուղավորվեր մյուս տարածքներում, որովհետև ես կարծում եմ, որ Գորիսը ունի մեծ՝ միայն իրեն բնորոշ, քարանձավային տիպաբանություն, և Դիլիջանը, որն ունի այլ տեսակի բնակարանային շինարարության տիպաբանություն։ Դուք սկսում եք տեսնել, որ ճարտարապետական կառույցները իրականում հատուկ են տվյալ տեղանքին, մարդկանց և հասարակության տարբեր ռեգիոնալ ազդեցություններին։ Ճարտարապետական և ակադեմիական տեսանկյունից դա տեղեկություն է, որը կարիք ունի վավերագրման և պահպանման։

Սարսափելի ամոթ կլինի Հայաստանի համար կորցնել մշակույթի և պատմության այդ հատվածը։

- ԱՄՆ-ի որոշ պատմական տարածքներում դու չես կարող նույնիսկ ներկել քո տունը որոշակի գույնով։ Մինչդեռ այնպիսի հին և պատմական տեղում, ինչպիսին Հայաստանն է, թվում է՝ դու կարող ես կառուցել ամեն ինչ։ Ի՞նչ է կատարվում ճարտարապետության հետ Հայաստանում։

- Բնակարանային շինարարության առումով կան մի քանի գործոններ, համենայնդեպս Գյումրիում։ Մարդիկ սկզբունքորեն ուզում են ապաստարան, որը լինի անվտանգ, չոր և հարմարավետ։ Գյումրիում շատ մարդիկ դեռ ապրում են «դոմիկներում» կամ շենքի մեկ-երկու սենյակներում, որովհետև շենքի մնացած մասը վնասվել է 1988-ի երկրաշարժից։ Այս ընտանիքներից շատերը միջոցներ չունեն վերանորոգելու տները, կամ երբ դա անում են, նրանց չի հետաքրքրում այս տեսակի պատմական բնորոշ գծերի պահպանումը։ Դրան առաջնահերթություն չեն տալիս, և ես դա հասկանում եմ։ Չնայած գոյություն ունի Մշակույթի նախարարությունը և կան որոշ մարմիններ, որոնք զբաղվում են պահպանման գործով, ես չգիտեմ, թե ինչքան լավ են կիրառվում այդ չափանիշները։ Դա իրականում պետք է տեղի ունենա տեղական, քաղաքային մակարդակի վրա, բայց շատ մարդիկ դեռ պայքարում են ապրելու և գոյատևելու առօրյա խնդիրների դեմ, այնպես որ այս խնդիրները իրականում նրանց համար առաջնային չեն հիմա։

- Ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք այս արշավներից։ Ու՞ր կարող է դա տանել։

- Դա հիմնականում կրթական գործընթաց է, կրթելու քաղաքացիներին՝ պատմական կառույցների կարևորության առումով։ Ապագայում արժեք կլինի։

Դրանք տուրիստական արժեք կարող են ներկայացնել, եթե առաջարկվի, և մարդիկ կգան Գյումրի՝ տեսնելու այս պատմական շրջանի շենքերը։

Բայց մենք նաև զգույշ պետք է լինենք։ «Կաղապարային լեզվի» զարգացման միջոցով ես կուզեի հաստատել դիզայներական ուղղվածություն և ռազմավարություն աճի համար։ Երբ մարդիկ ուզում են կառուցել այս տարածքում, պարտադիր չէ, որ բոլորը կառուցեն պատմական Ալեքսանդրապոլի նման։ Բայ այս կառույցների հետ կապված կան առանձնահատկություններ և բաղադրիչներ, օրինակ` պատուհանների ձևը, որը պահպանելու կարիք կա։ Շատ բան կա սովորելու այս կառույցներից, որը կօգնի ապագա Գյումրիի պլանավորմանը։

Եթե կամ երբ Կարսի ու Գյումրիի սահմանները բացվեն, մեծ տնտեսական բում կլինի Գյումրիում։ Այնպես որ, այդ պատմական շրջանը վտանգի տակ է այս տնտեսական զարգացման ամբողջ գաղափարից, և եթե մենք անցնենք կրթական և վավերագրման գործընթացի միջով և վերակառուցենք այս շինությունները, մենք հենակետ կունենանք՝ օգնելու մարդկանց՝ գնահատել իրենց ունեցածի արժեքը։

- Ի՞նչ հեռանկարներ կան աշխատանքները տեղում իրագործելու համար։ Արդյո՞ք կա հիմք ապագա առաջարկների՝ կառավարությանը և տեղական մարմիններին դիմելու համար։

- Իմ նպատակներից մեկը այս պատմական կառույցներից մեկի ձեռքբերումն է և պահպանման ու վերակառուցման գործընթացով անցնելը։ Սա միջոց է ստեղծել աշխատանք տարածքում, որովհետև շատ հմտություններ կան երկաթաձուլության և որմնադրության մեջ։

Գյումրին վարպետների հարուստ պատմություն ունի, այնպես որ կորչում է գեղարվեստական և արհեստագործական մշակույթը։ Դա միջոց է մարդկանց համար աշխատանք և երկրում ոլորտ ստեղծելու այս տեսակի գործերի համար՝ վերադառնալով երկաթաձուլությանը, քարեգործությանը, որմնադրությանը, և կրթելու հանրությանը ու մարդկանց սովորեցնելու հատուկ հնարներ։ Այդ ձևով մենք կարող ենք դիմել կառավարությանը, եթե մենք կարողանանք ցույց տալ, որ մենք ստեղծում ենք աշխատատեղեր և միջավայր, որը մարդկանց համար հաճելի է դառնում։

Ես կարծում եմ` Գյումրին ցանկալի փրկություն է Երևանի ամառվա շոգից և փոշուց։ Սա փորձ է՝ ցույց տալու, թե Գյումրին ինչ կարող է դառնալ։ Ես ուղղակի մի ճարտարապետ եմ այս մտահղացումներով. այն, ինչ կարող եմ անել, դա իմ ծրագիրն իրականացնելն է։ Եվ գիտակցելով դրա պարզությունը` մարդիկ ավելի հետաքրքրված կլինեն դրանով, և կտեսնենք, թե ուր է այն տանում։

Հայաստանում քաղաքականությունը շատ բարդ է, և ես այն մարդը չեմ, որ խառնվեմ դրան, բայց այս ծրագրի միջոցով և գիտակցությունը բարձրացնելով միգուցե որևէ մեկը օգտագործի այս գաղափարները և օգնի կառավարությանը, գոնե Գյումրիի կառավարությանը, շարժվել այս գաղափարներով։ Գիտեմ, դա չի պատահի մի գիշերվա մեջ, դա շատ բարդ խնդիր է քաղաքական առումով, բայց որպես ճարտարապետ այն, ինչ կարող եմ անել, հիմա դա վավերագրելն է, պահպանելը և բանավոր պատմություններ հավաքելը այն մարդկանցից, ովքեր իրենց կյանքն անցկացրել են այդ տներում, ի՞նչն է կարևոր եղել նրանց համար այդ տներում, և որպես դրա հետևանք` ո՞րն է ընտանեկան կյանքի սոցիալական կառուցվածքը։

- Մարդկանց վրա ճնշում են գործադրում, երբ նրանք բարձրաձայնում են այս խնդիրների մասին, օրինակ` որ շինարարական ծրագրերը ոչնչացնում են հայկական քաղաքների ժառանգությունը։ Հայաստանում մթնոլորտն այդ առումով բարդ է։ Դուք ունե՞ք գործընկերներ, ովքեր օգնում են ձեզ այդ գործում։

- Ես Գյումրիում աշխատում եմ Քաղաքային հետազոտական կենտրոնի հետ։ Անցած 5-6 տարիների ընթացքում նրանք զարգացրել են կառույցների թվայնացված տվյալների բազա. նրանք լուսանկարել են այդ կառույցները և կազմել են գրացուցակ։ Բայց նրանք չեն վերլուծել դրանք, չեն նայել ընդհանուր միտումներին սոցիալ-վարքագծային տեսանկյունից։ Այնպես որ, իմ հետազոտությունը փորձում է տանել դա դեպի մյուս քայլը։ Բայց ես լսել եմ, որ դժվար է, երբ մարդիկ փորձում են բարձրաձայն խոսել, այնպես որ իրականում ես կարող եմ միայն վավերագրել դա։

- Արդյո՞ք շինարարական ծրագրերը Հայաստանում հետևում են որևէ ուղղության, թե՞ կարծում եք, որ նրանք պահպանում են երկրի ժառանգությունը։

- Իմ տպավորությունն այն է, որ կան որոշ ցուցումներ, բայց դրանց չեն հետևում։ Բայց դա քաղաքական համակարգի և շինարարական կոդեքսների բարդությունն է։ Դուք դա կարող եք գտնել նաև ԱՄՆ-ում, այն հատուկ չէ միայն Հայաստանին։ Նույնիսկ ԱՄՆ-ում զարգացնողները գիտեն, որ կան կանոններ, բայց նրանք փորձում են շրջանցել դրանք, և դա իրականում կախված է նրանից, թե ինչքան ուժեղ է այն մարմինը, որը փորձում է մոնիտորինգ անել։ Եթե դու չունես ուժեղ քաղաքային կառավարություն կամ պահպանման խումբ, դու իրականում չես կարող հայտնաբերել՝ արդյո՞ք այդ ցուցումներն իրագործվում են, թե՝ ոչ։

Շատ հաճախ փողը ավելի հնչեղ է, քան որևէ այլ բան, մանավանդ մի երկրում, որը զրկված է եղել տնտեսական զարգացումից երկար տարիներ։ Դժվար է դրա հետ վիճել, ես դա հասկանում եմ։ Այնպես որ, պետք է փորձել միաժամանակ մի քայլ առաջ գնալ, որ մենք կարողանանք վավերագրել դրանք։ Այս շենքերը կարող էին քանդված լինել երկրաշարժի պատճառով, և շատ շենքեր վնասվել են ջրից տարիների ընթացքում։ Կարող է հասնենք մի կետի, երբ որևէ մեկն ասի, որ ֆինանսապես խելամիտ կամ հնարավոր չէ պահպանել շենքերը։ Նույնիսկ ԱՄՆ-ում, երբ նրանք ուզում են շենք վերակառուցել, առկա է ֆինանսական շահը։

- Դուք նշեցիք երկրաշարժերի մասին. ճի՞շտ է, որ նոր կառուցվող շենքերը սկսում են քանդվել՝ դեռ չավարտված։ Արդյո՞ք նոր շենքերը կառուցվում են երկրաշարժերին դիմանալու համար։

- Ինչքան ես հասկանում եմ, ենթադրվում է, որ դրանք կառուցվեն այնպես, որ դիմանան, բայց այդպես է թե ոչ, չեմ կարող ասել առանց ճարտարապետների և ինժեներների հետ խոսելու։ Բայց հենց դա է հետաքրքիր այդ պատմական շենքերի մոտ։ Շատ շենքեր Կումայրի պատմական շրջանում դիմացել են երկու երկրաշարժերի, մինչդեռ երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո կառուցվածները չեն դիմացել։ Շատ բան կա սովորելու այդ շենքերի կառուցման վերաբերյալ, որոնք ունեն ջերմային առանձնահատկություններ, և կան շատ դասեր, որ մենք կարող ենք սովորել դրանից, ինչը մեզ կօգնի առաջնորդվել ապագայում։

- Ինչպե՞ս է ներկայացվում այս արշավը միջազգային հանրության շրջանում։ Ինչպե՞ս եք դուք ներգրավում կամավորներին այս արշավին։

- «Earthwatch»-ն իր բոլոր ծրագրերի համար ունի հաստատակամ մարքետինգային ռազմավարություն։ Նրանք կապվում են մարդկանց հետ, ինչպես ձեզ հետ կամ այլ հայկական լրատվամիջոցի, արշավի մասին ներկայացնում են իրենց սեփական միջազգային կամավորական ցանցերում, արշավի մասին տեղեկություն կա նաեւ նրանց կայքում (www.earthwatch.org)։ Հայաստանում մենք պատրաստվում ենք նյութ տրամադրել հյուրանոցներին Գյումրիում և Երևանում, և մենք հույս ունենք հեռուստատեսությամբ լուսաբանել, երբ հասնենք այնտեղ ամռանը։

- Եթե այս արշավը հաջող անցնի, պոտենցիալ կա՞, արդյոք, «Earthwatch»-ի ուրիշ արշավների Հայաստանում։

- Անպայման։ Կան շատ հնագիտական տարածքներ, որոնք կարող են հետազոտվել։ «Earthwatch»-ն ունի արշավներ, որոնք վավերագրում են ֆլորան և ֆաունան։ Իմ կարծիքով` Հայաստանը ունի գեղեցիկ և վայրի ծաղիկներ։ «Earthwatch»-ը շատ հնարավորություններ ունի ներգրավված լինելու Հայաստանում, ուղղակի պետք է գտնել իմ նման ուրիշ անձանց, ովքեր հետաքրքրված են սրա նման մի բան փորձել։

- Ինչպե՞ս եղավ, որ ձեզ հետաքրքրեց Հայաստանը։

- Ես և ամուսինս ապրում էինք Բոստոնում։ Նա դաս էր տալիս և տեսավ բարձրագույն կրթության լրատուում գովազդ ՀԱՀ-ի(Հայաստանի Ամերիկյան համալսարան) մասին, որը Կալիֆոռնիայի սփյուռքահայ համայնքի նախաձեռնությունն էր։ Նա բիզնեսի և ճարտարագիտության մասնագետ է, և սրանք այն ոլորտներն էին, որոնցով սկսվում էր ծրագիրը, և մենք 1992-ին եկանք այստեղ։

Հայաստանի կառավարությունը ՀԱՀ-ին տվել էր որոշ տարածք Աբովյան քաղաքում՝ նոր Ամերիկյան համալսարան կառուցելու համար, և նրանք վարձեցին ինձ որպես ճարտարապետ։ Ես կապ էի ապահովում Կալիֆոռնիայի համալսարանի ճարտարապետների հետ։

Շատ փոփոխություններ եղան։ Սկզբնական վայրը, որ մենք նայել էինք, ռազմական պաշարների պահեստ էր, և այդ վայրը բառացիորեն հօդս ցնդեց մեկ օր հետո, այնպես որ մենք երկար ժամանակ ծախսեցինք մեկ ուրիշ վայր գտնելու համար։ Իմ վերջնական առաջարկությունն այն էր, որ նրանք մնան Երևանի գործարար մասում, որովհետև տրանսպորտի խնդիր կար, և ոչ ոք չգիտեր, թե ապագայում ինչ է լինելու։

Մեկուկես տարի ապրելով այստեղ` ես տեսա, որ մարդիկ շատ ջերմ են, և բոլորը քեզ իր ընտանիքի մի մասն են դարձնում։ Սա գեղեցիկ երկիր է՝ շատ տարբեր արտահայտություններով. այն շատ փոքր է՝ բազմազան բնապատկերով։ Ես, իրոք, սիրահարված եմ և հիացած նրանով, և տարիներ շարունակ որևէ միջոց էի փնտրում՝ ճարտարապետորեն ներգրավված լինելու այստեղ։

1993-ին ես գնացի և վերադարձա 5 տարի առաջ, և այդ ժամանակից սկսած` յուրաքանչյուր ամառ գնում էի ընկերություններ և ծրագրեր փնտրելու համար։ Ես վերջապես կապ հաստատեցի Գյումրիի Քաղաքային հետազոտական կենտրոնի հետ։ Ես խանդավառություն եմ զգում այս երկրի և մարդկանց նկատմամբ, և հետաքրքիր է իմանալ այն մշակույթի մասին, որը կառուցել է այդ ճարտարապետությունը։

- «Earthwatch» կազմակերպության կատալոգում դուք ասում եք. «Միացեք ինձ այս հիանալի արշավին դեպի Հայաստան, այն իրականում կփոխի ձեր կյանքը»։ Ի՞նչ եք կարծում, ինչպե՞ս կփոխվի մարդկանց կյանքը, եթե նրանք մասնակցեն այս արշավին։

- Նրանք ավելի լավ կճանաչեն երկիրը և իրենց համար կսովորեն։ Հայաստան գնալն ինձ համար կյանքի փորձություն էր. ես հասկացա, որ ես ավելի ուժեղ եմ, քան կարծում էի, և՛ հոգեպես, և՛ ֆիզիկապես, և կարծում եմ՝ մյուսներն էլ դա կզգան։ Կյանքը դեռ ծանր է Հայաստանում, և մարդիկ կհասկանան, որ, օրինակ, կարիք չկա 15 րոպե ցնցուղ ընդունել և օգտագործել այդքան շատ ջուր։

Ես այս տեսակի փորձությունները նկատի ունեմ, և ճարտարապետության հետ մեկտեղ մենք խոսում ենք պահպանման, կանաչ դիզայնի մասին, բայց երբ դու կարող ես զգալ ուրիշ մշակույթը, որն իրականում անում է այնքան շատ այդքան քիչ հնարավորություններով, այդ ժամանակ մարդիկ կհասկանան, որ դու կարող ես շատը անել` ունենալով քիչը, և շատ բաներ կան, որ մենք կարող ենք կրճատել մեր կյանքում՝ ԱՄՆ-ում, Մեծ Բրիտանիայում կամ Ավստրալիայում կամ մեկ ուրիշ տեղ, և դեռ ունենալ հարուստ և կայացած կյանք։

Այս փորձության ընթացքում կամավորները կբացահայտեն իրենք իրենց, նրանք կիմանան Հայաստանի և ճարտարապետության մասին։ Դա կստիպի նրանց նայել շրջապատին ուրիշ աչքերով։ Նրանք կհասկանան, որ կարող են փոխել իրենց շրջապատը։ Յուրաքանչյուր անգամ, երբ կրթական գործընթաց ես ունենում, եթե դու կարողանաս ազդեցություն գործել մեկ-երկու ուսանողի վրա յուրաքանչյուր կիսամյակի ընթացքում, ուրեմն դու լավ աշխատանք ես արել, որովհետև նրանք կարող են գնալ և ազդել մյուսների վրա։ Ինչքան էլ դանդաղ լինի առաջընթացը, այն մի մեծ քայլ կլինի դեպի փոփոխություն որևէ տեղում։ Հնարավոր է` ես չտեսնեմ դա, բայց որևէ մեկը կտեսնի այդ աշխատանքը, որ մենք անում ենք, և կշարունակի այդտեղից։

Դու պետք է սկսես մի տեղից, և ես կարծում եմ, որ սա է այդ սկիզբը։

Խաչիկ Մուրադյանը «Հայկական շաբաթաթերթ»-ի խմբագիրն է (www.armenianweekly.com) 
Ջեյսն Սոհիգյանը «Հայաստան ծառատունկ» ծրագրի փոխտնօրենն է (www.armeniatree.org)