Լիլիթ Սիմոնեան - Լե Կադր

Վերջերս մի նիւթ ընկաւ աչքովս' «Սփիւռքահայ մտաւորականները պատրաստ են ստորագրել Ազնաւուրի խօսքերի տակ» վերնագրով: Հետաքրքիր է, թէ ովքե՞ր են այդ մտաւորականները, որ մինչեւ այսօր լուր չունէին, թէ Հայաստանը, այս էլ արդէն քսա՛ն տարի, հայաթափութեան ամենանենգ ծրագիրն է իրականացնում չէկիստական Ռուսաստանի աջակցութեամբ ու ծրագրով: Եւ անպայման պէտք է Ազնաւուրն ասեր կամ հերքեր (որովհետեւ սա էլ առեղծուած մնաց), որպէսզի միանգամից նրանց աչքերը բացուէին: Տէ՜ր Աստուած, այս ինչ ողբերգութիւն է… ոչ միայն երկրի մէջ ենք հիւանդ, ոչ միայն երկրի մէջ ենք խեղուած հոգեբանութեամբ ապրում, այլեւ դրսո՛ւմ էլ են մարդիկ վատառողջ:

Ընդ որում, թէ ովքե՛ր են սփիւռքահայ մտաւորականները՝ յայտնի է։ Նրանք ոչ միայն ներկայացնում են ԱՌԱՋԻՆ սփիւռքը, որ ազգային Ողբերգութեան զոհերի շառաւիղներն են, այլեւ ԵՐԿՐՈՐԴ սփիւռքը, որ նոյնպէս ողբերգութեան զոհեր են, բայց այն ողբերգութեան որ սկսուեց Հայաստանի ձեւական անկախութիւնից եւ այսօր էլ շարունակւում է՝ Երկրի ամայացումով։

Հնարաւոր առարկութիւնները կանխելու համար, ես չակերտների մէջ առնելով «սփիւռքի մտաւորականներ» բանաձեւը, նկատի ունեմ թէ՛ առաջին եւ թէ երկրորդ սփիւռքների բոլոր հարմարուողական գետտոյականներին, որոնք շատ աւելի, շատ­շատ աւելի են, քան թէ՛ Հայաստանի եւ թէ՛ Տարաշխարհի հազուագիւտ մատաւորական խաւը։

Ուրեմն, որտե՞ղ էին այս «սփիւռքահայ մտաւորականները 91-ից սկսած: Երբեւիցէ երեւացի՞ն: Նկատի չունեմ այն հատուկենտ մարդկանց, որ եկան ու մասնակցեցին նոյնիսկ պատերազմին, այլ հէնց «մտաւորականներին», որ նաեւ կուսակցութիւնների շարքերում են եւ որ եղած օրուանից սարսափած յորդորում էին անկախացման մասին չխօսել, որովհետեւ «ինչպե՞ս կ'ըլլայ' Հայաստանը Ռուսաստանէն անկախ ըլլա, հապա թուրքե՞րը...»:
Եւ լռեցի՛ն: Ո՛չ իրենք եւ ո՛չ էլ իրենց կուսակցութիւններն ու կազմակերպութիւնները ծպտուն չհանեցին նաեւ 1996-ին, ձայները դուրս չեկաւ նաեւ 2008-ին... Որտե՞ղ էին, «սփիւռքահայ մտաւորականներ», երբ հայաստանցին ազատագրուելու իր կամքն էր բղաւում, եւ ինչո՞ւ, երբ միամտաբար կարծեց, թէ ստացաւ այն, իսկոյն որոշեցին աւելի բարձր բղաւել' «ազատ-անկախ Հայաստան»:

Իսկ գուցէ չէկիստական քարոզչութեամբ հայրենասիրութիւնն ընկալած, իսկոյն գլխի ընկան, որ խաղ է խաղացուել մեր գլխին, եւ որպէս լաւ խաղացողներ ու լաւ ծառայողներ' միանգամից էլ ընդունեցի՞ն նոր, հերթական խաղի կանոնները:

Որտե՞ղ էիք, պարոն Ազնաւուր եւ «սփիւռքահայ մտաւորականներ», երբ Ձեր եւ ձեր «ընտրեալ վսեմաշուք» նախագահը 91-ից սկսեց չափել հայաստանցի հայի համբերութիւնը, հէնց այդ ժամանակ էլ իրաւունք տալով Ռուսաստանի դեսպանութեանը' քաղաքացիութեան մասին միջազգային բոլոր օրէնքները խախտելով, Հայաստանի մէջ ապրող հային Ռուսաստանի քաղաքացիութիւն բաշխելու համար, նրան երկրից հանելու հաստատ նպատակով: Որտե՞ղ էիք, երբ նոյն այդ ռեժիմը 96-ին կեղծ ընտրութիւններ իրականացրեց քաղաքացիական պատերազմի սպառնալիքով. երբ 2008-ին իշխանութիւնը կրակեց ժողովրդի վրայ ու կրկնեց սպանութիւնների իր փորձառութիւնը:

Որտե՞ղ էիք, ինչո՞ւ չմիացաք, երբ Հայաստանից վտարուած ու աքսորուած հայ մտաւորականներից մի քանիսը հրովարտակ հրապարակեցին բաւականին հանգամանալից ներկայացնելով երկրի իրողութիւնը: Ինչո՞ւ ինքներդ չդիմեցիք Ֆրանսիայի կամ Միացեալ Նահանգների նախագահներին' վճռական լինել եւ չընդունել Հայաստանի ներքին ցեղասպանութիւնն իրագործող նախագահներից ոչ մէկին: Չգիտէի՞ք, լուր չունէի՞ք...

Լուր ունէի՛ք եւ գիտէի՛ք... Միայն թէ նորից, այս անգա՛մ էլ ձեր «ներքին ձայնին» խոհեմօրէն ականջալուր, ձեր հարմարուողականութեան «առողջ» բնազդին ենթարկուելով' հասկացաք, երեւի, որ եթէ Ազնաւո՜ւրն է մի նախադասութիւն ասում, որ, ի դէպ, նոյնիսկ հասցէատէր չունի, ուրեմն «բան մը կա՛յ» կամ «ըստե հաշիւ կայ»: Իսկ եթէ «բան մը կայ, թերեւս, հարկ է ասոր միանալ, որպէսզի անանկ չըլլայ, թէ բաժնուող գաթոէն պատառ մը մեզի չհասնի»... Կամ էլ. «Ապե, էս ի՞նչ ա… ալիքներ են խառնում, ապէ»…

Ամօ՛թ Է: Դուք ամե՛ն ինչ եւ մի՛շտ իմացել էք: Գրում եմ' դուք, եւ ինքս էլ տարակուսում, որովհետեւ մի՞թէ դուք կաք:

Մի՞թէ «սփիւռքահայ մտաւորական» արտայայտութիւնը այն անհեթեթ արտայայտութիւններից չէ, որ այլեւս վաղուց գոյութիւն չունի, եւ որի պատրանքն էք ուզում ստեղծել:

«Սփիւռքահայ մտաւորականն» այսօր նա չէ՞, որ Տարաշխարհի մէջ հանգիստ հետեւում է, թէ ինչպէս են հայկական դպրոցները իրար ետեւից գոցւում: Մի՞թէ «սփիւռքահայ մտաւորականը» այն չէ, որ հանգիստ եւ վաղուց մոռացել է հայոց լեզուի մասին, նա չէ, որ հանգիստ հետեւում է այդ լեզուն աղաւաղելուն... Մի՞թէ վերջապէս, որեւէ բան անում է, որպէսզի հայ մշակոյթ ու արուեստ զարգանայ Տարաշխարհի մէջ, հայ թատրոն ու գրականութիւն ծնուի, հայապահպանման նպատակ ունի՞ առհասարակ «սփիւռքահայ մտաւորականը»:

Հարցերս հռետորական են, դրանց պատասխանները գիտեմ ե՛ս եւ գիտե՛ն բոլորը:
Գիտենք նաեւ, որ պատասխանելու դէպքում, անպայման յիշեցնելու էք, ասենք' 19-րդ դարում եղած հայկական դպրոցները հայ գաղութների մէջ, յիշեցնելու էք հայկական թատրոնի գոյութիւնը նոյն այդ շրջանում, նաեւ այն լուսաւոր հայերին էք յիշատակելու, որոնց հետ դոյզն իսկ առնչութիւն չունէք ո՛չ ձեր ազգասիրութեամբ, ո՛չ ձեր քաղաքացիական կեցուածքով ու ոչ էլ ձեր մէջ կրող մշակոյթով, որ նոյնիսկ տուեալ երկրի մշակոյթը չէ:

Արդէն տասնվեց տարի ապրելով «սփիւռքի» մէջ, տասնվեց տարի շարունակ եւ բազմաթիւ առիթներով համոզուելով, որ այլեւս ՉԿԱ՛ «սփիւռք», ՉԿԱ հայաստանցի «երկրորդ» սփիւռքի մտաւորական, որպիսին իրենք իրենց համարում են բազմաթիւ բախտախնդիրներ, միայն մէկ խնդիր ունեմ։

Այն է՝ հայաստանցի հայը պէտք է լաւ գիտենայ՝ աւելորդ է, անիմաստ է իրենց «մտաւորական» կարծող եւ ճշմարիտ ՄՏԱՒՈՐԱԿԱՆԻ ձայնը միշտ խեղդողների հետ որեւէ յոյս կապել, այս «մտաւորականները» հէնց այն տեսակն են, որ իրենց «յարմարուողականութիւնը» շփոթելով ԻՐԱԿԱՆ ԱԶԳԱՅԻՆԻ հետ, շարունակելու են մի դէպքում' դրսից, միւս դէպքում' Հայաստան այցելելով' համոզել ձեզ, թէ իրենք «մեծ գործեր կ'ընեն սփիւռքի մէջ Հայ դատը պաշտպանելու համար» կամ «վաբշէ, իրենք են Հայաստանի ցաւը տանողները»: Մինչդեռ անցեալ տարուայ հոկտեմբեր ամսից արդէն լուր ունէին, թէ Ֆրանսիան իր նախագահի վճռական որոշմամբ դեկտեմբերի 22-ին Ազգային ժողովի մէջ պատրաստւում է քննարկել Հայոց ցեղասպանութիւնը մերժողներին քրէական պատասխանատուութեան ենթարկելու օրէնքը եւ ծպտուն անգամ չեն հանում:

«Սփիւռքահայ եւ սփիւռքասավոկ մտաւորականները» որեւէ կեցուածք իրականում չունեն նոյնիսկ Հայ դատի նկատմամբ: Յատկապէս, երբ Թուրքիան սպառնալիքների տարափ է տեղում Ֆրանսիայի դէմ: Ո՛չ Ազնաւուրն է իր դիրքորոշումը յայտնում, ու ո՛չ էլ «սփիւռքահայ եւ սավոկակահայ մտաւորականը», որ հաւանաբար վաղուց է |«էս մի քանի տարին անցնի՝ անպայման վերադառնալու եմ» եւ «հայրենիքը ինչ գոյնի ալ ըլլա' մերին հայրենիքն է» չէկիստական քարոզչութեանը իգանալով' մոռացել նաեւ իրենց հայրերի երկիրն ու պապենական ոսկորներով անթաղ գերեզմանները:

Գուցէ նաեւ մէկ-երկու ղուրուշ էլ որպէս նուիրատուութիւն շպրտեն Հայաստանին, իրականում իրենց հաստատուած երկրներում հարկերը պակաս վճարելու համար, կամ դրամագլուխը «լուանալու» համար, որ անպայման իրականացւում է հայաստանեան տուեալ պահի իշխանութիւնների հետ:

Եթէ Ազնաւուրը բազմանշանակ լռում է, նրա փոխարէն, ինչպէս Հայաստանի մէջ սիրում են երկու բառի միջեւ կրկնել՝ միանշանակ խօսում է երբեմնի արտգործնախարար Լիպարիտեանը. «Հարցն այն է, թէ որքանո՞վ է ճիշտ, որ մի խորհրդարան օրէնքով որոշի, թէ ի՛նչ է ցեղասպանութիւնը, եւ ինչ պատժի պէտք է ենթարկուի որեւէ մէկը, եթէ մերժի այն: Ես վստահ չեմ, որ դա ճիշտ ճանապարհն է… Սարկոզիի այցը Հայաստան մեծ ողբերգութիւն էր: Ի՞նչ հարցեր էր լուծում Սարկոզին Հայաստան այցելելով: Միայն սիմվոլիկ հարցեր էր լուծում: Ինձ աւելի շատ հետաքրքրում է' արդեօք Ֆրանսիան կը կարողանա՞յ փոխել իր դիրքորոշումը եւ Ցեղասպանութեան փոխարէն ճանաչել, օրինակ, Ղարաբաղի անկախութիւնը: Ղարաբաղի անկախութեան ճանաչելը գործնական հետեւանք ունի, Ցեղասպանութիւնը ճանաչելը ոչ մի հետեւանք չունի: Պէտք է զբաղուենք մեր ազգային անվտանգութեան համար ամենակարեւոր հարցով' դա այն է, որ երկիրը դատարկւում է: Եւ այդ հարցի պատասխանը Ցեղասպանութեան ճանաչումը չէ: Մեզ համար այդ հարցի պատասխանը աւելի հիմնական է, աւելի կարեւոր է պատմականօրէն, եւ ես չեմ կարծում, որ Ցեղասպանութեան զոհերը պէտք է ուզեն, որ ինչ որ մի երկրի խորհրդարան Ցեղասպանութիւնը ճանաչի, բայց փոխարէնը' կորցնենք այն բնակչութիւնը, որն այսօր կազմում է մեր հանրապետութիւնը»:

Մի՞թէ տարօրինակ, չասելու համար անհեթեթ չէ տէրպետրոսեանական արտգործնախարարի այս յայտարարութիւնը, երբ իր պաշտօնավարութեան ժամանակ առանձնապէս ոգեւորուած չէր Արցախի ազատագրութեան խնդրով, իսկ նախքան Հայաստան գալն ու պատասխանատու պաշտօնի անցնելը օր ու գիշեր տարփողում էր իր հիմնադրած «Զորեան հիմնարկութեամբ», որտեղ վերջերս տեղի է ունեցել մի խորհրդաժողով «The Prototype Genocide of Modern Times» («Ժամանակակից Ցեղասպանութեան նախընթացը») նիւթով։

Ըմբռնումի խնդիր է, անշուշտ, բայց եթէ նա այդքան անհանգստացած է Հայաստանը հայաթափելու հարցով, ապա ինչո՞ւ է կարծում որ Արցախի «պրոբլեմը« լուծելն ու Ցեղասպանութիւնները ժխտելու միտումների դէմ Օրէնք ընդունելն է «խանգարում» Ռուսաստանի ջանքերով Հայաստանը հայափափելու ընթացքը կանխելու գործին…

Աւելին. երբեմնի արտգործնախարարը ինչո՞ւ է ստում… Ժխտելու դէմ Օրէնքը միայն Թուրքիայի իրականացրած հայ էթնոսի ցեղասպանութեան մասին չէ։ Խօսքը ընդհանրապէս ցեղասպանութիւններին է վերաբերում, որ իրականացուել են ամբողջ 20-րդ դարի ընթացքին եւ մեր դարասկզբին։ Եւ եթէ Օրէնքի խորագրի մէջ մասնաւորեցուած է «Հայկականը», ապա էլ ի՞նչ էք իրար խառնուել…

Առաւել եւս այդ ի՞նչ անհեթեթութիւն է հիմա էլ մեր նահատակների անունից խօսելը. «Ես չեմ կարծում, որ Ցեղասպանութեան զոհերը պէտք է ուզեն…» Այդ զոհերը ամէնից առաջ չէին ուզելու զանգուածօրէն կոտորուել… Իսկ մենք, որ ապրող սերունդներն ենք պարտաւոր ենք մեր արժանապատիւ կեցուածքով արդարութիւն պահանջել ոճրագործին պատժելու համար…

Անհեթեթութիւն է նաեւ, որ նախագահ Սարկոզիի դէմ ընդվզում են միայն թուրքերն ու հայերը։ Թուրքերի ընդվզելը՝ հասկանալի է։ Բայց մի՞թէ մենք՝ հայերս վերջնականապէս կորցրել ենք մեր բանականութիւնն ու բարոյականութիւնը, ոտքով ու գլխով տրուելով «ռուս հաւերժական ու հաւատարիմ բարեկամին», ով միայն չարիքներ է բերել Հային պարսկահայաստանը նուաճելու օրից ի վեր…

Սրանք բոլորն էլ՝ լիպարիտեաններից մինչեւ մտաւորական լինել ակնկալող լարախաղացները, ճիշտ ռուսի ու թուրքի նման' Հայաստանը սիրում առանց հայի, եւ չեն թաքցնում: Ձեր վերջին խնայողութիւններով հիւրասիրուելուց յետոյ վերադառնալով, ամենայն անկեղծութեամբ եւ դէմքին ափսոսանքի արտայայտութիւն տալով' խոստովանում են «հայաստանը շատ աղուոր է, բայց հայաստանցիները չեմ սիրեր»:

Սրանք նաեւ հայրենասիրութեան դասեր են տալիս Հայաստանից դուրս եկողներին, ասելով, թէ «Է՞, ի՞նչ ընենք, թէ երեխադ սովամահ կ'ըլլար հոն, պէտք չէ որ դուրս ելլաք, հայրենիքնիս դո՛ւք պէտք է պահէք»... Եւ նոյնիսկ այդ դէպքում չեն «անդրադառնում», թէ Հայաստանում «ներքին ցեղասպանութիւն» է իրականացւում... Հայ եւ ռուս իշխանութիւնների փոխհամաձայնութեամբ իրականացուող Ցեղասպանութիւն։ Եւ այդ «դուրսը» ոչ թէ Արեւմուտքն է, այլ Ռուսաստանը։
Տէ՜ր Աստուած, այս ի՞նչ են սարքել մեզնից:

Իսկապէս որ. օտարների մէջ իւրային չենք եւ իւրայինների մէջ օտար ենք... դրսից' ուրիշի եւ ներսից' մեր աչքը հանելու դարաւոր սովորութեամբ:

Յունուար, 2012
Փարիզ