HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Հիմնական իրավունքների երրորդային գործողությունը

Գոռ Հովհաննիսյան

ՀՀ ՍԴ իրավախորհրդատվական ծառայության փորձագիտական-վերլուծական բաժնի գլխավոր մասնագետ,
Բեռլինի Հումբոլդտի անվան համալսարանի դոկտորանտ,
իրավագիտության մագիստրոս (Երևան),
կառավարման գիտությունների մագիստրոս (Շպայեր/Գերմանիա)

Ա. Ներածություն

Իրավունքի ընդհանուր տեսությունից հայտնի է, որ իրավունքը հասկացվում է երկու իմաստով` օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ:

Օբյեկտիվ իրավունքը պետության իրավակարգում առկա բոլոր իրավանորմերի ամբողջությունն է, այն է` Սահմանադրության, օրենք­ների և ենթաօրենսդրական ակտերի բոլոր դրույթները:

Սուբյեկտիվ իրավունքն անձին (այդ իրավունքը կրողին) տրված և դատական կարգով պաշտպանության ենթակա իրավական ուժն է` պահանջելու մեկ ուրիշից (այդ իրավունքի հասցեատիրոջից) որոշակի գործողություն կամ անգործություն: Պարզ ասած` սուբյեկտիվ իրա­վունքը լիազորում է իրավունքի սուբյեկտին և պարտավորեցնում (կաշկանդում) է իրավունքի հասցեատիրոջը:

Սուբյեկտիվ իրավունքներն իրենց հերթին լինում են բացարձակ և հարաբերական:

Այսօրվա հայկական իրավունքում արմատացած թյուր կարծիքի համաձայն` բացարձակ իրավունքն անսահմանափակելի իրավունքն է: Օր.` 2010-ին լույս տեսած Սահմանադրության մեկնաբանությունների 20-րդ հոդվածի 2-րդ մասի մեկնաբանության մեջ ասվում է. «Այդուհան­դերձ, պաշտպան ընտրելու իրավունքը բացարձակ չէ և ելնելով որոշա­կի հանգամանքներից` կարող է սահմանափակվել» [2, էջ 244]: Կամ` Սահմ. 28-րդ հոդ. 3-րդ մասի մեկնաբանության մեջ ասվում է. «Միա­վորվելու իրավունքը բացարձակ իրավունք չէ: Այդ իրավունքը ենթակա է սահմանափակման Սահմ. 43 և 44-րդ հոդվածներում նախատեսված կարգով և հիմքերով» [5, էջ 182 - «կյանքի իրավունքը բացարձակ իրավունք է», 4, էջ 477- «Ստեղծագործության ազատության իրավունքը […] բացարձակ իրավունք է և որպես այդպիսին չի կարող ենթարկվել որևէ սահմանափակման»]: Տես նաև ՍԴՈ-997 որոշման 6-րդ կետը:

Իրավունքի բացարձակ լինելն իրականում ոչ մի կապ չունի դրա սահմանափակելիության հետ, որովհետև չկան անսահմանափակելի իրավունքներ, բացառությամբ մարդու արժանապատվության իրա­վունքի: Մինչդեռ ՍԴ-ն իր ՍԴՈ-649 որոշման VII կետում ասում է. «...քաղաքացիների որոշ կատեգորիաներ զրկվում են Սահմանադրու­թյամբ չսահմանափակվող ճանաչված իրենց առանձին հիմնարար ի­րավունքների (ընդգծումն իմն է – Գ. Հ.) իրականացման հնարավորու­թյունից...»: Իրականում անհնար է Սահմանադրության մեջ գտնել թե­կուզ մի դրույթ, որը որևէ հիմնական իրավունք ճանաչում է չսահմանա­փակվող:

Բացարձակ իրավունքներն իրավունքի սուբյեկտին տալիս են մի որոշակի բնագավառի նկատմամբ բացառիկ, իրավականորեն պաշտ­պանված իշխանություն, որը պետք է հարգեն բոլորը: Այսինքն` բացար­ձակ իրավունքների հասցեատեր են բոլորը (erga omnes գործողու­թյուն):

Քանի որ բացարձակ իրավունքները գործում են ընդդեմ բոլորի, այդ իրավունքները պետք է յուրաքանչյուրի համար ճանաչելի ու որո­շակի լինեն: Դրա համար գործում է numerus clausus սկզբունքը, այ­սինքն` գոյություն ունի բացարձակ իրավունքների սպառիչ թվաքանակ, և չի կարելի անընդհատ նոր բացարձակ իրավունքներ հորինել ու ավե­լացնել արդեն եղածներին: Յուրաքանչյուրի համար բացարձակ իրա­վունքների ճանաչելիությունն ու որոշակիությունը երաշխավորվում է տարբեր գրանցամատյաններում դրանց գրանցմամբ:

Ի տարբերություն բացարձակ իրավունքների, հարաբերական ի­րավունքները լիազորում ու պարտավորեցնում են միայն իրավահարա­բերության մասնակիցներին (գործում են inter partes):

Առանց բացառության բոլոր հիմնական իրավունքները հարաբե­րական իրավունքներ են, որովհետև նրանք գործում են ոչ թե ընդդեմ բոլորի, այլ ունեն մեկ հասցեատեր` պետությունը, ուստի գոյություն չունեն և չեն կարող ունենալ բացարձակ հիմնական իրավունքներ:

Բ. Հիմնական իրավունքների կառուցվածքը

Հիմնական իրավունքների հասկացությունը հայկական իրավուն­քում ձևական է, այսինքն` հիմնական իրավունքներն այն իրավունք­ներն են, որոնք ամրագրված են Սահմանադրության 2-րդ գլխում:

Հիմնական իրավունքները սուբյեկտիվ հանրային իրավունքներ են: Նրանց հիմնական իմաստը մեկ ուրիշից որևէ գործողություն կամ անգործություն պահանջելու` անհատին տրված բողոքարկելի իրավա­կան ուժն է [17, S. 363]:

Իրավական տեսական վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ հիմնա­կան իրավունքները եռանդամ կառուցվածք ունեն [7, S. 171-172]` 1. իրավունքի կրող (սուբյեկտ), 2. իրավունքի հասցեատեր և 3. իրավունքի առարկա (օբյեկտ):

Թեև հիմնական իրավունքներն ամրագրված են Սահմանադրու­թյան 2-րդ գլխում, դա ամենևին չի նշանակում, որ այնտեղ գտնվող բո­լոր նորմերը հիմնական իրավունքներ են: 2-րդ գլխում կան նաև հիմնա­կան իրավունքների մասին նորմեր (օր.` 43-րդ, 44-րդ հոդ.հոդ.) և կազ­մակերպաիրավական նորմեր (օր.` 39-րդ հոդ. 2-4-րդ մասեր), որոնք չունեն սուբյեկտիվ հանրային իրավունքի որակ, այսինքն` քաղաքացի­ներին չեն լիազորում, ուստի նրանք դրանց հիման վրա պետությանը որևէ պահանջ ներկայացնելու հնարավորություն չունեն: Հետևաբար, նրանք չեն կարող նաև անհատական դիմում ներկայացնել ՍԴ այդ նորմերի խախտման հիմնավորմամբ:

Գ. Հիմնական իրավունքների սուբյեկտները

1. Ֆիզիկական անձինք: Հիմնական իրավունքները լիազորում են նախ մարդկանց (ֆիզ. անձանց) [11, S. 1131; 8, S. 74; 15, S. 100]: Լիակատար իրավունակությունն սկսվում է ծննդյան պահից [11, S. 1132; 16, S. 35] և ավարտվում մահով [11, S. 1141; 8, S. 74; 20, S. 223; 15, S. 101]:

Սահմ.-ը տարբերակում է կա́մ բոլոր մարդկանց (օր.` 14-րդ, 14. 1-րդ, 15-րդ հոդ.հոդ.), կա́մ քաղաքացիների (օր.` 25-րդ հոդ. 2-րդ մաս, 28-րդ հոդ. 2-րդ մաս, 30-րդ հոդ. 1-ին մաս) իրավունակությունը:

ա) Մարդու իրավունքներ: Մարդիկ` իբրև հիմնական իրավունքի սուբյեկտներ, բառացիորեն նշվում են առանձին հիմնական իրավունք­ներում կամ կարող են ենթադրվել դրանց ձևակերպումից: Եթե հիմնա­կան իրավունքի սուբյեկտը բոլոր մարդիկ են, ապա հանդիպում է կա́մ «յուրաքանչյուր ոք» (15-րդ հոդ. 1-ին նախ., 18-րդ հոդ.) կա́մ «բոլոր մարդիկ» (14.1-րդ հոդ.) դարձվածքը: «Ոչ ոք» ժխտական ձևակերպումը ևս (15-րդ հոդ. 2-րդ նախ., 17-րդ հոդ. 1-ին մաս) նշանակում է, որ հա­մապատասխան հիմնական իրավունքը պատկանում է բոլոր մարդ­կանց: Եթե որևէ հիմնական իրավունքում հիմնական իրավունքի սուբ­յեկտը որոշակիորեն նշված չէ (14-րդ հոդ., 22-րդ հոդ. 2-րդ մաս), այդ դեպքում ևս հիմնական իրավունքի սուբյեկտը բոլոր մարդիկ են:

բ) Քաղաքացու իրավունքներ: Մի շարք հիմնական իրավունքներ լիազորում են միայն քաղաքացիներին (25-րդ հոդ. 3-րդ մաս, 28-րդ հոդ. 2-րդ մաս): Քաղաքացու իրավունքները իրավասուբյեկտությունը կապում են քաղաքացիության փաստի հետ [9, S. 72]: Թե ովքեր են ՀՀ քաղաքացիները, սահմանում է Սահմ. 30.1-րդ հոդ. 1-ին մասը:

գ) Օտարերկրացիներն ու ապաքաղաքացիներն իրավունակ են այնքանով, որքանով նրանք կարող են հենվել որևէ հիմնական իրա­վունքի վրա, որը ՀՀ քաղաքացիության հետ չի կապվում: ՀՀ քաղաքա­ցիության հետ կապված են, օրինակ, Սահմ. 30-րդ, 30.1-րդ, 30.2-րդ հոդվածներով ամրագրված հիմնական իրավունքները: Սակայն նույ­նիսկ եթե որևէ հիմնական իրավունք միայն քաղաքացիներին է լիազո­րում, միևնույն է օտարերկրացիներին ևս պետք է տվյալ ոլորտում իրավունքների պաշտպանություն տրամադրվի ընդհանուր ազատու­թյան իրավունքի միջոցով (Սահմ. 42-րդ հոդ. 2-րդ մաս), որը, սակայն, ավելի մեծ սահմանափակելիության պատճառով համեմատաբար թույլ պաշտպանություն է երաշխավորում:

2. Իրավաբանական անձինք: Սահմ. 42.1-րդ հոդվածը հիմնա­կան իրավունքներ կրելու ունակությունը տարածում է իրավաբանական անձանց վրա: Ըստ հոդվածի բառացի տեքստի` նրա գործողության տակ են ընկնում բոլոր իրավ. անձինք` անկախ հանրային կամ մասնա­վոր իրավունքին իրենց պատկանելությունից: Այնինչ Սահմ. 42.1-րդ հոդվածում գործածվող «իրավաբանական անձ» հասկացությունը մեկ­նաբանվում է քաղ. օր. 50-րդ հոդվածի 1-ին կետի օգնությամբ` դրա ներքո հասկանալով միայն մասնավոր իրավունքի իրավ. անձանց [6, էջ 505]: Սակայն նման մեկնաբանմամբ խախտվում է այն հանրահայտ սկզբունքը, ըստ որի` սահմանադրական նորմը չի կարելի մեկնաբանել հասարակ օրենքի միջոցով: Արդյունքում Սահմ. 42.1-րդ հոդվածի գոր­ծողության ոլորտից դուրս են մնում հանրային իրավունքի իրավ. անձինք: Ակնհայտ է, որ հայկական իրավունքում դեռևս առկա է հան­րային իրավունքի և մասնավոր իրավունքի իրավ. անձանց անբավա­րար տարբերակման խնդիր:

ա) Սահմ. 42.1-րդ հոդվածն առանց որևէ խնդրի նախ և առաջ տարածվում է մասնավոր իրավունքի իրավ. անձանց վրա (քաղ. օր. 5-րդ գլուխ): Իրավ. անձը, որն իր հետևում կանգնած անհատների անձի զարգացման արտահայտությունն է (այսպես կոչված «անհատական սուբստրատ» կամ «թափանցիկության վարկած» [19, S. 1071; 10, S. 68]), պետք է օգտվի հիմնական իրավունքների ինքնուրույն պաշտպա­նության հնարավորությունից:

Իրավ. անձանց իրավունակության միակ նախապայմանն այն է, որ հիմնական իրավունքն իր էությամբ կիրառելի լինի նրանց նկատ­մամբ: Դա այդպես է, եթե հիմնական իրավունքով պաշտպանվող գոր­ծունեությունը կարող է իրականացվել նաև իրավ. անձանց կողմից, այ­սինքն` չի կապվում մարդու բնական հատկանիշների հետ [14, S. 22; 10, S. 73]: Օր.` իրավ. անձը կարող է ֆիզ. անձանց նման ունենալ սեփա­կանություն (31-րդ հոդ. 1-ին մաս), նա կարող է խտրականության են­թարկվել (14.1-րդ հոդ.), սակայն նա ո´չ արժանապատվություն ունի (14-րդ հոդ.), ո´չ կյանք կամ առողջություն (15-րդ և 33.2-րդ հոդ.հոդ.), ո´չ ամուսնանում է (35-րդ հոդ.), ո´չ էլ երեխաներ է ունենում (36-րդ հոդ.):

բ) Հանրային իրավունքի իրավ. անձինք սկզբունքորեն հիմնական իրավունքների սուբյեկտ չեն, որովհետև նրանք հանրային իշխանու­թյան (պետության) մի մասն են [16, S. 42; 14, S. 23; 10, S. 69]: Հանրա­յին իրավունքի իրավ. անձանց հետևում կանգնած են ոչ թե ֆիզ. ան­ձինք, այլ միշտ պետությունը, որը չի կարող լինել միաժամանակ հիմ­նական իրավունքի և´ սուբյեկտ, և´ հասցեատեր (կոնֆուզիոն փաս­տարկ) [14, S. 23; 16, S. 43]: Նրանք գործում են օրենքով սահմանված իրենց իրավասությունների հիման վրա, այլ ոչ թե իրացնում են հիմ­նական իրավունքներ: Եթե այլ պետական մարմինների կողմից խախտ­վում են նրանց իրավասությունները, ապա առկա է ոչ թե ոտնձգություն սուբյեկտիվ հիմնական իրավունքների դեմ, այլ իրավասությունների բախում [18, S. 407; 12, S. 19]:

Սակայն այլ է հարցը, երբ հանրային իրավունքի իրավ. անձինք հենվում են դատավարական հիմնական իրավունքների վրա (օր.` Սահմ. 18-րդ, 19-րդ հոդ.հոդ.), քանի որ սահմանադրական այդ դրույթ­ները բովանդակում են դատավարական օբյեկտիվ սկզբունքներ, որոնք գործում են ցանկացած դատավարության համար և պետք է ծառայեն յուրաքանչյուրին, ով եղել է դատավարության մասնակից [13, S. 570-571]: Հետևաբար, հանրային իրավունքի իրավ. անձինք դատավարա­կան հիմնական իրավունքների սուբյեկտ են:

Այն դեպքում ևս, երբ հանրային իրավունքի իրավ. անձը հիմնա­կան իրավունքներ է պաշտպանում այնպիսի բնագավառում, որտեղ նա պետությունից անկախ է, պետք է ելնել հիմնական իրավունքներ կրելու նրա ունակությունից [18, S. 407; 13, S. 572]: Այս իմաստով հանրային հեռուստատեսությունը և հանրային ռադիոն Սահմ. 27-րդ հոդ. 4-րդ մասում, իսկ պետական համալսարանները` Սահմ. 40-րդ հոդվածում ամրագրված հիմնական իրավունքի սուբյեկտ են:

Հայկական արդի իրավ. գրականության մեջ հանրային իրավուն­քի իրավ. անձանց վերաբերյալ վերոհիշյալ բացառությունները ցավոք դեռ չեն գիտակցվում, և դեռևս առկա է այն թյուր պատկերացումը, թե իրավ. անձանց դեպքում ՍԴ կարող են դիմել բացառապես մասնավոր իրավունքի իրավ. անձինք [3, էջ 976]:

Այս տեսանկյունից խնդրահարույց է անշուշտ ՍԴՈ-691 որոշումը, որով կարճվել է Հայաստանի փրկարար ծառայության դիմումի մասով գործի վարույթն այն պատճառաբանությամբ, թե նա պետական կառա­վարչական հիմնարկ է և չունի իրավ. անձի կարգավիճակ: Անվիճելի է, որ Հայաստանի փրկարար ծառայությունը հանրային իրավունքի իրավ. անձ է, ուստի նա ոչ թե «չունի իրավ. անձի կարգավիճակ», ինչպես նշում է ՍԴ-ն, այլ չունի ընդամենը մասնավոր իրավունքի իրավ. անձի կարգավիճակ, որպիսի հանգամանքն անշուշտ նրան արդարադատու­թյունը մերժելու հիմք չէ, քանի որ նա վիճարկում էր դատավարական հիմնական իրավունքների խախտումը:

Դ. Հիմնական իրավունքների հասցեատերը

Ըստ Սահմ. 3-րդ հոդվածի 3-րդ մասի` պետությունն է սահմա­նափակված մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքներով և ազա­տություններով` որպես անմիջականորեն գործող իրավունք: Նշանա­կում է` հիմնական իրավունքների միակ հասցեատերը պետությունն է (օրենսդիրը, գործադիրը և արդարադատությունը), հետևաբար մասնա­վոր անձինք նույնիսկ բացառության կարգով հիմնական իրավունք­ների հասցեատեր լինել չեն կարող: Ոչ մի դեր չի խաղում նաև այն հանգամանքը, թե պետությունն անմիջականորեն, թե միջնորդավոր­ված ձևով է գործում (օր.` տեղական ինքնակառավարման մարմինների կամ մասնավոր իրավունքի իրավ. անձանց միջոցով), կամ մասնավոր-իրավական, թե հանրային-իրավական խնդիրներ է իրականացնում. հանրային իշխանությունը միշտ կաշկանդված է հիմնական իրա­վունքներով [16, S. 43]:

Փաստորեն, միայն ու միայն պետությունն է, որի վրա Սահմ. 2-րդ գլխում ամրագրված հիմնական իրավունքները որոշակի պարտա­կանություններ են դնում, և հիմնական իրավունքների սուբյեկտները միմիայն պետությունից կարող են պահանջել որոշակի գործողություն (status positivus և status activus հիմնական իրավունքների դեպքում) կամ անգործություն (status negativus հիմնական իրավունքների դեպքում): Հայկական իրավ. գրականության մեջ մինչ օրս չի գիտակցվում այս պարզ միտքը, և հիմնական իրավունքների հասցեատեր են համարվում բոլորը` նաև ֆիզ. և իրավ. անձինք [6, էջ 507 – «...32-րդ հոդվածում ամրագրված ֆիզ. անձի իրավունքներից յուրաքանչյուրին թղթակցում են ոչ միայն պետության, այլ նաև իրավ. անձի պարտակա­նությունները», 1, էջ 179 – «...յուրաքանչյուր ոք ունի կյանքի իրավունք, որին թղթակցում է բոլորի պարտականությունը` ձեռնպահ մնալ մար­դուն կյանքից զրկելուն ուղղված քմահաճ ոտնձգություններից...»]:

Ե. Հիմնական իրավունքների երրորդային գործողությունը

Ինչպես արդեն տեսանք, Սահմ. 3-րդ հոդ. 3-րդ մասի համաձայն` հիմնական իրավունքների միակ հասցեատերը պետությունն է: Նման կարգավորումը լիովին համապատասխանում է հիմնական իրավունք­ների էությանը, որոնք պատմականորեն ծագել ու զարգացել են իբրև անհատի ինքնապաշտպանության իրավունքներ ընդդեմ պետական կամայականությունների: Պարզ ասած` հիմնական իրավունքները ծա­գել, զարգացել և այսօր էլ գործում են որպես անհատի և պետության միջև երկկողմ (այն է` հանրային) հարաբերությունները կարգավորող նորմեր:

Սահմ. 3-րդ հոդ. 3-րդ մասը շատ պարզ հայերենով մեզ ասում է, որ հիմնական իրավունքները կաշկանդում են միայն պետությանը, ոչ անհատներին: Նրանք այդ իրավունքների հասցեատեր չեն ու հենց այդ պատճառով չեն կարող դրանք խախտել: Արդեն տեսանք, որ սուբյեկ­տիվ իրավունքը պարտավորեցնում է իրավունքի հասցեատիրոջը, այ­սինքն` միայն ու միայն իրավունքի հասցեատերն է, որ հնարավորու­թյուն ունի (չ)խախտելու այդ իրավունքը` (չ)կատարելով դրանով իրե­նից պահանջվող գործողությունը կամ անգործությունը:

Հետևաբար, ուղղակի անհնար է խախտել մի իրավունք` չլինելով դրա հասցեա­տերը, այնինչ ՍԴ-ն իր ՍԴՈ-719 որոշման 6-րդ կետի առաջին պարբե­րությունում արձանագրում է, թե «հայցը կամ դիմումը դատարան իրա­վական պաշտպանության այն միջոցներն են, որոնցով հիմնական իրավունքների [...] կրող հանդիսացող ֆիզ. կամ իրավ. անձը պաշտ­պանվում է իր իրավունքների տարաբնույթ խախտումներից, որոնք կարող են կատարվել ինչպես հանրային իշխանության, այնպես էլ մաս­նավոր անձանց կողմից» (ընդգծումներն իմն են – Գ.Հ.): Իրականում մասնավոր անձինք հիմնական իրավունքներ խախտել չեն կարող [18, S. 38]:

Փաստորեն, Սահմ. 3-րդ հոդ. 3-րդ մասի ձևակերպմամբ հայ սահմանադիրն աներկբա մերժում է հիմնական իրավունքների այսպես կոչված երրորդային գործողությունը (Drittwirkung der Grundrechte), այսինքն` հիմնական իրավունքների գործողությունը անհատի և պետու­թյան միջև դասական երկկողմ հարաբերություններից զատ անհատի` մեկ այլ անհատի (երրորդի) հետ հարաբերություններում (այսինքն` մասնավոր-իրավական հարաբերություններում): Այստեղից էլ հենց «եր­րորդային գործողություն» անվանումը: Հետևաբար, իրավաբանական անգրագիտություն է մեզ մոտ շատ հաճախ հանդիպող այն երևույթը, երբ մասնավոր իրավական վեճի վերաբերյալ դատարան ներկայացվող հայցադիմումում հայցվորը պնդում է, թե պատասխանողը խախտել է Սահմանադրությամբ ամրագրված իր հիմնական իրավունքները:

Սակայն մասնավոր իրավունքն ամբողջովին ներազդվում է սահ­մանադրական իրավունքի, հատկապես հիմնական իրավունքների կող­մից, որովհետև մեր Սահմ.-ը ոչ թե չեզոք արժեհամակարգ է, այլ պա­րունակում է սկզբունքներ մեր ողջ քաղաքական համակեցության հա­մար: Այս տեսանկյունից հիմնական իրավունքները ոչ միայն քաղաքա­ցու ինքնապաշտպանության իրավունքներ են ընդդեմ պետության մի­ջամտությունների, այլ միաժամանակ դրանց հետևում կանգնած օբյեկ­տիվ արժեհամակարգի արտահայտություն: Այդ իսկ պատճառով նրանք գործում են իրավունքի բոլոր ոլորտների համար իբրև կողմնո­րոշիչներ ու խթաններ: Այս դեպքում մենք խոսում ենք հիմնական իրավունքների միջնորդավորված երրորդային գործողության մասին:

Հիմնական իրավունքների միջնորդավորված երրորդային գործո­ղությունը գործնական նշանակություն ունի հատկապես մասնավոր իրավահարաբերություններ կարգավորող օրենքներում գործածվող ընդ­հանուր վերապահումների և անորոշ իրավական հասկացությունների դեպքում, ինչպիսիք են, օրինակ, բարեխիղճ (քաղ. օր. 275-րդ հոդ.), շփոթելու աստիճան նման (քաղ. օր. 1172-րդ հոդ.), կոպիտ անզգու­շություն (քաղ. օր. 1076-րդ հոդ.) և այլն: Հիմնական իրավունքներն այսպիսի անորոշ իրավական հասկացությունների միջոցով ներթա­փանցում են մասնավոր իրավունք: Նրանք վճռորոշ ազդեցություն են գործում արդի քաղաքացիական իրավունքի, նոր իրավական ինստի­տուտների ձևավորման և դատարանների կողմից իրավունքի զարգաց­ման վրա:

Բացի այդ, սահմանադրության օբյեկտիվ արժեքները` իբրև հիմ­նական իրավունքների բաղադրատարր, հանդես են գալիս մասնավոր իրավունքում իբրև մասնավոր իրավահարաբերությունների գնահատ­ման և քաղաքացիական գործեր քննող դատարանների որոշումների մասշտաբ: Հիմնական իրավունքների այս երկակի գործառույթի ուժով (իբրև ինքնապաշտպանության իրավունքներ և օբյեկտիվ արժեհամա­կարգ) յուրաքանչյուր դատավոր պարտավոր է իր յուրաքանչյուր որո­շումն ընդունելիս սահմանադրության պահանջով ստուգել, թե արդյոք կիրառման ենթակա օրենքը ներազդված է հիմնական իրավունքներով և որքանով: Եթե նա դա չի անում, խախտում է հիմնական իրավունք­ները` իբրև օբյեկտիվ արժեհամակարգ:

Միաժամանակ իր դատական վճռով` իբրև իշխանական ակտ, դատավորը խախտում է քաղաքացու ընդհանուր ազատության հիմնական իրավունքը [18, S. 39] (42-րդ հոդ. 2-րդ մաս), որը սակայն չպետք է խախտվի հակաիրավական իրա­վակիրառման միջոցով: Հիմնական իրավունքների այսպիսի խախ­տումն իրավ. գրականության մեջ կոչվում է «սպեցիֆիկ սահմանա­դրական իրավունքի խախտում» [18, S. 40], որը դատական ակտը դարձնում է բեկանելի: Որոշ երկրներում (օրինակ` Գերմանիայում) նույ­նիսկ քաղաքացիական իրավունքում այդպիսի խախտումն առանձին դեպքերում կարող է սահմանադրական բողոք ներկայացնելու հնարա­վորություն ստեղծել:

ՀՀ-ում ՍԴ տրվող անհատական դիմումների ճնշող մեծամասնու­թյունը վերաբերում է հենց դատարանների կողմից օրենքների ոչ ճիշտ մեկնաբանման ու կիրառման հարցին: Նման անհատական դիմումնե­րը, սակայն, ՀՀ-ում անթույլատրելի են, որովհետև Սահմանադրության ուժով ՍԴ-ն սպեցիֆիկ սահմանադրական իրավունքի խախտման վե­րաբերյալ դիմումներ քննելու իրավասություն չունի (Սահմ. 101-րդ հոդ. 1-ին մասի 6-րդ կետ):

Զ. Օգտագործված գրականության ցանկ

1. Առաքելյան Սերգեյ/Դանիելյան Գևորգ/Ենգոյան Հասմիկ, Հոդված 15, Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրության մեկնաբանու­թյուններ, Հարությունյանի և Վաղարշյանի խմբագրությամբ, Երևան 2010, էջ 179–186:

2. Ավետիսյան Դավիթ/Դիլբանդյան Սամվել/Ղուկասյան Հրայր/Մե­լիքյան Ռուբեն, Հոդված 20, Հայաստանի Հանրապետության սահմա­նադրության մեկնաբանություններ, Հարությունյանի և Վաղարշյանի խմբագրությամբ, Երևան 2010, էջ 237–253:

3. Նազարյան Հրանտ, Հոդված 101, Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրության մեկնաբանություններ, Հարությունյանի և Վաղարշ­յանի խմբագրությամբ, Երևան 2010, էջ 974–986:

4. Պետրոսյան Ռաֆիկ, Հոդված 40, Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրության մեկնաբանություններ, Հարությունյանի և Վաղարշ­յանի խմբագրությամբ, Երևան 2010, էջ 475–483:

5. Ստեփանյան Վահե, Հոդված 28, Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրության մեկնաբանություններ, Հարությունյանի և Վաղարշ­յանի խմբագրությամբ, Երևան 2010, էջ 317–322:

6. Վաղարշյան Արթուր, Հոդված 42.1, Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրության մեկնաբանություններ, Հարությունյանի և Վաղարշ­յանի խմբագրությամբ, Երևան 2010, էջ 503–507:

7. Alexy, Robert: Theorie der Grundrechte. Univ. Habil.-Schr.- Göttingen, 1984, Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main 2006.

8. Bethge, Herbert: § 90, in: Maunz, Theodor/Schmidt-Bleibtreu, Bruno (Hrsg.): Bundesverfassungsgerichtsgesetz. Kommentar, C. H. Beck Verlag, München 2010, S. 1–240.

9. Dreier, Horst: Vorbemerkungen vor Artikel 1 GG, in: Dreier, Horst (Hrsg.): Grundgesetz. Kommentar, 2. Auflage, Mohr Siebeck Verlag, Tübin­gen 2004, S. 39–138.

10. Epping, Volker: Grundrechte, 4. Auflage, Springer Verlag, Berlin, Hei­delberg 2010.

11. Huber, Peter Michael: Natürliche Personen als Grundrechtsträger, in: Merten, Detlef/Papier, Hans-Jürgen (Hrsg.): Handbuch der Grundrechte in Deutschland und Europa. Band II: Grundrechte in Deutschland. Allgemeine Lehren I, C. F. Müller Verlag, Heidelberg 2006, S. 1129–1162.

12. Ipsen, Jörn: Staatsrecht II. Grundrechte, 12. Auflage, Carl Heymanns Verlag, Köln 2009.

13. Lechner, Hans/Zuck, Rüdiger (Hrsg.): Bundesverfassungsgerichtsge­setz. Kommentar, 6. Auflage, C. H. Beck Verlag, München 2011.

14. Manssen, Gerrit: Staatsrecht II. Grundrechte, 8. Auflage, C. H. Beck Verlag, München 2011.

15. Müller-Franken, Sebastian: Vorbemerkung vor Art. 1. Allgemeine Grundrechtslehren, in: Schmidt-Bleibtreu, Bruno/Hofmann, Hans/Hopfauf, Axel (Hrsg.): Kommentar zum Grundgesetz, 12. Auflage, Carl Heymanns Verlag KG, Köln 2011, S. 91–110.

16. Pieroth, Bodo/Schlink, Bernhard: Grundrechte. Staatsrecht II, 26. Auflage, C. F. Müller Verlag, Heidelberg 2010.

17. Röhl, Klaus F./Röhl, Hans Christian: Allgemeine Rechtslehre. Ein Lehrbuch, 3. Auflage, Karl Heymanns Verlag, Köln 2008.

18. Schmidt, Rolf: Grundrechte. Sowie Grundzüge der Verfassungsbesch­werde, 10. Auflage, Schmidt Verlag, Grasberg bei Bremen 2008.

19. Stern, Klaus: Das Staatsrecht der Bundesrepublik Deutschland, C. H. Beck Verlag, München 1988.

20. Zuck, Rüdiger: Das Recht der Verfassungsbeschwerde, 3. Auflage, C. H. Beck Verlag, München 2006.

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter