Այսօր՝ լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ, պատմական գիտությունների թեկնածու, իրանագետ Գոհար Իսկանդարյանը խոսեց այն մասին, թե Իրանի նկատմամբ արևմուտքի պատժամիջոցներն արդյոք կհանգեցնե՞ն ռազմական բախման:

Վերջին օրերին կտրուկ սրվել է իրավիճակը Իրանի շուրջ: Իրանի նկատմամբ շարունակվում են պատժամիջոցները, նույնիսկ արդեն ռազմանավեր կան Պարսից ծոցում: Տիկին Իսկանդարյան, Ձեր կարծիքով, այդ պատժամիջոցների արդյունքում հնարավո՞ր է, որ պատերազմական գործողություններ սկսվեն:

Իրանի նկատմամբ պատժամիջոցները բավականին երկար տարիների պատմություն ունեն: Դեռևս 2002թ., երբ հայտնի դարձավ, որ Իրանը գաղտնի իրականացնում է իր միջուկային ծրագիրը, նրա ընդդիմությունը դրա մասին ի լուր աշխարհի հայտարարեց, և համաշխարհային հանրության ուշադրությունը սևեռվեց Իրանի վրա: 2002թ.-ից ի վեր անընդհատ միջազգային հանրությունը, այդ թվում հատկապես Եվրոպան, Եվրամիությունը, հորդորում են Իրանին, որ ավելի բաց լինի իր ծրագիրը, որպեսզի ՄԱԳԱՏԷ-ի ներկայացուցիչները կարողանան գալ, ուսումնասիրություններ իրականացնել և տեսնել, որ իսկապես Իրանի միջուկային ծրագիրը «Խաղաղ ատոմ» ծրագրի շրջանակներում է, ինչպես ԻԻՀ-ն հայտարարում է:

Սակայն Եվրոպան ունի որոշակի կասկածներ, քանզի մի շարք օբյեկտներ կան, որ ԻԻՀ-ն այդպես էլ չբացեց նրա առջև: Այս մտահոգություններից ելնելով՝ հարցը բարձրացվեց ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ, որի ժամանակ բանաձևեր կիրառվեցին ԻԻՀ-ի նկատմամբ: ԻԻՀ-ն այդպես էլ այդ բանաձևերը չիրականացրեց և չդադարեցրեց ուրանի հարստացման ծրագիրը, և ավելին, շարունակում է իր միջուկային ծրագրերի զարգացումը:

Նույնիսկ պաշտոնական հայտարարություններ են բազմիցս հնչել, որ Իրանը հետ չի կանգնելու իր որդեգրած քաղաքականությունից: Սակայն իրավիճակը շատ-շատ ավելի սրվեց՝ այս վերջին տարիներին Իրանի հնչեցրած կոշտ հայտարարությունների պատճառով: Հատկապես հայտարարվեց, որ ԻԻՀ-ը կփակի Հորմուզի նեղուցը: Խոսքն այն մասին էր, որ Եվրոպան որոշել է աջակցել ԱՄՆ-ին, և պատժամիջոցներ են ցանկանում կիրառել արդեն Իրանի նավթարդյունաբերության վրա: Եվրոպան ԱՄՆ-ի հորդորով որոշել է, որ այլևս Իրանից չպետք է գնի նավթ:

ԻԻՀ-ի նավթարդյունաբերության վրա է հենված նրա տնտեսությունը, և չգնելով նավթը Իրանից՝ նրա տնտեսությունը մեծապես կտուժի, և կթուլանա Իրանի հզորությունը տարածաշրջանում, ինչպես նաև ի հայտ կգան նրա ներքին խնդիրները, այսինքն՝ ընդդիմությունը կրկին ոտքի կկանգնի, քանզի հասարակ իրանցիները արդեն իրենց գրպանի վրա կզգան հարվածը: Այս ժամանակ էր, որ Իրանի կառավարող շրջանակները հայտարարեցին, որ եթե Իրանի նավթի նկատմամբ իրականացվի արգելանք, ապա իրենք կփակեն Հորմուզի նեղուցը:

Հորմուզի նեղուցը շատ կարևոր է: Հորմուզի նեղուցով դուրս է գալիս համաշխարհային նավթի 40 %-ը: Այսինքն՝ եթե փակեն Հորմուզի նեղուցը, պատկերացրեք՝ համաշխարհային տնտեսական ինչ ճգնաժամ կսկսվի. նավթի գները կտրուկ կբարձրանան, և սա ռեալ վնաս կլինի համաշխարհային տնտեսությանը:

Սա կանխելու համար ԱՄՆ-ը իր ռազմական նավատորմն է արդեն մոտեցրել ինչպես Հնդկական օվկիանոս, այնպես էլ Արաբական ծով: Ամենից ուշադրության արժանին «Աբրահամ Լինքոլն» ավիակիրն է: Սա բավական հզոր ավիակիր է, նրա վրա կա գրեթե 90 ինքնաթիռների, ուղղաթիռների, հրթիռների հնարավորություն, այսինքն՝ նա կարող է հարձակման անցնել և յուրանքաչյուր պարագայում բացել Հորմուզի նեղուցը ուժի միջոցով, եթե այն փակվի ԻԻՀ-ի կողմից:

ԻԻՀ-ի ղեկավարությունը, հատկապես ռազմական ղեկավարները բազմիցս հայտարարել են, որ «Հորմուզի նեղուցը փակելը իրենց համար մի բաժակ ջուր խմել է»: Նրանք ամերիկյան ռազմական ուժերի ներկայությամբ բազմիցս իրականացրին ռազմական խաղեր՝ ցույց տալով իրենց ռազմական պոտենցիալը: Այսինքն՝ կողմերը հասկացան, թե ով ինչ կարող է անել: Արդեն Պարսից ծոցի ջրերին են մոտենում նաև անգլիական ռազմածովային նավերը, որոնք պետք է պաշտպանեն ԱՄՆ-ին, եթե դրա հարկը լինի:

Ձեր զեկույցից կարելի՞ է ենթադրել, որ պատերազմը ոչ միայն հավանական է, այլև 99 %-ով կարող է լինել:

Քանի դեռ նախընտրական տարի է ԱՄՆ-ի համար, նա կաշխատի զերծ մնալ պատերազմական ռեալ գործողություններից: Բայց միևնույն ժամանակ ԱՄՆ Հանրապետական կուսակցության գրեթե բոլոր թեկնածուները հայտարարում են, որ իրենք, ընտրվելու դեպքում, պատերազմական գործողություններ են սկսելու ԻԻՀ-ի դեմ: Կարծում եմ՝ Օբամային այդքան էլ ձեռնտու չէ պատերազմական գործողություններ սկսել, որովհետև իրավիճակը կարող է անկանխատեսելի լինել:

Իմ անձնական կարծիքը այն է, որ եթե Հորմուզի նեղուցը փակվի, նրանք կարող են ուժի միջոցով բացել այն կամ կետային հարվածներ հասցնել ԻԻՀ-ի ասենք ռազմավարական օբյեկտներին, բայց որ դա կվերաճի երկարատև պատերազմի, ես կասկածում եմ: Սա կլինի մի փոքրիկ լարվածություն: Չնայած՝ պատերազմի դեպքում երբեք չի կարելի կանխատեսել. այն կարող է ձնագնդի էֆեկտով գնալ: Ամեն դեպքում, իմ անձնական կարծիքը այն է, որ քանի ընտրությունները չեն ավարտվել ԱՄՆ-ում, դժվար թե երկարատև պատերազմ սկսվի:

Որքանո՞վ եք հավանական համարում, որ Իրանում հեղափոխություն կկատարվի, և Իրանը կարժանանա արաբական երկրների ճակատագրին:

Շատ տվյալներ կան, որ թե ԱՄՆ-ն, թե Եվրոպան բավականին շատ ֆինանսավորում են ԻԻՀ-ի ընդդիմությանը: 2009թ. այնտեղ Կանաչների շարժումը սկսվեց, բայց մեկ տարվա ընթացքում ամբողջովին ճնշվեց: Իմ անձնական կարծիքն է, որ եթե իսկապես նավթի նկատմամբ ԱՄՆ-ն կարողանա ոչ միայն Եվրոպային, այլև մի շարք երկրների էլ ընդգրկել, այսինքն՝ Իրանից նավթ շատ քիչ գնվի, Իրանի տնտեսությունը բավականին կտուժի, և այս խնդիրը կզգա յուրաքանչյուր իրանցի իր գրպանի վրա, իր անձնական կյանքում: Այստեղ նորից ընդդիմությունը ոտքի կկանգնի, որովհետև ժողովրդի բողոքի ձայնը կբարձրանա կրկին:

Բայց եթե պատերազմական գործողություններ սկսեն, ես կարծում եմ, որ Իրանի ժողովուրդը, լինի ընդդիմություն, թե կառավարության անդամ, միավորնելու է ընդդեմ մեկ թշնամու, քանի որ լինելու է իրենց երկրին, իրենց ժողովրդին սպառնալիք:

Իրանի համար իսկապե՞ս «մեկ բաժակ ջուր խմելու նման» հասարակ է Հորմուզի նեղուցը փակելը, որովհետև ասում եք՝ Իրանում կառաջանան ներքին խնդիրներ, եթե նավթի առևտուրը դադարեցվի: Նեղուցը փակելը արդյոք երկուստեք վնասակար չի՞ լինի:

Անպայման բավական մեծ վնաս կլինի երկու կողմին էլ: Նախ, Իրանը իսկապես իր ռազմական խաղերով ցույց է տվել, որ ի վիճակի է նման գործողություններ իրականացնել: Բայց խնդիրն այն է, որ Իրանը պետք է ցույց տա նաև իր ուժը իր երկրի ներսում: Այսօր Ահմադինեժադի հեղինակությունը երկրում այնքան մեծ չէ, որքան ընտրությունների առաջին տարիներին, և նա կարիք ունի ամրապնդելու իր դիրքերը: Սրա համար նաև այս կոշտ հռետորաբանությունն է կիրառվում, որը հաճախ է կիրառվում ընդհանրապես արևելյան երկրներում:

Տարբերություն կա՞, թե եվրոպական երկրնե՞րը կդադարեն նավթը գնելուց, թե՞ Իրանը անմիջապես կփակի նեղուցը: Ընդամենը ժամանակի տարբերություն չէ՞ սա:

Իրանը սկզբից հայտարարել էր, որ կփակի Հորմուզի նեղուցը այն դեպքում, եթե նավթ չգնեն: Այժմ հայտարարվում է, որ եթե Իրանի նկատմամբ ռազմական գործողություններ կիրառվեն, ինքը կփակի Հորմուզի նեղուցը:

Եվրոպան հունվարի 23-ին վերջնական որոշում կկայացնի՝ ի վերջո շարունակելո՞ւ է գնել Իրանից նավթ, թե՞ դադարեցնելու է գնումը: Եթե անգամ նրանք դադարեցնեն, դա միանգամից չի կարող լինել, որովհետև Հունաստանը, Իսպանիան և Իտալիան բավական շատ նավթ են գնում Իրանից և ունեն կախվածություն: Եվ նրանք պետք է գտնեն նոր շուկաներ, որպեսզի դադարեցնեն Իրանից նավթի գնումը, իսկ սա մինչև առնվազն հունիս-հուլիս ամիսը կձգձգվի:

Եվրամիության՝ Իրանից ստացվող նավթի 35 %-ը գնում է Հունաստանը, և միանգամից հրաժարվել դրանից նրա համար բավական դժվար է: Երեկ Հնդկաստանը հայտարարեց, որ ինքը գնելու է նավթ, ինչքան էլ ԱՄՆ-ն պատժամիջոցներ փորձի կիրառել: Չինաստանը շարունակելու է գնել նավթ: Չինաստանից հետո ամենից շատ նավթը գնում է Ճապոնիան, որը հայտարարել է, որ քանի որ իր համար էլ սա բավական արժեքավոր էներգակիր է, ինքը միանգամից չի կարող հրաժարվել, և բանակցությունների արդյունքում կորոշի՝ ինչքան նվազեցնել Իրանից գնվող նավթը:

Հայաստանի վրա ի՞նչ ազդեցություն կունենա պատերազմը, թեկուզ եթե ոչ երկարատև, թույլ բախում լինի:

Յուրաքանչյուր բախում տարածաշրջանի համար ազդեցություն ունենում է: Չի կարելի ասել, որ ազդեցություն ընդհանրապես չի լինի: Միանշանակ կլինեն փախստականներ, այդ փախստականների մի մասը կգա Հայաստան: ԻԻՀ-ում հայաշատ բնակավայրեր կան, այսինքն՝ այնտեղի հայերը ևս, ցավոք, կարող են տուժել: Եվ ընդհանրապես Հայաստանին ձեռնտու չի իր հարևան սահմաններում գրանցել պատերազմական գործողություններ:

Ձեր կանխատեսմամբ՝ որքա՞ն փախստական Իրանից կգա Հայաստան, և Հայաստանը որքանո՞վ է պատրաստ փախստականներին ընդունելու:

Այդպիսի կանխատեսում իրականում այս պահին անհնարին է անել, որովհետև դեռ նույնիսկ պատերազմը չի սկսվել, և Իրանն էլ ունի 7 հարևան: Այսինքն՝ միայն Հայաստան չեն գա այդ փախստականները. նրանք տարբեր ուղղություններով կարող են գնալ:

Իրանի դեմ պատերազմական գործողությունների սկսվելու դեպքում նաև տարածաշրջանը կտուժի, իսկ տարածաշրջանում Ռուսաստանը և Թուրքիան մեծ դեր են խաղում: Արդյոք նրանք կարո՞ղ են զսպել պատերազմական գործողությունների սկսվելը:

Սիրիական խնդիրների ժամանակ, երբ կրկին ամերիկյան ռազմանավերը մոտեցան, ռուսական ռազմանավերն էլ մոտեցան սիրիական ափերին՝ ցույց տալով, որ «սա մեր շահերի գոտին է, և մենք չենք պատրաստվում մեր շահերի գոտին հենց այնպես հանձնել այլ երկրների»:

Նույնը Իրանի դեպքում է: Հենց երեկ հայտարարություն հնչեց Անվտանգության խորհրդի նախագահի կողմից, որ «Իրանի նկատմամբ հավելյալ պատժամիջոցները արդեն անընդունելի են»: Անգամ կասկած հայտնեցին, որ «Իրանի նկատմամբ ավելի խիստ պատժամիջոցները ցույց են տալիս, որ նրանք խնդիր ունեն ոչ թե ուրանի հարստացման, այլ կառավարության հետ, և եվրոպական երկրները և ամերիկյան իշխանությունները ցանկություն ունեն իշխանափոխություն անել, նրանց ավելի ձեռնտու է լոյալ Իրան, քան այս թշնամի կառավարությունով Իրանը, և նրանք ամեն ինչ փորձելու են անել, որ այս իրավիճակը փոփոխեն»:

Հունվարի 4-ին Թուրքիայի արտգործնախարարը այցով մեկնեց ԻԻՀ և այստեղ պաշտոնական հայտարարություն հնչեցրեց, որ Թուրքիայի տարածքից որևէ ռազմական գործողություն չի լինի Իրանի նկատմամբ, և իրենք ամեն ինչ կանեն, որ իրավիճակը խաղաղ պայմաններում կարգավորվի: Նույնիսկ առաջարկվեց, որ Իրանի միջուկային ծրագրի հարցով «5+1»-ը հանդիպում անցկացնի Թուրքիայի տարածքում, և Իրանը արդեն համաձայնվել է: Կարծում եմ՝ միջուկային ծրագրերի շուրջ ՄԱԳԱՏԷ-ի ներկայացուցիչների հետ բանակցությունները կվերսկսվեն Թուրքիայի տարածքում:

Այնուամենայիվ, պատերազմի դեպքում, լինի դա կարճատև թե երկարատև, ինչպիսի՞ հարաբերություններ կձևավորվեն Թուրքիայի հետ՝ հաշվի առնելով, որ այն ՆԱՏՕ-ի անդամ է:

Խնդիրն այն է, թե ինչպես պատերազմը կսկսվի: Տարբեր ձևով կարող է լինել. արդյոք դա կլինի ՆԱՏՕ-ո՞վ, թե՞ դա կլինի ԱՄՆ-ի պատերազմը: Եթե դա լինում է ԱՄՆ-ի պատերազմը, Թուրքիան կարող է և դրա մեջ չներքաշվել: Եթե ՆԱՏՕ-ն է պատերազմ հայտարարում, Թուրքիան կարող է փորձել չեզոքություն պահպանել, բայց ի վերջո, նա ՆԱՏՕ-ի կազմի անդամ է և պետք է ամեն դեպքում որոշակի դիրքորոշում ունենա այս հարցի կապակցությամբ: Այսօրվա դրությամբ Թուրքիան հայտարարել է, որ իր տարածքից որևէ սպառնալիք չի լինի Իրանի նկատմամբ:

Հակաիրանական քաղաքականությունը, որը վարում է Ադրբեջանը, կարո՞ղ է որոշակի առումով ազդել Ղարաբաղյան խնդրի վրա:

Ադրբեջանի և Իրանի միջև միշտ էլ եղել են որոշակի խնդիրներ: Իրանի տարածքում բնակվող ազերիներին ադրբեջանական կողմը փորձել է հրահրել, ոտքի կանգնեցնել ընդդեմ կառավարության և իշխանությունների: Սակայն իրանական կառավարությունը սա շատ լավ գիտակցում է և միշտ իր ուշադրության կենտրոնում է պահում սա:

Ղարաբաղի խնդրի ժամանակ միշտ ԻԻՀ-ն հայտարարել է, որ այն պետք է լուծվի խաղաղ պայմաններում և Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ներքո: Սա նրա պաշտոնական դիրքորոշումն է:

Կխզվե՞ն Ադրբեջան-Իրան հարաբերությունները, թե՞ ոչ՝ ցույց կտա ապագան: Ժամանակին՝ 2007-2008թթ., հայտարարություններ հնչեցին, որ Ադրբեջանի ռազմաօդային տարածքները կարող են օգտագործվել ՆԱՏՕ-ի կողմից, որպեսզի ռմբակոծեն Իրանի տարածքը: Իրանի կողմից պատասխան հնչեց, որ առաջին իսկ կասկածի դեպքում, որ ՆԱՏՕ-ի կամ արևմտյան տերությունների բազաները տեղավորվում են Ադրբեջանի տարածքում, ինքը միանգամից կռմբակոծի Ադրբեջանի տարածքը: Դրանից հետո կարծես թե այս աստիճանի սուր հայտարարություններ և լարվածություններ չեն գրանցվել: Լինելով նույն կրոնի և նույն ուղղության՝ հնարավոր է, որ Իրանն ու Ադրբեջանը փորձեն ավելի լոյալ լինել միմյանց նկատմամբ:

Իրանը ուրանի 20 % հարստացումը պատճառաբանում է բժշկական իզոտեպեր ստեղծելով: Դուք հավատո՞ւմ եք դրան:

Դա Իրանի պաշտոնական տվյալն է: Դրան չի հավատում ինչպես ԱՄՆ պետքարտուղարությունը, այնպես էլ եվրոպական երկրները: Քլինթոնը հայտարարեց, որ «Իրանը ուղղակի պատճառաբանություններ է բերում և իրականում հետևում է միջուկային զենքի ստեղծման քաղաքականությանը: Եթե նրանց պետք էին այդ իզոտոպերը, ապա նրանք կարող էին բաց քաղաքականություն իրականացնել, ինչո՞ւ էին նրանք գաղտնի գործարաններ կառուցում և գաղտնի պահում միջուկային ծրագրերը»: Եվրոպական երկրները ևս կասկածի տակ են դնում Իրանի «Խաղաղ ատոմ» ծրագրի շրջանակները:

Իմ անձնական կարծիքն է, որ այս պահին Իրանի նպատակն է հասնել գիտական այդ նվաճմանը, որ կարողանա հարստացնել ուրանը ինչպես 20 %, այնպես էլ ավելի բարձր տոկոսներ: Դա իսկապես մեծ նվաճում է, ամեն երկիր չէ, որ կարող է հպարտանալ, որ կարող է ինքնուրույնաբար ուրանը հարստացնել անգամ մինչև 20 %: Հետագայում եթե նրանք կառավարական մակարդակով ցանկություն ունենան, որ այլ բանի վերաճեն իրենց գիտական նվաճումները, ապա կարող են վերաճել:

Մոտ 5 տարի առաջ Իրանն ասում էր, որ չի հարստացնելու ուրանը 10 %-ից բարձր, հիմա արդեն 20 %-ի է հասցրել և պնդում է, որ չի ստեղծելու ատոմային ռումբ: Սակայն վերլուծություններ կան, որ 1 տարվա ընթացքում Իրանը մեծ ցանկության դեպքում կարող է ունենալ ատոմային ռումբ: Իրաքի դեպքում ասում էին, որ հարձակում չի լինի Իրաքի վրա, և եղավ, էնտեղ նույնիսկ քիմիական զենք չգտան: Իսկ Իրանի դեպքում ատոմային ռումբի ստեղծումը (թողնենք ԱՄՆ-ին մի կողմ) Իսրայելը համարում է իր համար մեծ վտանգ: Ինչո՞ւ եք համոզված, որ այն պետությունը, որը ատոմային ռումբ ստեղծելու իրական շանսեր ունի, գերտերությունների կողմից զսպվելու հեռանկար չի ունենա:

Առաջին իսկ օրվանից ԻԻՀ-ի հայտարարությունը միանշանակ է եղել, որ ԻԻՀ-ն չի ձգտել և չի ձգտում ունենալ միջուկային զենք: Հակառակ դեպքում ԻԻՀ-ն կարող է հանգիստ դուրս գալ միջուկային զենքի չտարածման պայմանագրից, ինչպես դուրս եկավ Կորեան: Բայց նա պայմանագիրը ստորագրել է դեռևս 70-ական թթ., և մինչև այսօր մնում է այս պայմանագրի մեջ:

Ինչ վերաբերում է նրան՝ կզսպե՞ն, թե՞ չեն զսպի, աշխարհում կա 5 պետություն, որ ունի օրինական միջուկային զենք: Դրանք են Անգլիան, ԱՄՆ-ը, Ռուսաստանը, Չինաստանը և Ֆրանսիան: Եվ կա 3 երկիր, որոնք անօրինական ունեն: Դրանք են Իսրայելը, Հնդկաստանը և Պակիստանը, և Հյուսիսային Կորեային են մեջբերում, որ արդեն նա էլ ունի: Իրանն էլ իր հերթին է հայտարարում, որ «ինձ համար վտանգավոր է տարածաշրջանում միայն Իսրայելի՝ միջուկային զենք ունենալը, բայց մենք չենք ձգտում ունենալ միջուկային զենք»:

Իմ աձնական կարծիքն է, որ իրենք առավել ձգտում են ունենալ այս գիտելիքները: Այ, երբ նրանք կունենան այդ ամենը, քաղաքական կամք ունենալու դեպքում կստեղծեն նաև զենքը: Չեն ունենա այդ քաղաքական ձգտումը՝ չեն ստեղծի զենք, այսինքն՝ գիտելիքները կմնան մինչև իրենց հարկավոր կլինեն:

Դուք կարծում եք, որ նրանք կհասնեն մակարդակի, որ ատոմային ռումբ ստեղծելու համար բավարար լինի մի քանի օր կամ ամիս և կսպասե՞ն:

Կպահեն այդ վիճակը, որովհետև եթե նրանք հասնեն «կարմիր գծին», ինչպես ասում են միջուկայնագետները, նրանց այլևս որևէ մեկը չի հարվածի: Հարվածելու դեպքում միջուկային արհավիրք կլինի տարածաշրջանում, որը ձեռնտու չէ ոչ մեկին:

Չե՞ք կարծում, որ Իսրայելը ուղղակի «կգայթակղվի»:

Ես կարծում եմ, որ Իսրայելն է կանգնած այս ամենի ինչի իսկապես հրահրողների հետևում: Առաջին իսկ օրվանից նա էր հրահրում ԱՄՆ-ին, որ «ավելի խիստ պատժամիջոցներ է պետք կիրառել Իրանի նկատմամբ», որ «այն պատժամիջոցները, որ Անվտանգության խորհուրդը իրականացնում է, ազդեցություն չունեն»: Իսրայելի ջանքերով է, որ այսօր նավթի նկատմամբ պետք է կիրառվեն պատժամիջոցները:

Հենց երեկ Բարաք Օբաման և Նաթանյահուն ունեցել են հեռախոսազրույց և քննարկել Իրանի այս խնդիրները: Այսինքն՝ իսկապես Իսրայելն է հրահրում ԱՄՆ-ին այս ամենի մեջ, և Բարաք Օբաման այս պահին պետք է Իսրայելի հետ խորհրդակցի, որովհետև նա ընտրությունների նախաշեմին է, և ԱՄՆ-ում հրեական լոբբին բավական ազդեցիկ է և ընտրությունների ժամանակ կարող է ռեալ ազդեցություն ունենալ: Բարաք Օբամային այսօր ձեռնտու չէ թե Իսրայելի, թե հրեական լոբբիի հետ ունենալ խնդիրներ:

Իսրայելը իսկապես չի ցանկանում, որ տարածաշրջանում ևս մի երկիր ունենա միջուկային գոնե կոմպոնենտներ: Համենայն դեպս, մենաշնորհը այս պահին պատկանում է Իսրայելին. տարածաշրջանում ուրիշ ոչ մի երկիր չունի միջուկային ոչ զենք, ոչ կոմպոնենտներ, ոչ էլ ուրանի հարստացման գիտելիքներ: Իրանը միակն է, որ կարողացել է այսօրվա դրությամբ ուրանը հարստացնել գոնե մինչև 20 %: