Նանե Պասկեւիչյան

«Իմ սիրտը լեռներում է», «Իմ կյանքի ժամերը», «Թրեյսիի վագրը» եւ այլ հանրահայտ ստեղծագործությունների հեղինակ, ամերիկահայ գրող Վիլյամ Սարոյանի անունը բոլորին է հայտնի, բայց հավանաբար քչերը գիտեն, որ Միացյալ Նահանգներն ու ԽՍՀՄ-ը Վիլյամ Սարոյանի դիմանկարով համատեղ դրոշմանիշ են թողարկել: Նամականիշի վրայի դիմանկարն իր պատմությունն ունի, որը գտնում ենք ամերիկահայ լուսանկարիչ Փոլ Գալինյանի հուշերում:

1964-ին Ֆրեզնո, Կալիֆոռնիա տեղափոխվելուց հետո լուսանկարիչն աշխատում է Վիլյամ Սարոյանի հետ ծանոթանալու եւ նրան լուսանկարելու ուղղությամբ: Դա նրան չի հաջողվում, որովհետեւ, ինչպես Սարոյանի ժամանակակիցներն են ասում, գրողը նկարվել չէր սիրում եւ ամեն կերպ խուսափում էր լուսանկարչական խցիկներից:

Սարոյանին գտնելու բազմաթիվ ապարդյուն փորձերից եւ 12 տարի նրան հետապնդելուց հետո Փոլը վերջապես գտնում է ձեւը: Նա դիմում է գրողի մտերիմ ընկերոջը՝ քանդակագործ Վարազ Սամվելյանին: Վարազը Փոլին առաջարկում է լուսանկարչական գործիքները բերել իր արվեստանոց ու սպասել հարմար պահի, քանի որ Սարոյանը հաճախ էր հյուրընկալվում նրա մոտ:

Վերջապես 1976թ. մարտի 26-ին Վարազը զանգում է Փոլին եւ հայտնում, որ Սարոյանը Ֆրեզնոյում է եւ լինելու է իր արվեստանոցում: Մի քանի ժամ անց Սարոյանն էլ, Գալինյանն էլ այնտեղ էին, եւ երկուսի մտքով էլ չէր անցնում, որ Վարազի արվեստանոցում ծնվելու է սովետ-ամերիկյան համատեղ նամականիշի դիմանկարը:

Գալինյանը թաքնված նայում էր, թե ինչպես էին Վարազն ու Սարոյանը ողջագուրվում: Սարոյանը նկատում է Փոլին, բայց առանձնապես ուշադրություն չի դարձնում: Ներկայանալով գրողին՝ Փոլը լուսանկարելու թույլտվություն է խնդրում:

-Կորիր՛,- բարկացած ասում է Սարոյանը:

-Բայց պարոն Սարոյան, ես…,-փորձում է իր նպատակը բացատրել Փոլը:

-Ո՛չ ասացի, ականջդ ծա՞նր է,-գոռում է Սարոյանը:

-Բայց ինչու՞:

-Չեմ ուզում, մոռացի՛ր: Հետո դառնալով Վարազին՝ հարցնում է «Ո՞վ է այս մարդը: Ինչու՞ է այսքան պնդում»:

Վարազը ներկայացնում է Փոլին, ասում է, որ իր ընկերն է, եւ տաղանդավոր լուսանկարիչ, բայց դա էլ Սարոյանի մոտ նկարվելու ցանկություն չի առաջացնում: Նա սկսում է շրջել արվեստանոցում եւ նայել Վարազի գործերը: Փոլն իր հերթին ստուգում է լուսանկարչական սարքերը: Սարքերը տեսնելով Սարոյանը բարկացած հարցնում է «Դու նակարու՞մ ես»:

-Ոչ պարոն Սարոյան, լույսերն եմ փորձում: Գործիքիս մեջ նույնիսկ ժափավեն չկա: Սարոյանը մոտենում է գործիքին, զննում է եւ համոզվելով, որ այն դատարկ է, հանգիստ նստում է սունդուկ հիշեցնող սեղանին, որը հենց գործիքի առջեւում էր:

Արագ եւ առանց Սարոյանի ուշադրությունը գրավելու, Փոլը ժապավենը տեղադրում է գործիքի մեջ: Մի քիչ զրուցելուց հետո Սարոյանը սկսում է վստահել Փոլին, հետաքրքրվում է նրանով, խնդրում, որ պատմի ծննդավայրի՝ Լիբանանի հայերի մասին: Այդ ընթացքում Փոլը գաղտնի նկարներ է անում: Խոսակցությունից ոգեւորված՝ Սարոյանը նորահայտ բարեկամին խնդրում է հայկական հին երգ երգել: Երգում են «Կիլիկիան» եւ բոլորն էլ շատ են հուզվում: Այսպես Գալինյանը լուսանկարելու թույտվություն է ստանում:

Երկու շաբաթ անց Սարոյանը գնում է Փոլի արվեստանոց: Պատից կախված իր դիմանկարներին նայելով՝ ասում է, «Դեմքս երբեք այսպիսի արտահայտությամբ չեմ տեսել», ու բարձրաձայն ծիծաղում է: Հետո գրպանից հանելով իր գրքերից մեկը՝ մակագրում է. «Փոլ Գալինյանին՝ մեծ լուսանկարիչ-արվեստագետին: Անկեղծորեն Վիլյամ Սարոյան, Ֆրեզնո, 8 Ապրիլ, 1976թ»:

Սարոյանի մահից հետո գրողի լուսանկարն ու Գալինյանի նկարահանման այս պատմությունը հայտնվեցին աշխարհի տարբեր թերթերում: Ամենուրեք մարդիկ սկսեցին հետաքրքրվել լուսանկարներով:

1991 թվականին էլ թողարկվեց սովետ-ամերիկյան համատեղ նամականիշը: Կարող է հարց առաջանալ, թե ԽՍՀՄ-ն ու ԱՄՆ-ը՝ տասնամյակներ շարունակ լինելով սառը պատերազմի մեջ, ինչու՞ համատեղ նամականիշի «հերոս» ընտրեցին Վիլյամ Սարոյանին: Այս հարցի պատասխանն ամերիկահայ գրողի ստեղծագործություններում է: