Գայանե Սարգսյան 

Ապրիլյան պատերազմի ժամանակ վիրավորված Վարդան Առաքելյանին հանդիպում ենք շենքի բակում: Հենակների օգնությամբ քայլող երիտասարդը մեզ ուղեկցում է կնոջ հայրական տուն, որտեղ շուրջ մեկ տարի է, ապաստանել է բազմանդամ ընտանիքը:

Առաջին հարկում գտնվող բնակարանի հյուրասենյակում այնքան շատ մարդ կա, որ մի պահ շփոթվում եմ: Հիմնական բնակվող ընտանիքի 11 անդամներին հյուր եկած շամուտեցի Ազգանուշ տատն ինձ տեսնելով` հիշում է.

«Էս քանի օրը քեզ պես լրագրողներ էին եկել գյուղ, մեզ մեր տանը խոսացրին, մեր որպիսութինը, մեր եղելութինը, մեր գեղի նիստ ու կացը նկարեցին ու գնացին: Մեջն ի՞նչ կա, ցավդ տանեմ, ճամփա եմ պըհմ, ճամփա, պատասախան չկա»:

Հարցնում եմ՝ ի՞նչ պատասխան: «Գիտե՞ս ինչ պատասխան: Մեր գեղմը ոչ խանութ կա, ոչ բազար կա,ոչ բժիշկ կա, ոչ քույր կա...,- գյուղի խնդիրներն է թվում տատն, ապա, խոսքը կիսատ թողնելով, ասում,- ձեզ չխանգարեմ, հըմի դու էս երեխուն քննի նորմալ, հլա տեհեք սրանց վիճակն ի՞նչ ա»:

Ծնունդով Վանաձորից, սակայն 2000 թ.-ից Լեռնային Ղարաբաղի Մատաղիս համայնքում հաստատված Վարդանը գուցե երբեք էլ չմտածեր ծննդավայր վերադառնալու մասին, եթե  չլիներ պատերազմը:

«1988-2000 թթ.-ին ծառայել եմ Ղարաբաղում, հետո միանգամից գրվեցի պայմանագրային ու մնացի: Հայրս մինչ էդ Ռուսաստան էր, եկավ, ինքն էլ  զորամասում աշխատանքի տեղավորվեց, մնացինք: Հետո մի օր եկա Վանաձոր՝ քեռուս տուն հյուր: Թաղում մի սիրուն աղջիկ տեսա, հավանեցի, ուզեցի ու տարա Ղարաբաղ»,- Մատաղիսում հաստատվելու նախապատմությունն է անում Վարդանը:

Ընտանիքը գյուղում տուն ու հողամաս է գնել, խաղողի այգիներ հիմնել, զբաղվել անասնապահությամբ: Պատերազմի ժամանակ այգիները վնասվել են, անասուններին վաճառել են, ինչպես շատերը: Զորամասում որպես ջրի մեքենայի վարորդ աշխատող Վարդանը կնոջը երեխաների հետ ուղարկել է Վանաձոր՝ հայրական տուն: Ինքը ծնողների հետ` մնացել Մատաղիսում:

«Մեր ավտոները խփել էին: 2-3 օր չէինք կարում ջուր ու հաց տանենք դիրքեր: Հետո արդեն շատ մեծ օգնություններ եկան, ավտոները սարքեցինք ու հունի մեջ ընկանք, նորմալ գնում էինք... Ապրիլի 29-ին ջուրը հերթով բաժանում էի դիրքերին, մի 4 դիրք էր մնում, որ տայի, էն էլ Թալիշի պոստերի ճամփին ականի վրա պայթեցի: Էն օրվանից հիվանդանոցներում եմ»,- պատմում է  Վարդանը:

Երիտասարդը մի քանի ամիս ստացիոնար բուժում է ստացել Ստեփանակերտի, ապա Երևանի զինվորական հոսպիտալում, ավելի ուշ  նաև` ուղեգրով նեղ մասնագիտացված  բժշկական կենտրոններում:`Ասում է՝ բուժման ընթացքում շատերն են այցելել, շատերն են օգնել թե՛ նյութապես, թե՛ ֆինանսապես:

«Դպրոցից երեխեք էին եկել,  ամենքիս 25 000 դրամ էին հավաքել բերել ու տոպրակներ: Երգեցին, ուրախացրին մեզ, գնացին: Տուլայի, Ամերիկայի  հայերն են օգնել, պարսկահայ մի ընտանիք էր եկել: Մեր պատգամավորներից էլ եկան 4-5 հոգով, ամեքին մի «Ալյոնկա» պլիտկա էին բերել: Ինձ երկու հատ տվեցին, ասին՝ քու երկու ոտքն ա»,- ծիծաղում է Վարդանը:

Վիրավորվելու ընթացքում ջարդվել են երկու ոտքերի ոսկրերը, մի ոտքի կրունկն ամբողջովին փշրվել է:  Նրա խոսքով` վերջին մեկ տարվա ընթացքում 7 անգամ վիրահատվել է: Բժիշկների վերաբերմունքից գոհ է. արել են հնարավորը: Ոտքի ջախջախված կրունկը վերականգնել, սակայն, դեռևս չի հաջողվում:

 «Էս մի ոտիս երկու ոսկորն էր կոտրված, օպերացիա են արել: Էս մի ոտս լավ ա: Բայց կրունկս չկա, փշրված է: Ասում են՝ էնքան պիտի մաքրենք, մինչև լավանա, կարող ա  սկի չլավանա: Հստակ ոչ մի բան չեն ասում, չեն էլ կարա ասեն ինձ թվում ա, որովհետև շատ բարդ ա:  Ինչ կարողացել են, արել են: Էստեղ էն չի, էլի, հնարավորությունները: Հա, շատ լավ ոսկորի բժիշկներ ունենք, գնում եմ, շատ լավ դիմավորում են, բայց էս կրունկի հարցում  իրանց ձեռին ոնց որ էլ բան չկա,- ասում է Վարդանն ու նրբորեն ակնարկում,- չենք հետաքրքրվել, բայց դրսում երևի բուժման տարբերակներ կլինեն»:

Երկարատև բուժման ընթացքում նաև հուսահատության պահեր է ունեցել: Ասում է՝ սաստիկ ցավերին չդիմանալով` մի քանի անգամ բժիշկներին խնդրել է՝ ոտքս կտրեք, պրոթեզ դրեք:

Որևէ աջակցություն չակնկալող երիտասարդը միայն մի բան է ուզում՝ առողջանալ: «Արդեն հույսս կտրել էի, բայց մի քանի օր առաջ Ղարաբաղ էի գնացել, մի մարդ տեսա ոտքի մի մասը կտրած, ոսկորը դուրս ցցված,  ըտենց էլ քայլում էր: Ինքս ինձ ասի՝ որ նա քայլել է, ուրեմն ես հաստատ կքայլեմ: Ես ոչ գումար եմ ուզում, ոչ բան, միայն ոտքս բուժեն, ես կաշխատեմ»,- ասում է Վարդանը։

«Ես տանը էսքան նստած չեմ եղել, տուն էլ չեմ եկել, աշխատել եմ անընդհատ: Ամեն ինչ արել եմ, էլեկտրիկի, սվարկի, շինարարական ցանկացած գործ ձեռիցս գալիս ա, բայց հիմի ոտքիս խաթեր ոչ մի բան չեմ կարում անեմ, մենակ նստած բլոտ եմ կարում խաղամ»,-ծիծաղում է նա:

Վիրավորվելուց մի քամի ամիս անց Վարդանը զորացրվել է, այժմ 82.000 դրամի չափով զինվորական թոշակ է ստանում:

«Էդ էլ զոռի կոմունալներին, ուրիշ ոչ մի բան»,- վրա է բերում մեր զրույցը լսող զոքանչը՝ Խանումը: «Կոմունալները ձեր վրա ա, է»,- կատակում է Վարդանը: «Եթե ամսվա 15-20 օրը հիվանդանոցում էղնես, ինչի՞ն կհերիքի էդ գումարը: Ամիս չկա, որ հիվանդանոց չգնանք»,- հարցին լրջորեն է մոտենում կինը:

 Չնայած բնակարանում նեղվածք է, ու ինչպես տնեցիներն են նշում, գիշերը ոտք դնելու տեղ չի լինում՝ հատակին էլ են անկողին փռում, բայց ընտանիքը բնակարան վարձակալելու ու առանձնանալու հնարավորություն դեռևս չունի:

«Վեց հոգի մենք ենք՝ ես, ամուսինս, տղաս՝ կնոջ ու երկու երեխեքի հետ ու իրանք՝ 5-ով»,- ասում է Խանումը: «Դե որ տուն էղներ, մենք էլ 6 հոգի կըլնեինք»,-կրկին կատակի է տալիս Վարդանը` փորձելով թեթևություն հաղորդել ծանր թեմաներին:Ընտանիքը դեռևս վերջնական որոշում չի կայացրել մնալ Վանաձորո՞ւմ, թե՞ վերադառնալ Մատաղիս:

«Մատաղիսում կենցաղային պայմանները հարմար չեն, տուալետը դրսում է, անձրևին, ցեխին կաստիլներով չեմ կարա գնամ: Պետությունը որ գոնե նորոգեր տունը, էլի կգնայինք էնտեղ»,- անկեղծանում է Վարդանը: «Գյուղում շատերի տունը վերանորոգել են: Մեր գյուղում մենակ ինքն ու մեր հարևանն էին վիրավորվել: Սկզբից պատճառաբանել են, որ ստեղ չեք, երեխեքը ստեղ չեն, դրա համար չենք անում: Հետո, որ ուրիշների տներն արել են, ովքեր էլի մեր պես գյուղից դուրս էին, մենակ ծնողներն էին մնացած, հիմի էդ պատճառաբանությունը հանել են: Ասում են՝ կանենք, բայց դեռ չեն անում»,- ավելացնում է կինը՝ Արմինեն:

Մի քանի օրից Վարդանը Երևանում հերթական բուժզննումը պետք է անցնի: «Ուզում եմ էս անգամ էլ գնամ, եթե փոփոխություն չլինի,  մի հատ գնամ նախարարի մոտ, տեսնեմ իմ բուժման համար ի՞նչ ա ասում: Կարող ա  ուրիշ մասնագետներ լինեն, որ կարան բուժեն»,- ասում է նա:

Որդին՝ 8-ամյա Նարեկը, որոշել է շարունակել հոր գործն ու զինվորական դառնալ: Թաղամասում նրան  «Գնդապետ» անունով են կնքել: