Մանե Գրիգորյան

«Ընկերներով որոշեցինք քաղաքի համար մի լավ բան անել»,-ասում է նկարիչ Տարոն Մանուկյանը, որը Գյումրիի փողոցային գրաֆիտիները նախաձեռնող խմբի անդամներից մեկն է: Գյումրիին նոր գույներ հաղորդել ցանկացող խանդավառ նկարիչ երիտասարդները՝ Տարոն Մանուկյանը, Լևոն Առաքելյանը, Արթուր Կիրակոսյանը, նպատակ ունեին արվեստը արվեստանոցից հանել դուրս՝ փողոց, որպեսզի այն դառնա քաղաքի սեփականությունը:  Սկզբում գույները, իրենց խոտովանմամբ, մոնոխրոմ էին ստացվում: Ընթացքում, ինչպես անձրևից հետո հայտնված ծիածան, պատին նկարվեց Կլիմտը: Կլիմտի «Յուդիֆ» նկարին դեմ էր քաղաքապետարանը, ասում էին՝ ի՞նչ կին է դա` կրծքերը բաց: Տարոնն էլ ասում է. «Ես էլ պետք է նստեմ ու էդ մարդկանց բացատրեմ՝ Յուդիֆն ու Օլոֆեռն ով են »: Տարոնը պատմում է, որ գործն արել են բացառապես իրենց միջոցներով, քաղաքապետարանը չի օգնել, երկու անգամ խնդրանքով դիմել են, սակայն այդպես էլ ֆինանսավորում, թեկուզ որոշ չափով, չեն ստացել:

«50 հազար դրամն ի՞նչ էր, որ քաղաքապետարանը չտվեց, բա ամոթ չէ՞, Գուստավ Կլիմտը չթողեցին նկարենք, բայց նկարեցինք, փողը ես տվեցի, չբացեմ չակերտները...»,-պատմում է Տարոնը:

Սթրիթ արտի պատմությունը, ծագումը առանձնապես խորը չեն էլ ուսումնասիրել, ուղղակի ուզում էին ինչ-որ բան փոխել, նոր մի բան փորձարկել: «Ստեղծագործելու  գործընթացում պահ է գալիս, երբ  հոգնում ես անընդհատ նույն բանը անելուց, անընդհատ նույնը տեսնելուց: Դրա համար որոշեցինք նոր մի բան անել»,- ասում է Տարոնը:

Կոնկրետ թեմատիկա չեն ընտրել, շատ թեթևությամբ են խոսում ժամեր, գիշերներ տևած իրենց աշխատանքի մասին, ասում են՝ հետաքրքիր էր, ուզեցինք, արեցինք: Ասում եմ՝ մի տեսակ թեթև եք խոսում, Տարոնն էլ, ի պատասխան, ծիծաղելով ասում է՝ չասեմ Գուստավ Կլիմտը քանի ժամ ենք նկարել… բայց շատ թեթև կխոսենք:

Ասում են՝ կանխամտածված ու ծրագրված չի եղել նկարների ընտրությունը: Լևոնը պատմում է. «Մեզ համար այդ ժամանակահատվածն ավելի շատ ուսումնասիրելու գործընթաց էր: Տարված էինք Դալիով, Պիկասոյով՝ օտար հեղինակներով, ու հենց իրենց էլ ուզում էինք  վերարտադրել՝ դարձնել ճանաչելի մեր քաղաքում»:

Նկարիչները նկարելիս հաշվի են առնում, թե այն բովանդակությամբ, տրամադրությամբ ՞որ պատին կհամապատասխանի: Կարևորվում է նաև շինության և նկարի միջև կոնտրաստի բացակայությունը, կարծում են` մեկը մյուսին պետք է ներդաշնակորեն լրացնեն:

Հարցնում եմ` արդյոք գրաֆիտիներից որոշները համարձա՞կ չեն Գյումրիի համար, օրինակ՝ լոգարանում պառկած Պիկասոն կամ ծխող տատիկը: Պատմում են, որ քաղաքացիները ողջունել են իրենց նախաձեռնությունը: Իրենք, իհարկե, մտավախություն ունեին՝ գուցե գործերը համարձակ են Գյումրիի համար, բայց արի ու տես՝ ընդամենը մտավախություն էր: Լևոնը բողոքի ընդամենը մեկ դեպք է հիշում.«Շենքում, որի պատին Պիկասոն էինք նկարել, մի տատիկ է ապրում, երբ ռեպորտաժ էին նկարում, նկարահանման ժամանակ դուրս է եկել՝ բա թե ո՞վ է նկարել, բռնեմ ականջները կկտրեմ: Լրագրողը փորձել էր բացատրել՝  բայց տատիկ ջան, արվեստի գործ է, տատիկն էլ թե՝ թող գան ձեր պատին էնեն ավելի լավ է, ինչ գործ ունեն մեր պատի հետ»:

Ծխող տատիկն էլ էնպիսի մի տեղում էր, որ աչքի չէր ընկնում, կարծես ձուլվել է պատի հետ, պատկերը շատ հստակ չէր երևում: Նկարելու ժամանակ, իհարկե, լսեցին կարծիքներ, որ  ծխելն են պրոպագանդում, բայց դե տղաները որոշել էին անել ուղղակի որպես չարաճճիություն, ծխող տատիկ Գյումրիում, չտեսնված մի բան, որը պարզապես հետաքրքիր էր նկարել պատին, չէ՞ որ շատերը էդպիսի երևույթ գուցե պատկերացրել են, բայց չեն տեսել: «Էդպես էլի՝ զուտ հետաքրքիր էր»,- ասում է Լևոնը: 

Քանի որ նոր շենք պետք է կառուցեին, պատը քանդեցին, ծխող տատիկն էլ հետը քանդվեց-գնաց: Երևի ավանդապաշտ Գյումրիի օրգանիզմը նման նորություն չընդունեց, ո՞վ գիտի:

Տղաներն էլ կատակում են՝ «կարևորը պատկերը ստացանք, բավարարվեցինք, Մինասի որմնանկարները չէին, որ ատամներով պաշտպանեինք: Վերաբերմունքն էլ էդքան լուրջ չէր, ավելի շատ ինչ-որ արկածախնդրություն կար էդ ամեն ինչի մեջ. նկարում էինք գիշերը, գաղտագողի՝ ոնց որ գողության ելած լինեինք»:

Փողոցների պատերը նկարող նկարիչների վարմունքը վարակիչ եղավ, քաղաքում հայտնվեցին նոր գրաֆիտիներ, շատերը փորձեցին իրենց բակերը նկարազարդել:

Կենտրոնական հատվածում՝ գեղարվեստի ակադեմիայի շենքին, Դալին է, պատերից մեկ ուրիշին՝ Չապլինը: Հարցնում եմ՝ ինչո՞ւ ոչ նաև Մհեր Մկրտչյան, չէ՞ որ ֆիլմեր կան հենց Գյումրիում են նկարահանվել: Լևոնը պատասխանում է. «Հայերիս մոտ կա երևի էդ օտարամոլությունը՝ գնահատում ենք ավելի շատ արտասահմանյան հեղինակներին, եվրոպական արժեհամակարգն ու մշակույթը: Էդ ժամանակահատվածում մենք էլ ավելի շատ եվրոպական մշակույթ էինք ուսումնասիրում, դրանով է պայմանավորվում էդ հանգամանքը: Բայց կարելի է նաև կոլորիտային՝ հայկական մոտիվներով տեսարաններ պատկերել, կարծում եմ՝ ճիշտ կլինի: Էդ իզմերը հայկականացնելու սովորություն ունենք, գուցե ճիշտ կլիներ նաև սթրիթ արտի դեպքում էդպիսի մի բան անել: Ճիշտ է, չեմ ասում` տարազով աղջիկ նկարել, բայց ամեն դեպքում կարելի է թեկուզ ռետրո ֆիլմերից ինչ-որ տեսարաններ ընտրել և նկարել, մոտեցնել սթրիթ արտը մեր մտածողությանը: Մեզ համար պարզ է, որ  ավելի հարազատ է Մհեր Մկրտչյանը, քան Չապլինը»:

Տարոնն ասում է, որ Երևանում լուրջ սթրիթ արտ չի տեսել, օրինակ` Գյումրիում Բիլայնի տարբերանշանով գրաֆիտին Երևանի գաղափարն էր, որը հաջողված չեն համարում: Տարոն Մանուկյանը կարծում է՝ մշակութային ծրագրերը Երևանում են կենտրոնացած: Եթե փորձ արվի նույն դալանների ծրագիրը Գյումրիում անել, հաստատ կձախողվի, չի ֆինանսավորվի:

Նկարիչները նաև նախատեսել են նոր սթրիթ արտ ծրագրով ներկայանալ Երևանում:

Իսկ Գյումրիի պատերը, շինությունները վերաբերմունքի, ուշադրության կարիք, ինչ խոսք, ունեն: Դեռ 1998թ. Գյումրիի բիենալեի ժամանակ քանդակագործ, նկարիչ Ալբերտ Վարդանյանի կարկատած պատը՝ «Վիրահատական միջամտություն» անվամբ, Վարպետաց փողոցի վրա, հենց այդ հաղորդագրությունն ունի: Հեղինակը պատմում է. «Շենքն էլ ապրող օրգանիզմ է, որը սնվելու, ապրելու անհրաժեշտություն ունի, ինչպես մարդը: Երկրաշարժից հետո բոլորը վերաբերմունքի, սնվելու, ապրելու կարիք ունեին, շենքերը՝ այդ թվում: Շենքում լուսանկարիչ Հայկի կինը՝ դերձակ Անահիտն էր կար անում կարի մեքենայի վրա, մենք էլ դրսում պատն էինք կարում»:

Առհասարակ Գյումրիում արված գրաֆիտիների մասին քանդակագործն ասում է. «Եթե ճիշտ, օրգանական բան է արվում, ապա դա ճիշտ է, իսկ եթե օտար էլեմենտ է մտնում միջավայր՝ ճիշտ չէ: Էլեգանտ շորի վրա էժանագին բիժուտերիա չես դնի, պետք է համապատասխանություն լինի: Նույնն էլ շենքի և գրաֆիտիի հարաբերակցությունն է»: Ալբերտ Վարդանյանին էլ, ինչպես տղաներին, դուր չի գալիս «Բիլայնի» գրաֆիտին:

Լևոնի խոսքերով, սթրիթ արտը Հայաստանում արվեստի underground տեսակն է, որով զբաղվում են անհատներ՝ ինքնաֆինանսավորմամբ:

«Չնայած էսօր արտասհանմանում լուրջ ֆինանսավորում են, որպեսզի էդպիսի փառատոններ անցկացնեն, իսկ մեզ մոտ կամ շուտ է կամ երևի կարիքը չկա, չգիտեմ»,-ասում է նկարիչը: