Համատիրությունը չի աշխատում, որովհետեւ բնակիչը չի վճարում. բնակիչը չի վճարում, որովհետեւ համատիրությունը չի աշխատում

«2004 թ.-ին մեր բնակարանը վաճառեցինք: Ու հենց նոր էինք գործարքը կնքել, երբ համատիրությունից մարդիկ եկան ու ասացին, որ 60.000 դրամ պարտք ունենք: Մենք ընդհանրապես տեղյակ չէինք, որ նման բան է գործում մեզ մոտ, քանի որ երբեք վճարումներ չէինք արել, աշխատանքները չէինք տեսել, ու ընդհանրապես մեզ չէին էլ գուշացրել այդ պարտքի մասին: Իհարկե, հրաժարվեցինք վճարել: Երբ տեղափոխվեցինք նոր բնակարան, որը նույն թաղամասում էր, որոշ ժամանակ անց նորից նույն մարդիկ եկան ու այնքան գլուխներս ցավեցրին, որ հայրս որոշեց ուղղակի տանել եւ վճարել: Այստեղ` նոր շենքում, նույնպես գումար չենք վճարում, ու ոչ էլ գալիս են: Բայց վստահ եմ, որ կթողնեն, մինչեւ մի լավ կլորիկ գումար հավաքվի, ու երբ բնակարան վաճառելու գործ լինի, կգան ու գլխներիս վերեւը կկանգնեն մինչեւ չվճարենք: Յուրաքանչյուր բնակիչ իր հարկը վերանորոգում է, համատիրությունն ուղղակի պետք չէ, քանի որ ոչինչ չի անում: Իսկ 9-րդ հարկի մեր հարեւանն իր միջոցներով այնպես է վերանորոգել տանիքը, որ նույնիսկ չի թողնում, որ բնակիչներից մեկն ալեհավաք տեղադրի, քանի որ արդեն իր սեփականությունն է համարում»,- պատմում է Նոր Նորքի 4-րդ զանգվածի 1-ին հատվածի 8-րդ շենքի բնակչուհի Ելենա Բեջանյանը:

Խորհրդային տարիներին գործող ԺԵԿ-երի փլուզումից հետո ստեղծվեցին համատիրությունները, որոնք ժառանգեցին խարխլված եւ փլուզված շենքեր: Համատիրության բյուջեն հիմնականում գոյանում է բնակիչների վճարումներից, որոնք այնքան քիչ են, որ չեն բավականացնում շենքի կարիքները հոգալու համար: Բացի այդ, ոչ բոլոր բնակիչներն են պարբերաբար վճարումներ կատարում: 2002 թվականի հոկտեմբերի 10-ին կառավարությունը որոշում ընդունեց «Բազմաբնակարանային շենքերի ընդհանուր բաժնային սեփականության պահպանման պարտադիր նորմեր սահմանելու մասին»: Ըստ այդ որոշման` պարտադիր են համարվում այն նորմերը, որոնք չիրականացնելու դեպքում վտանգվում է բնակիչների կյանքը, առողջությունը, անձանց գույքը եւ շրջակա միջավայրը: Յուրաքանչյուր բնակիչ պարտավոր է վճարել շինության պարտադիր նորմերի համար սահմանված գումարը, որը կախված է նրա զբաղեցրած տարածքի չափից:

Պարտադիր նորմերին ուղղված միջոցառումները, որպես կանոն, իրականացնում է տվյալ թաղամասի համատիրությունը: Երբ 2002 թ.-ին «Համատիրության մասին» եւ «Բազմաբնակարանային շենքի կառավարման մասին» օրենքներն ընդունվեցին, համատիրությունները դեռեւս լավ զարգացած չէին:

Մարդկանց եւ համատիրությունների ղեկավարների մոտ դեռ ԺԵԿ-ի մոդելն էր գործում: Եվ քանի որ հասարակության հիմնական մասն ընդհանրապես տեղյակ չէ համատիրություն-բնակիչ հարաբերությունները կարգավորող օրենքներին, պարտադիր նորմերի գոյության մասին, հետեւաբար, լավ չի ընկալում նաեւ իր եւ համատիրության պարտականություններն ու իրավունքները:

«Համատիրության աշխատողներն ու նախագահները հիմա էլ լավ չեն պատկերացնում իրենց աշխատանքը, ուր մնաց բնակիչներն իմանան: Օրինակ` բնակիչը գնում է համատիրությունից տեղեկանք վերցնի, ասում են` պարտք ունես, երբ կվճարես, այն ժամանակ էլ տեղեկանքդ կստանաս: Բնակիչը չգիտի, որ համատիրությունն իրավունք չունի իրեն տեղեկանք չտալ, անկախ պարտքի գոյությունից: Համատիրության աշխատողն էլ չի բացատրում բնակչին, որ այդ գումարները օրենքով պարտադիր են բոլորի համար, որ դա շենքի բարեկարգմանն է ուղղված, որ այս կամ այն բանն ենք պլանավորում իրականացնել: Դրա համար էլ կազմված բյուջեն ու նախագիծն էլ ցույց չի տալիս, որ մարդիկ հասկանան` ինչի համար են վճարում եւ արդյունքում ինչ են ունենալու: Այս պայմաններում բախումն անխուսափելի է: Այսինքն` իրազեկության մակարդակը սարսափելի ցածր է: Համատիրությունը չի աշխատելու, որովհետեւ փող չունի, բնակիչն էլ արդյունք չի տեսնելու, որովհետեւ չի վճարել»,- ասում է Երեւանի քաղաքապետարանի համատիրությունների համակարգող Հայկազ Ավետիսյանը:

Համատիրությունը ստեղծվում է մի քանի ճանապարհներով, սակայն սկզբունքը մեկն է. շենքի բնակիչների 50 %-ի համաձայնությունը` գումարած 1 ձայն: Երբ համատիրությունը ստեղծվում է, եւ կառույցը սկսում է որոշումներ կայացնել, գանձվող գումարի չափ սահմանել կամ բյուջե կազմել, ապա դրանք պարտադիր են շենքի բոլոր բնակիչների համար, անկախ այն բանից` նրանք մասնակցե՞լ են համատիրության ստեղծմանը, թե ոչ: «Որպեսզի մարդիկ հասկանան` ինչն են պարտավոր անել, իսկ ինչը` ոչ, պետք է մասնակցեն ընդհանուր ժողովներին, բյուջեի կազմմանը, առաջարկություններ անեն: Այսինքն` համատիրության եւ բնակիչների միջեւ անընդհատ պետք է քննարկումներ լինեն, ինչը, որպես կանոն, չեն անում»,- ասում է Համատիրության ազգային ընկերակցության նախագահ Ռուբեն Տեր-Գրիգորյանը:

«1998 թ.-ից ԺԵԿ-երը լուծարվեցին, ստեղծվեց համատիրություն, եւ խարխլված շենքերը պարտքերով հանդերձ հանձնեցին մեզ: Մեր հավաքած գումարներով արել ենք, ինչ կարողացել ենք: Բացի այդ, դիմել ենք ավագանու անդամներին եւ թաղապետարանի աջակցությամբ հիմնականում տանիքներն ենք նորոգել, քանի որ շատ մեծ գումարներ են հարկավոր, որը մենք չունենք: Բայց, դրա փոխարեն,

մուտքի վերանորոգումները, դռները մենք ենք դրել: Շենքերի ներքին ցանցը, մասնավորապես նկուղում խմելու ջրի խողովակներն ենք փոխել եւ ջեռուցման, կոյուղու համակարգն ենք նորոգել: Ամբողջ ձմեռ շենքից դուրս չենք եկել, տաքացրել ենք, մասնակի վերանորոգել»,- ասում է Դավիթաշեն 2-րդ թաղամասի 17-24 շենքերի համատիրության նախագահ Նորիկ Գրիգորյանը:

Պարոն Գրիգորյանի հավաստմամբ` շենքերի թերությունների ակտը կազմելուց հետո տվյալ ակտի տակ ստորագրում են եւ՛ համատիրության անդամները, եւ՛ մյուս բնակիչները: 100-150 հազար դրամի սահմաններում կատարվող աշխատանքների պլանավորումն ու իրականացումը նույնպես կատարվում է բնակիչների հետ անցկացվող քննարկումներից հետո: Սակայն 26 եւ 27 շենքերի հարցված բնակիչներից գրեթե ոչ մեկը տեղյակ չէ համատիրության աշխատանքի մասին, ընդհանուր ժողովներին էլ չեն մասնակցել: Եվ քանի որ համատիրության աշխատանքների արդյունքը պարբերաբար չեն տեսնում, վճարում են միայն այն դեպքում, եթե համատիրության աշխատակիցները պարբերաբար թակում են իրենց բնակարանների դռները:

«Երբ գալիս են գումարները հավաքելու, հարցնում եմ` պայմանագիր ունե՞մ, թե ոչ, եւ արդյոք դա պարտադի՞ր է: Պատասխանում են, որ պայմանագիր կա, բայց ես երբեք չեմ տեսել այդ թուղթը եւ ոչ էլ ստորագրել եմ ինչ-որ բանի տակ: Բացի այդ, ամեն անգամ տեսնելիս ասում են` 35.000 դրամ պարտք ունես, ու ամեն անգամ էլ 5.000-ը տալիս եմ: Հետո էլ պարզվում է, որ դեռ 35.000-ը մնացել է: Ընդհանրապես չեմ հասկանում` ինչ հաշվարկներ են անում ու կոնկրետ ինչի համար: Վճարում եմ, անդորրագիր են տալիս ու ասում, որ եթե կարողանանք, մի բան կանենք: Մի անգամ ջրի խողովակները փոխել են ու անընդհատ դա մատնացույց են անում, որ տեսեք` գործ ենք արել: Կոնկրետ մեր մուտքից շատ դժգոհ եմ: Հենց շատ ենք զզվեցնում, գնում են թաղապետարանից մարդ են բերում, մի բան անում ու վերջ»,- ասում է 27 շենքի բնակիչ Արմեն Ավթանդիլյանը:

Դավիթաշեն 2-րդ թաղամասի բնակիչները քառակուսի մետրի համար վճարում են 19 դրամ: Դրանից 5 դրամը վերելակի համար է նախատեսված, որով զբաղվում է մեկ այլ առանձին վարչություն: Այսինքն` համատիրությանը մնում է 14 դրամ, որը, անշուշտ, չի բավականացնի եւ՛ շենքի հոգսերը հոգալու, եւ՛ համատիրության աշխատողներին աշխատավարձ տալու համար: «14 դրամի հույսին ենք, այն էլ շատ մեծ դժվարությամբ ենք հավաքում, քանի որ բնակիչների վրա ազդելու լծակներ չունենք: Իհարկե, գումարը չի բավականացնում, բայց չենք էլ ուզում թանկացնել, թեպետ դրա իրավունքն ունենք: Մենք էլ առավոտից երեկո այստեղ ենք, գործ ենք անում ու ծիծաղելի աշխատավարձ ստանում. նոր վերջերս 30 հազար դրամ է դարձել»,- ասում է նույն թաղամասի 25-28 շենքերի համատիրության նախագահ Գայանե Այվազյանը:

«Վերելակի համար մի կառույց է, աղբի համար` մեկ այլ, ջրի համար` լրիվ ուրիշ, իսկ համատիրությունը ընդհանրապես չգիտես ինչով է զբաղվում, մենակ աշխատավարձ են ստանում: Եթե գան կոնկրետ հաշվարկած պատրաստի ծրագիրը դնեն սեղանին ու ասեն` ժողովու՛րդ, էս բանն ենք ուզում անել, այսքան գումար ենք հավաքում, արդյունքն էլ պարբերաբար տեսնենք, կվճարենք: Բայց գալիս հավաքում են ու ասում, թե տեսնենք ինչքա՞ն կհավաքվի, ինչի՞ն կհերիքի, այն էլ կանենք, հետո էլ արդյունք գրեթե չենք տեսնում»,- ասում է 27 շենքի բնակչուհի Ռուզաննա Ավթանդիլյանը:

«2005 թ.-ին համատիրության աշխատակիցները եկել են մեր արվեստանոց: Մայրս այդ պահին շատ զբաղված է եղել եւ ստորագրել է նրանց տված պայմանագիրը: Իսկ երբ գնացի ու ասացի, թե կոնկրետ ինչի համար եմ վճարելու, ինչ են պատրաստվում անել, ասացին` դե ի՞նչ եք ուզում կոնկրետ, մի դիմում գրեք, կգան կանեն, բայց ի՞նչը: Տանիքն ինձ պետք չէ, ես նկուղում եմ, իսկ ով էլ տանիքի տակ է, ինքն է նորոգում: Վերելակ էլ չունենք, առաջին հարկն ու ինձ հասանելիք նկուղը սեփական ուժերով եմ վերանորոգել: Այսինքն` բնակիչները, սովորության համաձայն, իրենք իրենց հարկը նորոգում են: Իսկ շրջակա միջավայրի մասին էլ չեմ խոսում. նորակառույց Հյուսիսային պողոտայի հենց կենտրոնում ենք, փոշու ու կեղտի մեջ, ի՞նչն են բարելավելու: Դեռ 2-րդ հարկի բնակչի հետ էլ ամեն ամիս 2.000 դրամով մի կին ենք վարձում, որ գա մուտքի դեմը մաքրի: Մինչ օրս համատիրության կողմից արված դեռ ոչ մի աշխատանք չեմ տեսել: Սկզբում վճարում էի, հետո հասկացա, որ անիմաստ է: Հիմա ահագին պարտք է կուտակվել, ամեն անգամ էլ զանգում սպառնում են, որ դատարան կդիմենք»,- ասում է Տերյան 23 շենքի նկուղում գտնվող արվեստանոցի սեփականատեր Արմենուհի Էքիզյանը:

Ի դեպ, Ա. Էքիզյանը, որպես ոչ բնակելի տարածքի սեփականատեր, մոտ 2 անգամ ավելի է վճարում քառակուսի մետրի համար, քան մյուս բնակիչները` 13 դրամի փոխարեն 30 դրամ, 40 քառակուսի մետրի համար` ամսեկան 1200 դրամ:

Կենտրոն համատիրության Բնակարանային եւ ոչ բնակարանային տարածքներից գանձվող պարտադիր նորմերի եւ այլ վճարների հաշվարկման, ապօրինի շինությունների կանխման եւ վերահսկողության տեղամասի բաժնի պետ Վահան Արշակյանի խոսքերով` « … ոչ բնակելի տարածքների հետ պարտադիր նորմերի վճարումների համար պայմանագիր է կնքվում, քանի որ նրանց սեփականության հարցը մի քիչ այլ է, եւ նրանցից ավելի շատ է գանձվում, քանի որ դրանք շահույթ հետապնդող են»:

«Բազմաբնակարանային շենքերի կառավարման մասին» ՀՀ օրենքի ոչ մի հոդված ոչ բնակելի տարածքի համար բարձր գին չի սահմանում: 10-րդ հոդվածի 4-րդ կետը սահմանում է, որ «սույն հոդվածով նախատեսված աշխատանքների իրականացման համար վճարի չափը շինության (չի առանձնացվում բնակելին ոչ բնակելի տարածքից) սեփականատիրոջ համար սահմանվում է` ելնելով շենքի բաժնային սեփականության մեջ նրա բաժնի չափից»: «Օրենքի համաձայն` սպասարկման տեսանկյունից կապ չունի` բնակելի՞ տարածք է, թե` ոչ: Սեփականատերն իր գործունեության համար հարկ է վճարում, անկախ նրանից` շահույթ հետապնդո՞ղ է, թե` ոչ: Համատիրությունն ինքնին բնակելի եւ ոչ բնակելի տարածքների սեփականատերերի միություն է, էլ ի՞նչ տարբերություն: Ես` որպես մասնագետ, այսպես եմ հասկանում. ժողովում, եթե այդպիսին կայացել է, քառակուսի մետրի համար 13 դրամ են սահմանել, բայց քանի որ ոչ բնակելիներից որոշել են 30 դրամ գանձել, պայմանագիր են կնքել: Ամեն դեպքում, օրենքը պայմանագիր կնքել չի պահանջում»,- ասում է Համատիրության ազգային ընկերակցության նախագահ Ռուբեն Տեր-Գրիգորյանը:

Կենտրոն համատիրությունն աղբահանության աշխատանքներն իրականացնում է «Կենտրոն Մաքրություն» կազմակերպության հետ, որի համար, Վահան Արշակյանի հավաստմամբ, բնակիչներից հավաքվում է 100-ական դրամ: Նույն Տերյան 23 շենքի բնակչուհի Գայանե Պարտոչյանի խոսքերով` բացի 86 քառակուսի մետրի համար սահմանված 1118 դրամից, յուրաքանչյուր ամիս աղբի համար վճարում է եւս 500 դրամ:

Մասնագետների կարծիքով` այս խնդրի կարգավորման գործում շատ կարեւոր են ինքնակազմակերպման եւ ինքնակառավարման տարրերը: «Համատիրություն հասկացությունը ենթադրում է ապակենտրոնացում: Այսինքն` յուրաքանչյուր շենք կամ ամենաշատը մի երկու շենք լիազորված մարմին է ունենում: Անկասկած, ավելի հեշտ է մեկ հոգի իր բնակիչների հետ միասին շենքին տիրություն անի, քան ընդհանուր հավաքվեն ու չիմանան, թե ումից ինչի համար են գանձում: Օրենք մշակելիս չէր կարելի ենթադրել, որ հետագայում կենտրոնի մի քանի հարյուր շենքեր կմիավորվեն համատիրության մեջ, որոնց կազմում կբացվեն մի քանի տեղամասեր, որոնք էլ իրենց հերթին տարբեր բաժիններ կունենան: Ինքնակազմակերպում պետք է լինի, այլ կերպ չի գործի այդ օղակը»,- ասում է ԱՄՆ ՄԶԳ (USAID) Տեղական ինքնակառավարման ծրագրի 3-րդ փուլի ավագ պատասխանատու Մայիս Վանոյանը: Ինքնակառավարման սկզբունքին կողմ է նաեւ քաղաքապետարանի համատիրությունների համակարգող Հայկազ Ավետիսյանը: Վերջինիս խոսքերով` 2007 թ.-ի մարտին քաղաքապետի հանձնարարությամբ արտերկիր մեկնած մի խումբ մասնագետների ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ եվրոպական երկրներում գործում է լիազոր անձի մոդելը:

«Յուրաքանչյուր շենք ունի բնակիչների կողմից լիազորված մեկ մարմին, որն էլ լուծում է շենքի բարեկարգման հարցերը: Բնակիչները ճանաչում են մի մարդու, որին էլ դիմում են իրենց հարցերով ու բողոքներով, վճարումներն էլ պարտադիր կարգով է արվում: Նրանց մոտ օրենսդրական դաշտը բաց է, բայց բավականին լավ է գործում այդ օղակը: Մեզ մոտ օրենք կա, բայց չի գործում, քանի որ խարխլված հիմքի վրա նոր շենք գցել չի կարելի: Այսինքն` ամենակարեւորը մարդկանց մոտեցումն ու մտածելակերպն է հարկավոր փոխել»,- ասում է Հ. Ավետիսյանը:

Իսկ Կենտրոն համատիրության աշխատակից Վահան Արշակյանն էլ պնդում է, որ Կենտրոն համատիրության հովանու ներքո գտնվող շենքերի թվի մեծությունը դրական է անդրադառնում համատիրության աշխատանքների վրա: «Կարծում եմ` լավ է, որ համատիրության մեջ շատ շենքեր են մտնում, քանի որ այդ դեպքում հավաքված գումարը շատ է լինում, եւ մենք էլ կարողանում ենք գոնե մի շենքի շատ հրատապ խնդիր լուծել: Այո, լինում է, որ կոնկրետ շենքից գումար ենք հավաքում, բայց այդ գումարից տվյալ շենքին հատկացումներ չենք անում, բայց դրա փոխարեն այդ գումարները բավականացնում են մեկ այլ շենքի կարիքներին: Ի՞նչ տարբերություն, նույն կենտրոնն է»,- ասում է Վ. Արշակյանը:

Մայիս Վանոյանի կարծիքով` խնդրի լուծմանը կնպաստի նաեւ վարկային քաղաքականությունը: Այսինքն` համատիրությունը պետք է մեծ ծավալով աշխատանք իրականացնի եւ շոշափելի արդյունքներ ցույց տա բնակիչներին, որն էլ վստահություն կներշնչի վերջիններիս հանդեպ: Եվ քանի որ դրա համար բավականին մեծ գումարներ են պահանջվում, ապա հարկավոր է վարկերից օգտվել: