ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ

Բաւական մը ազատ ժամանակ ունէի վերջերս. ուզեցի զայն արժեւորել ազգային, հայանպաստ, օգտաբեր աշխատանքով մը։ Արդէն եթէ աշխատանք մը հայանպաստ կամ ազ­գա­յին չէ, ու­րեմն խիստ կաս­կա­ծի տակ կ՚իյ­նայ անոր օգ­տա­բեր ըլ­լա­լու հան­գա­ման­քը, սա­կայն ասի­կա ու­րիշ նիւթ մըն է հար­կաւ։ Ին­չե­ւէ… Ի՞նչ ըրի։ Մէ­կիկ-մէ­կիկ հա­շուե­ցի բո­լոր այն ան­ձե­րը, որոնք շքան­շան ստա­ցած են հա­յապահ­պա­նու­թեան գոր­ծին ներդրած իրենց աւան­դին հա­մար։ Ար­դիւնքնե­րը ան­հա­ւատա­լի՜ էին… Ու­րեմն, կրնա՞ք երե­ւակա­յել, հա­յապահ­պա­նու­թեան գոր­ծին ներդրած իրենց աւան­դին հա­մար շքան­շա­նատ­րուած ան­ձե­րուն քա­նակը կը գե­րազան­ցէ այն հա­յերուն քա­նակը, որոնք կա­րիք ու­նին պահ­պա­նու­թեան։ Այո՛, ուղղա­կի ապ­շե­ցու­ցիչ է…

Հա­յապահ­պա­նու­թեան գոր­ծը դիւ­րին չկար­ծէք, սի­րելի ըն­թերցող­ներ։ Դուք ձեր տա­քուկ… նե­րողու­թիւն, այս եղա­նակին պէտք է ըսէի՝ օդա­փոխիչ­նե­րով զո­վացած, նոյ­նիսկ պա­ղած ձեր տու­նե­րուն մէջ նստած, ան­շուշտ, չէք զգար, թէ ինչ դժուարու­թիւննե­րու կուրծք կու տան հա­յապահ­պա­նու­թեան գոր­ծին աշ­խա­տաւոր­նե­րը (պէտք է ըսէի՝ նուիրեալ­նե­րը)։ Անոնք այս տա­քուն առ­տուն կա­նուխ կ՚արթննան հար­կաւ, շատ ան­գամ ինքնա­շար­ժով, եր­բեմն, աւե­լի խեղ­ճուկրակ հա­յապահ­պաննե­րը հար­կաւ, որոնք խիստ սա­կաւա­թիւ են, հան­րա­շար­ժով կամ, եթէ ծո­վամերձ քա­ղաքի մը մէջ կը բնա­կին, ինչպէս մենք, հան­րա­նաւով մը կը փու­թան հա­յապահ­պա­նու­թեան իրենց գրա­սենեակը։

Տե­սակ-տե­սակ գոր­ծեր կ՚ընեն անոնք, որո՞ւ ըսես չհան­դի­պեցայ հա­յապահ­պաննե­րու ցու­ցա­կին վրայ. կա­թողի­կոս­նե­րէն բռնէ մին­չեւ ան­վարտի խմբա­գիր­նե­րը, հսկայ որո­վայ­նով ու հաս­տա­վիզ գոր­ծա­րար­նե­րէն մին­չեւ խեղճ գրող­ներն ու բա­նաս­տեղծնե­րը, նա­խորդ ամ­սուան ամ­սա­կանը չստա­ցած ու­սուցիչ­ներ, որոնք շատ ան­գամ իրենք կա­րիք ու­նին հա­յապահ­պա­նու­թեան, նոյ­նիսկ հա­յապաշտպա­նու­թեան… Պա­րոնեանի մե­ծապա­տիւ մու­րացկան­նե­րը շքան­շա­նակիր դար­ձած էին այ­լեւս, կար­ծես…

Զար­մա­նալի կէտ մը նշմա­րեցի. հա­յապահ­պա­նիչ այս անձնա­ւորու­թիւննե­րը, գրե­թէ բո­լորն ալ, միշտ սփիւռքա­հայ են, իսկ շքան­շա­նատ­րո­ղը՝ Հա­յաս­տա­նը։ Հա­յաս­տա­նի նա­խագա­հէն ու կա­թողի­կոսէն սկսեալ մին­չեւ յե­տին գիւ­ղին գիւ­ղա­պետն ու տէր­տէ­րը հա­յապահ­պա­նու­թեան շքանշան կը պար­գե­ւէ սփիւռքի մե­ծապա­տի՜ւ… հա­յապահ­պաննե­րուն։ Հար­կաւ, հա­յապահ­պա­նիչ­նե­րը այնպի­սի գոր­ծեր կ՚ընեն որ ան­կա­րելի է որ աննկա­տելի մնայ նոյ­նիսկ հա­յաս­տանցի գիւ­ղա­պետի մը սուր տե­սողու­թե­նէն։ Սփիւռքա­հայ կա­թողի­կոս­նե­րը լիառատ կ՚օրհնե՜ն, բա­նիբուն ու քաջ կը քա­րոզե՜ն, խմբա­գիր­նե­րը իրենց սուղ սիւ­նակնե­րը կը տրա­մադ­րեն պատ­մա­կան հա­նապա­զօրեայ իրա­դար­ձութիւննե­րուն, գրող­ներն ու բա­նաս­տեղծնե­րը հա­յոց լե­զուն կը պան­ծացնեն իրենց իւ­րա­քան­չիւր տո­ղով, իսկ ու­սուցիչ­նե­րը Պէր­պէ­րեան ու Հինդլիեան էֆեն­տի­ներէն ժա­ռան­գած իրենց ման­կա­վար­ժա­կան մե­թոտ­նե­րով հայ մանկտւոյն հա­յաշունչ ու հա­յադ­րոշմ կրթու­թիւն կը ջամ­բեն։ Կա­րիք կա՞յ պատ­մե­լու ըրած­նե­րը հա­յապահ­պա­նիչ բա­րերար­նե­րուն, որոնք իրենց քսակ­նե­րը լա՜յն կը բա­նան, չեն գո­հանար, իրենց քսակ­նե­րուն հետ իրենց ու­ղեղներն ալ լա՜յն կը բա­նան ու իրենց դրամ­ներն ու գա­ղափար­նե­րը առա­տօրէն կը ծա­ռայեց­նեն հա­յապահ­պա­նու­թեան սուրբ, սրբազ­նա­սո՛ւրբ գոր­ծին։

Եւ հա­յերը կը պահ­պա­նուին… Դուն քեզ պահ­պա­նուած կը զգա՞ս, ո՜վ ըն­թերցող։ Ես իրի­կուննե­րը, երբ գլուխս բար­ձին վրայ հանգչեց­նեմ, հա­յապահ­պա­նուած ըլ­լա­լու երա­նելի ժպի­տով մը հրա­ժեշտ կու տամ ան­ցած օրուան եւ, վստահ եղէք, յա­ջորդ առ­տու նոյն այդ ժպի­տով կ՚արթննամ։ Հա­յապահ­պա­նուած ըլ­լա­լու զգա­ցու­մը կա­տակ չէ… Հե­տեւա­բար հա­յապահ­պա­նիչ ըլ­լա­լէն շատ աւե­լի առա­քինի վի­ճակ մըն է։ Չէ՞ որ մենք ալ մեր այս քա­ղաքին մէջ ու­նինք անոնցմէ մէկ քա­նին։ Երա­նի՜ մե­զի…

Հա­յաս­տա­նի հա­յերը զրկուած են դժբախ­տա­բար հա­յապահ­պաններ ու­նե­նալու առա­քինի այս վի­ճակէն, իրենք չեն գի­տեր, թէ ինչ ըսել է հա­յապահ­պա­նու­թիւն։ Իրա­պէ՛ս, մե՜ղք են… Սա­կայն ատոր ալ ճա­րը կայ։ Զի­րենք ղե­կավա­րող նա­խագահն ու կա­թողի­կոսը կամ նա­խարարն ու գիւ­ղա­պետը այնպէս մը կ՚ընեն որ քա­ղաքա­ցինե­րը ար­տա­գաղ­թեն, եր­թան այլ եր­կիրներ, որ­պէսզի պահ­պա­նուի հա­յապահ­պաննե­րու ու պահ­պա­նու­թեան կա­րիք ու­նե­ցող հա­յոր­դի­ներու հա­մեմա­տու­թիւնը։ Այ­լա­պէս կը մոռ­ցուին ու պատ­մութեան գիր­կը կ՚անցնին շքան­շա­նատ­րումի արա­րողու­թիւննե­րը, առողջ սերնդա­փոխու­թիւն մը չի կա­յանար հա­յապահ­պա­նիչ­նե­րու դա­սակար­գի շար­քե­րէն ներս։ Չէք գի­տեր ան­շուշտ թէ ասի­կա, այ­սինքն՝ առողջ սերնդա­փոխու­թեան մը բա­ցակա­յու­թիւնը, ի՜նչ մեծ փոր­ձանք մըն է… Ու­րեմն՝ «Ար­տա­գաղ­թե­ցո՛ւր որ հա­յապահ­պա­նես»… «Սփիւռքաց­նել՝ յա­նուն հա­յապահ­պա­նու­թեան»… Ահա՛ կար­գա­խօսը… Սքան­չե­լի՜ի՜ է, չէ՞… Յա­մենայնդէպս, միայն Հա­յաս­տա­նը կրնայ գնա­հատել հա­յապահ­պա­նու­թիւնը։ Դուք բնաւ տե­սա՞ծ էք սփիւ­ռքահայ կազ­մա­կեր­պութիւն մը որ շքան­շան տայ հա­յապահ­պա­նու­թեան հա­մար։ Ըլ­լա­լի՞ք բան է։ Օրի­նակ, ի՞նչ կ՚ըլ­լար եթէ սփիւռքա­հայ կազ­մա­կեր­պութիւն մը, ըսենք մեր Պէզ­ճեան Սա­նուց Միու­թիւնը, հա­յապահ­պա­նու­թեան շքան­շան մը տար Հա­յաս­տա­նի նա­խագա­հին կամ կա­թողի­կոսին, որ կրցած են գո­նէ այդքան մը հայ պա­հել Հա­յաս­տա­նի մէջ։ Ըլ­լա­լիք բան չէ ան­շուշտ, քա­նի որ հա­յապահ­պա­նու­թիւնը Սփիւռքին մէջ կ՚ըլ­լայ, Հա­յաս­տա­նի մէջ եղա­ծը ու­րիշ բան է. հա­յալլկո՞ւմ, հա­յահա­լածո՞ւմ, հա­յաչեմ­գի­տերին­չո՞ւմ…

Կայ կէտ մը, որ ան­հասկնա­լի կը մնայ ին­ծի. հա­յապահ­պա­նու­թեան հա­մար կը շքան­շա­նատ­րուին անո՞նք՝ որոնք հա­յապահ­պա­նուած են, թէ անո՞նք՝ որոնք կը հա­յապահ­պա­նեն։ Անոնցմէ ո՞ր մէ­կը պէտք է պա­հել որ ար­ժէք մը ու­նե­նայ։ Ին­ծի եթէ հարցնէք՝ հարկ է պահ­պա­նել այն հա­յը որ կը հա­յապահ­պա­նէ։ Ես որ­պէս հա­յապահ­պա­նուող հայ մը հա­յապահ­պա­նու­թեան ախո­յեան­նե­րուն պի­տի առա­ջար­կեմ իրենք զի­րենք պահ­պա­նելու հա­մար հե­տեւիլ մեծ­մօրս խրատ­նե­րուն, որ շատ լաւ գի­տէր թթու դնել, կամ, ինչպէս մա­քուր հա­յերէ­նով կ՚ըսեն՝ թուրշի պատ­րաստել։

Խո­հագիր հա­յապահ­պա­նու­թեան

Նախ լաւ մը եփել հա­յը։ (Եթէ բա­րերար է՝ կէս ժամ, եթէ խմբա­գիր կամ գրոց-բրոց մէկն է՝ 10 վայրկեանն ալ բաւ է)։

Ետ­քը զա­նոնք դնել ապա­կեայ անօ­թի մը մէջ։ Մէջ­տեղնե­րը հա­յապահ­պա­նուող հա­յիկ­ներ ալ կրնաք ցա­նել։

Լե­մոնով, քա­ցախով փափ­կացնել ու դնել ջու­րը. ու­շա­դիր պէտք է ըլ­լալ որ վրա­յի շքան­շա­նը մէ­կէն վար չիյ­նայ։

Եւ ահա հա­յապահ­պան հայ մը որ կը պահ­պա­նուի դա­րեր շա­րու­նակ։ Ա՛լ կրնաք ապա­հով ըլ­լալ որ ազ­գին ապա­գան երաշ­խա­ւորուած է։ Միայն պէտք է լաւ որո­շել, թէ ինչ տե­սակ հա­յապահ­պան հայ մը կը փա­փաքիք պահ­պա­նել՝ բա­րերար մը որ Պէզ­ճեանի՞ ձե­ւերը ու­նի թէ Ալեք Մա­նու­կեանի, խմբա­գիր մը որ Մա­մու­րեանի՞ն կը հե­տեւի թէ Սվա­ճեանին։ Սխալ ընտրու­թիւնը փոր­ձանքնե­րու դուռ կրնայ բա­նալ։

Հե­ռաձայնս հնչեց, երբ կը պատ­րաստուէի գրու­թիւնս աւար­տել եւ ու­ղարկել թեր­թիս։

-Կ՚ու­զե՞ս որ սիւ­նակներս լայն բա­նամ քու առ­ջեւդ, ըսաւ դի­մացինս։

Ճանչցայ. հա­յապահ­պա­նու­թեան գոր­ծին նուիրուած շքան­շա­նակիր խմբա­գիր մըն էր։

-Չէ, շնոր­հա­կալ եմ, գի­տեմ որ­քան լայն, այնքան ալ սուղ են անոնք։

-Ու­րեմն ձգէ որ զաւ­կիդ մա­սին «Մեր շրջա­նաւարտնե­րը» մը պատ­րաստեմ։

-Ամառ ըլ­լա­լուն գրե­լիք բան չու­նիս երե­ւի... Կար­ծեմ հա­յապահ­պա­նու­թեան շքան­շան մը տուին քե­զի, չե՞ս ու­զեր գրել թէ ինչպէս կը հա­յապահ­պա­նես, որ­պէսզի նոր սե­րունդը օգ­տուի փոր­ձա­ռու­թե­նէդ։

-Հա­յապահ­պա­նու­թիւնը դժուար գործ է, գի­տես… Մա­հուան դու­ռը հա­սած վեր­ջին բա­ժանորդներս պահ­պա­նելու հա­մար մեծ ճիգ կը թա­փեմ։

-Այո՛, այո՛, ամէն օր մե­ռած­նե­րու մա­սին գրած գո­վեստներդ յու­զումով կը կար­դամ։ Հա­յապահ­պա­նումն ալ մին­չեւ տեղ մըն է, ան­շուշտ…

-Հասկցայ, քեզ­մէ խեր չկայ…, ըսաւ ու երե­սիս գո­ցեց հե­ռաձայ­նը։

Երկարեցա՜ւ… Այսքան հայերէն գրել կարենալուս համար վախնամ շքանշան մըն ալ իմ լամբակիս անցընեն Հայաստանի նախագահն ու կաթողիկոսը… «Չեմ ուզեր» ալ չըսուիր որ հիմա…

Ակօս