«Հետք»-ը «Առաջարկ նախարարին» նախագծի շրջանակում հարցաթերթի միջոցով մոտ 200 առաջարկներ և հարցեր է ստացել` ուղղված նորանշանակ նախարարներին: Ներկայացնում ենք ընթերցողների՝ առողջապահության նախարար Արսեն Թորոսյանին ուղղած 31 հարցերը և առաջարկները՝ նախարարի պատասխաններով։ Մենք առանձնացրել ենք մի քանի ոլորտներ, որոնց վերաբարյալ ընթերցողներն ամենաշատ հարցերն ու առաջարկներն են ուղղել նախարարին:
Սա առողջապահության ոլորտում քաղաքացիներին ամենից շատ մտահոգող հարցերից մեկն է:
Ընթերցողներից մեկն առաջարկում է տարին 1 անգամ անվճար հետազոտություն սահմանել բոլոր քաղաքացիների համար՝ արյան անալիզ, տեսողության, լսողության, շնչառության հիմնական հետազոտություններ և այլն: Նախարար Ա. Թորոսյանը պատասխանում է, որ այդ հնարավորությունն արդեն իսկ կա՝ համաձայն առողջապահության նախարարի 2013թ. N 47-Ն հրամանի, ըստ որի` ամբուլատոր-պոլիկլինիկական բժշկական օգնության և սպասարկման ողջ ծավալը (ներառյալ` ըստ բժշկական ցուցումների նեղ մասնագիտական խորհրդատվությունները և լաբորատոր-գործիքային ախտորոշիչ հետազոտությունները) անվճար է բնակչության բոլոր խմբերի համար: Նախարարը պատասխանում թվել է այն բոլոր հետազոտությունները, որոնք ԱԱՊ բժիշկը (ընտանեկան բժիշկ/թերապևտ) պետք է անվճար իրականացնի տարեկան մեկ անգամ:
Նշենք, որ առաջարկի հեղինակը կոնկրետ օրինակ չի բերել, որպեսզի հասկանալի լիներ՝ արդյոք նախարարի նշած կարգը պատշաճ գործում է, թե ոչ:
Որպես թեմայի տրամաբանական շարունակություն՝ այս բաժնում ներկայացնենք մեկ այլ ընթերցողի մտահոգություն: «Պետպատվերով բուժման գնացողներին արհամարհանքով են վերաբերվում բժշկական կենտրոններում (իհարկե ոչ բոլորին է վերաբերում)», - գրել է նա:
Նախարարը, որպես պատասխան, միայն մեջբերել է օրենքներ, որոնք պարտավորեցնում են բժշկին բարեխիղճ լինել:
Վեց ընթերցողներ առաջարկել են ընդլայնել բուժհաստատությունների կողմից հանրությանը տրամադրվող անվճար դեղորայքի ցանկը, սակայն, ինչպես ենթադրվում է նախարարի պատասխանից, այս տարվա դեղացանկն արդեն հաստատված է և փոփոխության չի ենթարկվելու:
Քաղաքացիների միանման հարց/առաջարկները միավորել ենք. դրանք և նախարարի պատասխանն ամբողջությամբ կարդալու համար սեղմեք կապույտ ստեղնը:
Մի քանի ընթերցողներ նախարարին առաջարկել են հետևողական լինել, որ դեղերի ներդիրները թարգմանվեն հայերեն: Նրանցից մեկը խնդրել է հայերեն ներդիրներ ապահովել հատկապես Հայաստանում արտադրված դեղերի համար, որոնք երբեմն ունենում են միայն անգլերեն կամ ռուսերեն նկարագիր:
Նախարարը մեջբերել է օրենսդրական հիմքեր, ըստ որոնց` Հայաստանում կարող են վաճառվել միայն գրանցված դեղեր, իսկ գրանցման դեպքում դեղերի փաստաթղթերին կցվում է նաև հայերեն պաշտոնական տեղեկատվություն` դեղի հայերեն բժշկական կիրառման հրահանգը (դեղի ընդհանուր բնութագիրը) և օգտագործման հրահանգը (ներդիր-թերթիկը): Չնայած այս հանգամանքին՝ նախարարը ևս փաստում է, որ Հայաստանում հայերեն ներդիր թերթիկով կան ոչ մեծ թվով գրանցված դեղեր:
Պատասխանում նշվում է, որ դեղերի ներդիրների հայերենացման գործընթացն ընթացքի մեջ է, և այն իրականացնում է առողջապահության նախարարության «Ակադեմիկոս Է. Գաբրիելյանի անվան դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոնը»: Նախարարությունը պլանավորվում է մի քանի տարի անց ունենալ Հայաստանում գրանցված բոլոր դեղերի վերաբերյալ տեղեկատվությունը հայերեն լեզվով. հստակ ժամկետ նշված չէ:
Ըստ մեր ընթերցողի ունեցած տեղեկությունների` Երևանի «Շտապօգնություն» ծառայությունում կատարվում են չարաշահումներ. անձնակազմին ստիպում են համազգեստները իրենց անձնական միջոցներով գնել, բուժպարագաները ստիպում են լվանալ իրենց հաշվին, մեքենաները բենզինով լիցքավորելիս վարորդները ստորագրում են դատարկ անդորրագրեր` չնշելով բենզինի քանակը և այլն:
Առողջապահության նախարարը պատասխանել է, որ այս հարցի պատասխանատուն շտապ բժշկական օգնություն իրականացնող ընկերության հիմնադիրն է` Երևանի քաղաքապետը:
Մեր մյուս ընթերցողը կոնկրետ դեպք է պատմում և խնդրում բարելավել շտապօգնություն ծառայության որակը գյուղերում: Նա մեր հարցաթերթով է նախարարին դիմում, քանի որ նախարարության թեժ գծի միջոցով պատասխան չի կարողացել ստանալ:
Դեպքը հետևյալն է. Արարատի մարզի գյուղերից մեկում տարեց մարդու համար շտապօգնություն են կանչել, այնուհետև ստիպված են եղել հիվանդին սեփական մեքենայով տեղափոխել հիվանդանոց, քանի որ շտապօգնության մեքենան չի եկել: Մանրամասներին կարող եք ծանոթանալ ներքևում:
Նախարար Արսեն Թորոսյանը պատասխանում է, որ քաղաքացու կողմից ներկայացված խնդիրը կկարգավորվի մոտ ապագայում` հաշվի առնելով, որ արդեն Հայաստան է ժամանել Չինաստանի կողմից հատկացված 200 շտապ բժշկական օգնության մեքենաների առաջին խմբաքանակը:
Պատասխանում կարևոր տեղեկություն է նաև այն, որ թե Երևան քաղաքի «Շտապբուժօգնութուն» ՓԲԸ ենթակայանները և թե ՀՀ մարզերի շտապ բժշկական օգնության ծառայություն իրականացնող բոլոր բժշկական կազմակերպությունները ապահովված են GPS սարքերով: Կանչերի գրանցումը և հաշվառումն իրականացվում է տվյալ սարքերի միջոցով:
Ըստ պատասխանի` յուրաքանչյուր կանչ գրանցվում է, փոխանցվում, իսկ ավարտված կանչի արդյունքները ներմուծվում են շտապօգնության միասնական գործակարգավարական համակարգ (այդ թվում՝ նշվում է կանչը սպասարկելու մերժման պատճառը): Պատասխանի այս հատվածը ուղեցույց է այն քաղաքացիների համար, որոնց շտապօգնության կանչերը մերժվել են, նրանք կարող են ծանոթանալ գրանցամատյանի` իրենց կանչին վերաբերող տեղեկությանը և տեսնել, թե ինչ է գրվել այնտեղ` որպես մերժման պատճառ:
Գերակշռում են նաև հղիներին և ծննդկաններին վերաբերող հարցերն ու առաջարկները:
«Կանանց ռեսուրսային կենտրոն» ՀԿ-ն առաջարկում է վերացնել պարտադիր եռօրյա սպասելաժամանակն այն կանանց համար, ովքեր դիմում են հղիության արհեստական ընդհատման: Հղիության արհեստական ընդհատման օրենսդրական դրույթներում պարտադիր սպասելաժամանակը մտցվել է 2016թ.-ին: ՀԿ-ն ուսումնասիրություն է իրականացրել օրենսդրության փոփոխություններից հետո մեկ տարի անց մի շարք մարզերում, որով և պարզել է, որ եռօրյա պարտադիր սպասելաժամանակը վտանգավոր հետևանք է թողնում կանանց վերարտադրողական առողջության և վերարտադրողական իրավունքների վրա:
«Շատ գյուղաբնակ կանայք ի վիճակի չեն ամեն անգամ գյուղից քաղաք երթևեկել, որտեղ տեղակայված են հիմնական բժշկական կենտրոնները, և արդյունքում հղիության արհեստական ընդհատումը շարունակում է մնալ անհասանելի և ոչ մատչելի գյուղաբնակ կանանց համար: Այս դրույթն ունի նաև կոռուպցիոն ռիսկ՝ հետին ամսաթվով կնոջ դիմումը մուտքագրելու տեսանկյունից»,- գրել է ՀԿ-ն:
Նախարարը պատասխանել է, որ սպասելաժամանակի պրակտիկան գործում է նաև այլ երկրներում, իսկ դրա բացասական հետևանքների վերաբերյալ գնահատականները և կոռուպցիոն ռիսկերը քննարկելու համար ՀԿ-ին խնդրում է իրենց տրամադրել հետազոտության մանրամասն արդյունքները` ներկայացուցչական տվյալների և կոնկրետ փաստերի նկարագրմամբ:
Ընթերցողների համար մտահոգիչ մեկ այլ հարց է Հայաստանում արտամարմնային բեղմնավորման գինը: Այս հարցով նախարարին դիմել է մի քանի հոգի, նրանց հարց/առաջարկներն ամփոփել ենք մեկում: Ըստ ընթերցողների` արտամարմնային բեղմնավորման գների իջեցումը կբերի ժողովրդագրական պատկերի բարելավման, կմեղմի սոցիալապես անապահովների վիճակը, ովքեր այդ նպատակով նաև վարկեր են վերցնում:
Այս հարցը, սակայն, լուծում չի ստանալու: Նախարարի պատասխանի համաձայն` արտամարմնային բեղմանվորում իրականացնում են բացառապես մասնավոր բժշկական հաստատությունները, որոնց գնայաին քաղաքականության վրա ազդելու լիազորություն նախարարությունը չունի:
Քաղաքացիներից մեկը ուշադրություն է հրավիրում հղիներին և ծննդկաններին տրամադրվող բուժօգնության որակի վրա, ինչպես ինքն է նշում` «անցած լինելով այդ ճանապարհը»:
Տասնյակ ընթերցողները նախարարին հարց և առաջարկներ են ուղղել հատկապես մարդու պապիլոմավիրուսային վարակի դեմ պատվաստանյութի` գարդասիլի վերաբերյալ: Երեք ընթերցող առաջարկել է ներմուծել ջրծաղիկի դեմ պատվաստանյութ: Մեկ այլ քաղաքացու առաջարկ էլ վերաբերում է ինֆարիքս հեքսա պատվաստանյութին:
Նախարար Ա. Թորոսյանը տեղեկացնում է, որ հանրապետությունում կիրառվում են Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության կողմից նախաորակավորում ունեցող պատվաստանյութեր, որոնք ձեռք են բերվում ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամի միջոցով և պահպանվում են պատշաճ ջերմային ռեժիմի պայմաններում: Կիրառվող բոլոր պատվաստանյութերը, ըստ նախարարի, անվտանգ են:
Մարդու պապիլոմավիրուսային վարակի դեմ պատվաստանյութով, ըստ Ա. Թորոսյանի, Հայաստանում պատվաստվում են 2017թ. դեկտեմբերի 11-ից, և մինչ այժմ որևէ հետպատվաստումային անբարեհաջող դեպք չի արձանագրվել պատվաստվողների շրջանակում:
Ա. Թորոսյանը հավաստիացնում է, որ Առողջապահության նախարարության կողմից առաջին իսկ հնարավորության առկայության պարագայում կքննարկվի ջրծաղիկի դեմ պատվաստումների ներդրման հարցը:
ԱԱՊ բժշկի գործառույթներից է առավել տարածված ոչ վարակիչ հիվանդությունների (արյան շրջանառության համակարգի, շաքարային դիաբետի, չարորակ նորագոյացությունների և այլն) վաղ հայտնաբերման և կանխարգելման գործընթացի իրականացումը` պետական պատվերի շրջանակներում սահմանված ծավալներով:
ԱԱՊ բժշկի կողմից իրականացվում է իր մոտ սահմանված կարգով գրանցված բնակչության տարեկան մեկ անգամ կանխարգելիչ քննություն, որի ընթացքում նախատեսվում է`
1)արյան շրջանառության հիվանդությունների դեմ պայքարի շրջանակներում պարտադիր կանխարգելիչ զննման իրականացում` 40-55 տարեկան բնակչության շրջանում,
2)զարկերակային ճնշման չափում՝ հիպերտոնիայի վաղ հայտնաբերման նպատակով,
3)դիաբետի կասկածի դեպքում գլյուկոմետրիայի իրականացում,
4)կրծքագեղձի զննում՝ քաղցկեղի վաղ հայտնաբերման նպատակով (մամոգրաֆիայի նշանակում` ըստ բժշկական ցուցման),
5)պապ քսուք՝ արգանդի վզիկի քաղցկեղի վաղ հայտնաբերման նպատակով,
6)ժառանգական անամնեզում գլաուկոմա ունեցող 40 տարեկան և ավելի բարձր տարիքի անձանց տեսողության սրության որոշումը` գլաուկոմայի վաղ հայտնաբերման նպատակով,
7)քաշի խանգարումների վաղ հայտնաբերման, ոչ վարակիչ հիվանդությունների կանխարգելման, վաղ հայտնաբերման նպատակով մարմնի զանգվածի ցուցանիշի որոշումը:
Դեղի հայերեն բժշկական կիրառման հրահանգը (դեղի ընդհանուր բնութագիրը) և օգտագործման հրահանգը (ներդիր-թերթիկը) հաստատվում են և կցվում են գրանցման հավաստագրին` հանդիսանալով հիմք պաշտոնական տեղեկատվության համար: Ներկայումս ՀՀ-ում հայերեն ներդիր թերթիկով կան ոչ մեծ թվով գրանցված և շրջանառվող դեղեր, սակայն հայերենացման գործընթացն արդեն սկսված է: Այդ աշխատանքն իրականացնում է առողջապահության նախարարության «Ակադեմիկոս Է. Գաբրիելյանի անվան դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոնը»:
Մանրամասների համար կարող եք այցելել կենտրոնի պաշտոնական կայք (www.pharm.am), որտեղ հասանելի են գրանցված դեղերի մասին բոլոր տեղեկությունները, այդ թվում կիրառման հրահանգները, պարզապես, ինչպես նշվեց, դրանց մեծ մասը դեռևս հայերեն չէ: ՀՀ-ում գրանցված բոլոր դեղերին ուղեկցող հայերեն ներդիր թերթիկների առկայությունը, այդ թվում նաև՝ կայքում, շարունակական գործընթաց է ու ժամանակի խնդիր՝ պլանավորվում է մի քանի տարի անց ունենալ ՀՀ-ում գրանցված բոլոր դեղերի վերաբերյալ տեղեկատվությունը հայերեն լեզվով:
ԱԱՊ բժշկի գործառույթներից է առավել տարածված ոչ վարակիչ հիվանդությունների (արյան շրջանառության համակարգի, շաքարային դիաբետի, չարորակ նորագոյացությունների և այլն) վաղ հայտնաբերման և կանխարգելման գործընթացի իրականացումը` պետական պատվերի շրջանակներում սահմանված ծավալներով:
ԱԱՊ բժշկի կողմից իրականացվում է իր մոտ սահմանված կարգով գրանցված բնակչության տարեկան մեկ անգամ կանխարգելիչ քննություն, որի ընթացքում նախատեսվում է`
1)արյան շրջանառության հիվանդությունների դեմ պայքարի շրջանակներում պարտադիր կանխարգելիչ զննման իրականացում` 40-55 տարեկան բնակչության շրջանում,
2)զարկերակային ճնշման չափում՝ հիպերտոնիայի վաղ հայտնաբերման նպատակով,
3)դիաբետի կասկածի դեպքում գլյուկոմետրիայի իրականացում,
4)կրծքագեղձի զննում՝ քաղցկեղի վաղ հայտնաբերման նպատակով (մամոգրաֆիայի նշանակում` ըստ բժշկական ցուցման),
5)պապ քսուք՝ արգանդի վզիկի քաղցկեղի վաղ հայտնաբերման նպատակով,
6)ժառանգական անամնեզում գլաուկոմա ունեցող 40 տարեկան և ավելի բարձր տարիքի անձանց տեսողության սրության որոշումը` գլաուկոմայի վաղ հայտնաբերման նպատակով,
7)քաշի խանգարումների վաղ հայտնաբերման, ոչ վարակիչ հիվանդությունների կանխարգելման, վաղ հայտնաբերման նպատակով մարմնի զանգվածի ցուցանիշի որոշումը:
Ծխախոտի դեմ պայքարի ուղղությամբ հասարակական սեկտորի ներգրավմամբ իրականացվում է լայն տեղեկատվական արշավ: Առողջապահության նախարարության պաշտոնական (moh.am) և ֆեյսբուքյան էջերը (ՀՀ առողջապահության նախարարություն) ամենօրյա կտրվածքով թարմացվում են ու մասնագիտական բոլոր հիմնավորումներով ներկայացնում հանրությանը հուզող, հետաքրքրող, առողջական հարցերին վերաբերող հարցեր:
Առաջարկում եմ ավելի խիստ վերահսկել քաղաքային տրանսպորտի արտանետումները: Պահանջել ներդնել դիզվառելիքի և քաղաքային տրանսպորտի շարժիչների որակի վերահսկման ավելի խիստ համակարգ: Մատնանշել, որ բնական զազով քաղաքային տրանսպորտը ավելի քիչ արտանետումներ է կատարում: Հնարավորության դեպքում Երևան քաղաքի կենտրոնում սահմանափակել դիզելային հանրային տրանսպորտի օգտագործումը` ի օգուտ գազով աշխատող տրանսպորտի:
Առողջապահության նախարարությունը համագործակցում է լիազոր մարմինների հետ՝ շրջակա միջավայրի գործոնների հնարավոր բացասական ազդեցությունը բնակչության առողջության վրա բացահայտելու, ռիսկերը գնահատելու և կանխարգելիչ միջոցառումներ ձեռնարկելու ուղղությամբ՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ շրջակա միջավայրի ու բնական պաշարների վիճակի, բնական երևույթների, մարդածին ազդեցության հետևանքով շրջակա միջավայրի փոփոխությունների դիտարկումը, բացահայտումը և գնահատումը հանդիսանում են բնապահպանության նախարարության նպատակը և խնդիրները (Վարչապետի 2018 թվականի հունիսի 11-ի թիվ 745-Լ որոշման հավելվածի 2-րդ գլխի 10-րդ կետի 5-րդ ենթակետ), իսկ տրանսպորտային միջոցների, ինքնաթիռների և այլ փոխադրամիջոցների ու կայանքների շահագործման ընթացքում մթնոլորտային օդն աղտոտող նյութերի համար սահմանված նորմատիվների, պահանջների ու չափման կարգերի պահպանումը գտնվում է բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի լիազորությունների շրջանակում (Վարչապետի 2018 թվականի հունիսի 11-ի թիվ 733-Լ որոշման հավելվածի 3-րդ գլխի 11-րդ կետի 1-ին ենթակետի «ե» կետ), և Երևանում հասարակական տրանսպորտի աշխատանքը կազմակերպում է քաղաքապետը («Երևան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի 57-րդ հոդվածի 1-ին կետի 3-րդ ենթակետ):
Ոչ վարակիչ հիվանդությունների կանխարգելման համար մեծ նշանակություն ունի առողջ ապրելակերպի խթանումը, ինչն ամրագրված է Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2014 թվականի նոյեմբերի 27-ի նիստի թիվ 50 արձանագրային որոշմամբ հավանության արժանացած համապատասխան ծրագրով: Առողջ ապրելակերպը, առողջ սնուցումից զատ, ներառում է նաև տարիքին համապատասխան ֆիզիկական ակտիվությունը, ինչը հնարավոր է առողջ և անվտանգ միջավայրի ձևավորման շնորհիվ: Նշվածի կապակցությամբ առողջապահության նախարարության կողմից իրականացվել է ՀՀ բնակելի թաղամասերում և հասարակական վայրերում ֆիզիկական կուլտուրայով և սպորտով զբաղվելու համար պայմանների ուսումնասիրություն:
Ուսումնասիրության արդյունքների հիման վրա միջազգային մոտեցումներին համապատասխան մշակված առաջարկությունները ներկայացվել են Տարածքային կառավարման և զարգացման նախարարություն, որի կողմից կազմակերպվել և իրականացվել են միջոցառումներ՝ ֆիզիկական պայմանների բարելավման ուղղությամբ: Մի շարք մարզերում բարեկարգվել են բազմաբնակարան շենքերի բակերը` տեղադրվել են տաղավարներ, նստարաններ, փոքր ֆուտբոլի, վոլեյբոլի խաղահրապարակներ, իրականացվել են ասֆալտապատման, լուսավորման աշխատանքներ և ծառատունկ, ինչպես նաև մի շարք գյուղական համայնքներում շարունակվել են փողոցների, մայթերի և հասարակական վայրերի բարեկարգման և վերանորոգման, սալիկապատման աշխատանքներ, հետիոտնի համար բարեկարգվել են ճամփեզրի մայթերը:
Միաժամանակ, մանկական խաղահրապարակներին ներկայացվող պահանջները սահմանված են քաղաքաշինական ոլորտի իրավական ակտերով, սակայն առողջապահության նախարարությունը կիսում է հանրության մտահոգությունը և առաջիկայում իր լիազորությունների շրջանակում հանդես կգա նախաձեռնությամբ՝ դիմելով պատկան մարմիններին նշված հարցի կապակցությամբ քննարկումներ իրականացնելու նպատակով:
Միաժամանակ «Մթնոլորտային օդի պահպանության մասին» ՀՀ օրենքով արգելվում է կենցաղային և արտադրական աղբը, ինչպես նաև տերևաթափից առաջացած թափոններն այրել բնական միջավայրում, բնակավայրերում, նրանց շրջակայքում ու դրանց այրման համար չնախատեսված կաթսայատներում, վառարաններում և այլ սարքերում, իսկ նշված պահանջների պահպանումը գտնվում է բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի լիազորությունների շրջանակում (Վարչապետի 2018 թվականի հունիսի 11-ի թիվ 733-Լ որոշման հավելվածի 3-րդ գլխի 11-րդ կետի 1-ին ենթակետի «զ» կետ):
Ամբողջ աշխարհում մահացության հիմնական պատճառ են հանդիսանում ոչ վարակիչ հիվանդությունները՝ մասնավորապես սրտանոթային հիվանդությունները, չարորակ նորագոյացությունները, շաքարային դիաբետը, ինչպես նաև թոքերի քրոնիկ հիվանդությունները:
Համաձայն Առողջապահության Համաշխարհային կազմակերպության տվյալների՝ ամբողջ աշխարհում նկատվում է այդ հիվանդությունների հիվանդացության և տարածվածության աճի միտում, որոնց զարգացման համար նշանակություն ունեն մի շարք վարքագծային ռիսկի գործոններ՝ անառողջ սնուցում, ցածր ֆիզիկական ակտիվություն, ծխախոտի օգտագործում և ալկոհոլի չարաշահում: Այդ վարքագծային ռիսկի գործոնների դեմ պայքար է իրականացվում ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես էլ Հայաստանում, մասնավորապես, 2014 թվականի նոյեմբերի 27-ի ՀՀ կառավարության նիստի N 50 արձանագրային որոշմամբ հավանությամբ արժանացած «Առողջ ապրելակերպի խթանման ռազմավարական ծրագրի» և 2016 թվականի փետրվարի 4-ի ՀՀ կառավարության նիստի N 4 արձանագրային որոշմամբ հավանությամբ արժանացած «Առավել տարածված ոչ վարակիչ հիվանդությունների դեմ պայքարի 2016-2020 թվականների» ծրագրերի միջոցով: Հանրապետությունում ևս ոչ վարակիչ հիվանդություններն ունեն ինչպես հաշմանդամության և մահացության բարձր ցուցանիշներ և սոցիալ-տնտեսական զգալի ազդեցություն, այնպես էլ մեծ բեռ բնակչության հիվանդացության կառուցվածքում:
Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ առողջապահության նախարարության կողմից իրականացվում է սրտամկանի սուր ինֆարկտով, կրծքագեղձի քաղցկեղով, շաքարային դիաբետով պացիենտների շրջանում ռիսկի գործոնների ուսումնասիրություն՝ դրանց տարածվածությունը բացահայտելու և դրանց դեմ պայքարն ու կանխարգելումն ավելի նպատակաուղղված կազմակերպելու համար: Հետազոտությունների արդյունքում պարզվել է, որ այս հիվանդությունների առաջացման համար նշանակություն ունեն ավելորդ քաշը և ցածր ֆիզիկական ակտիվությունը: Բացի այդ, իրականացվում է վարքագծային ռիսկի գործոնների ուսումնասիրություն 10-12 տարեկան դպրոցականների շրջանում՝ դրանց ազդեցության հետևանքով առաջացած հիվանդացությունը բացահայտելու և ռիսկի գորոծոններով պայմանավորված առողջական խնդիրների կանխարգելման արդյունավետ միջոցառումներ մշակելու նպատակով:
Նշված հետազոտություններին զուգահեռ իրականացվում է առողջ ապրելակերպի, առողջ սնուցման քարոզչություն, ֆիզիկական ակտիվության խթանում և այլն։ Նախարարության պաշտոնական կայքէջում, ինչպես նաև Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման ազգային կենտրոնի ֆեյսբուքյան էջում տեղադրվող նյութերի միջոցով մշակվում են պաստառներ և հուշաթերթեր, որոնք տարածվում են զանգվածային լրատվամիջոցներով և բաշխվում են ազգաբնակչության շրջանում:
Անվտանգ, ապահով և գրավիչ պայմանների ստեղծման և դրանց հասանելիության ապահովման վերաբերյալ առաջարկություններ են ներկայացվել լիազոր մարմիններին՝ բնակելի թաղամասերում և հասարակական վայրերում ֆիզիկական կուլտուրայով և սպորտով զբաղվելու նպատակով:Մշակվում և ներդրվում են հասարակության տարբեր խմբերին ուղղված, նախադպրոցական և դպրոցական տարիքի երեխաների մոտ առողջ սնուցման և անառողջ սնուցման սահմանափակման վերաբերյալ հարցերի ընդգրկմամբ ուղեցույցներ, ինչպես նաև հասարակական կազմակերպությունների հետ համատեղ հանդիպումներ և քննարկումներ են կազմակերպվում դպրոցականների հետ նշված հարցերի շուրջ: Բացի այդ, կազամակերպվում են տարբեր այլ միջոցառումներ՝ կլոր սեղաններ, քննարկումներ, որոնց վերաբերյալ տեղեկատվությունը հրապարակվում է ինչպես նախարարության պաշտոնական կայքէջում (www.moh.am), այնպես էլ Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման ազգային կենտրոնի ֆեյսբուքյան էջում։
Տվյալ դեպքում գյուղը այնքան էլ հեռու չի եղել Արարատի մարզում։ Ու հարևանները իրենք են մեքենա գտել և հասցրել մոտակա հիվանդանոց։ Պատկերացրեք այն մարդկանց վիճակը, ովքեր անգամ սրա հնարավորությունը չունեն։ Լսել եմ նաև դեպքերի մասին, երբ շտապօգնության վարորդը պահանջել է հիվանդի հարազատներին բենզին լցնել մեքենան, որպեսզի հասցնեն հիվանդանոց։ Նման դեպքերը բազմաթիվ են ու որքան Երևանից հեռու, այնքան ավելի հաճախ են պատահում։
Նախարարության թեժ գիծ անձամբ եմ զանգել, բողոք ներկայացրել, ինչին ի պատասխան՝ ինձ ասել են. «Անհնար է, չի կարող նման բան պատահել»։ Դժկամությամբ բողոքս ընդունել են, սակայն մինչ օրս ոչ մի պատասխան չեմ ստացել։ Կարծում եմ՝ սա առողջապահության ոլորտի ամենահրատապ լուծում պահանջող հարցերից է, քանի որ ուղիղ կապված է մարդու կյանքի հետ։
«Կանանց ռեսուրսային կենտրոն» ՀԿ-ն ուսումնասիրություն իրականացրեց օրենսդրության փոփոխություններից հետո մեկ տարի անց մի շարք մարզերում, որով և պարզ դարձավ այն իրողությունը, որ եռօրյա պարտադիր սպասելաժամանակը վտանգավոր հետևանք է թողնում կանանց վերարտադրողական առողջության և վերարտադրողական իրավունքների վրա:
Շատ գյուղաբնակ կանայք ի վիճակի չեն ամեն անգամ գյուղից քաղաք երթևեկել, որտեղ տեղակայված են հիմնական բժշկական կենտրոնները, և արդյունքում հղիության արհեստական ընդհատումը շարունակում է մնալ անհասանելի և ոչ մատչելի գյուղաբնակ կանանց համար: Այս դրույթն ունի նաև կոռուպցիոն ռիսկ՝ հետին ամսաթվով կնոջ դիմումը մուտքագրելու տեսանկյունից։
Շատ կանայք նաև բարձրաձայնում են, որ այդ խորհրդատվություններն անաչառ չեն և միտված են ճնշում գործադրելուն: Այս ամենի, ինչպես նաև հղիության արհեստական ընդհատման համար բարձր գումարի պատճառով կանայք ստիպված դիմում են հղիության ընդհատման չպաշտպանված միջոցների: Կոչ ենք անում վերանայել տվյալ փոփոխությունները, մասնավորապես՝ վերացնել եռօրյա պարտադիր սպասելաժամանակի վերաբերյալ նորմը և ապահովել անաչառ խորհրդատվություն բոլոր կանանց համար՝ հաշվի առնելով, որ հղիության արհեստական ընդհատումը համարվում է կնոջ հիմնարար իրավունք:
Միաժամանակ, կուզեինք տեղեկացնել, որ միջսեկտորալ համագործակցությամբ իրականացված սելեկտիվ աբորտների դեմ պայքարի համալիր միջոցառումների արդյունքում, Հայաստանում արձանագրվել են դրական միտումներ խնդրի հաղթահարման գործընթացում: Այսպես. Եթե սելեկտիվ աբորտների դեմ պայքարին ուղղված միջոցառումներին նախորդող` 2008-2012թթ. ժամանակահատվածում ծնվածների մեջ աղջիկ-տղա հարաբերակցության միջին ցուցանիշը կազմել է 100:115, ապա 2014թ.` 100:113,4: 2015թ.` 100:112,7; 2016թ.` 100:111,9, իսկ 2017թ.` 100/109.8:
Հայտնում եմ, որ հատատվել է առողջապահության նախարարի 2018 թվականի օգոստոսի 15-ի «Բժշկական նպատակներով թմրամիջոցների և հոգեմետ (հոգեներգործուն) նյութերի օգտագործման կարգը և պայմանները հաստատելու մասին» No 17-Ն հրամանը, որով կարգավորվում են Հայաստանի Հանրապետության բժշկական հաստատություններում պացիենտներին բժշկական ցուցումներով թմրամիջոցների և հոգեմետ (հոգեներգործուն) նյութերի օգտագործման կարգի և պայմանների (ստացման, հաշվառման, պահպանման, դուրս գրման, բացթողման, ոչնչացման) իրականացման հետ կապված հարաբերությունները:
Մեր երկրում կլինիկական մի շարք մասնագիտությունների գծով, իհարկե, առկա են բժշկական ուղեցույցներ և գործելակարգեր։ Սակայն, փորձագետներն այն կարծիքին են, որ դրանք արմատական արդիականացման և ապացուցողական բժշկության վրա հիմնված միջազգային չափորոշիչներին համապատասխանեցնելու կարիք ունեն։
Առաջնահերթությունը տալով առավել տարածված հիվանդություններին և վիճակներին` առաջընթաց է ապահովվել հատկապես սրտաբանության, անզգայացման և ինտենսիվ թերապիայի, ուռուցքաբանության, գինեկոլոգիայի և մանկաբարձության, մանկական ուրոլոգիայի, մանկական օնկոհեմատոլոգիայի ոլորտներում։ Գլխավոր մասնագետների աշխատանքային խմբերը ծավալուն աշխատանք են իրականացրել և շարունակում են իրականացնել գերակա այս ուղղություններում նորմատիվային փաստաթղթերի մշակման և ներդրման նպատակով։ Շուրջ 4 տասնյակ կլինիկական մասնագիտությունների ուղղությամբ արդեն իսկ թարգմանված 80 կլինիկական ուղեցույցներից և գործելակարգերից ներկայումս տեղայնացվում են մի քանի տասնյակը։
Արդեն իսկ 2017 թվականի ընթացքում հոգեբուժական բժշկական օգնություն և սպասարկում իրականացնող կազմակերպություններում մշտադիտարկման արդյունքում հրապարակված «Հոգեբուժական կազմակերպություններում հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց իրավունքների ապահովման վերաբերյալ» ՄԻՊ արտահերթ հրապարակային զեկույցում նշված խնդիրների կապակցությամբ առողջապահության նախարարի 2018 թվականի օգոստոսի 9-ի թիվ 2042-Ա հրամանով հաստատվել է ՄԻՊ արտահերթ հրապարակային զեկույցում տեղ գտած խնդիրների վերացմանն ուղղված միջոցառումների ծամանակացույցը, որում առաջարկվող լուծումներից արդեն կատարվել են որոշակի աշխատանքներ:
1.Առողջապահության նախարարի հրամանով հաստատվել և «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 25-րդ հոդվածի հիմքով, օրենքով սահմանված կարգով պաշտոնական հրապարակման համար արդարադատության նախարարություն է ներկայացվել 2018 թվականի հուլիսի 18-ի «Հոգեբուժական կազմակերպություններում գտնվող անձի իրավունքների իրազեկման թերթիկի ձևը հաստատելու մասին» թիվ 16-Ն հրամանը: Հրամանով հոգեբուժական կազմակերպությունների տնօրեններին հանձնարարված է հոգեբուժական կազմակերպություններում հոգեկան խանգարումներով տառապող անձանց իրավունքների իրազեկումը կազմակերպել և իրականացնել Հոգեբուժական օգնության մասին օրենքի հավելվածի «VI» գլխի պահանջներին համապատասխան:
2.«Հոգեբուժական օգնության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծում ընդգրկվել են մի շարք դրույթներ, որոնք վերաբերում են անգործունակ ճանաչված անձի հոգեբուժական օգնության և սպասարկման կարգին:
3.«Հոգեբուժական օգնության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծով սահմանվել է, որ Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը սահմանում է ֆիզիկական զսպման, մեկուսացման միջոցների և հանդարտեցման մեթոդների կիրառման կարգն ու պայմանները:
4.Հոգեբուժական օգնություն և սպասարկում իրականացնող կազմակերպությունների թափուր հաստիքների համալրման նպատակով 2018 թվականի ավարտական կուրսերի ուսանողները իրազեկվել են հոգեբույժի մասնագիտության առավելությունների և գործառույթների վերաբերյալ:
5.Հայաստանի Հանրապետության, եվրոպական միության և ատոմային էներգիայի եվրոպական համայնքի ու դրանց անդամ պետությունների միջև կնքված համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագրի շրջանակներում միջնորդություն է ներկայացվել ճանապարհային քարտեզում և գործողությունների ծրագրում ներառել համապատասխան կետ` հոգեբուժական ծառայությունների բարելավման նպատակով հանրապետության թվով 7 հոգեբուժական բժշկական կազմակերպությունների կրտսեր բուժանձնակազմի կրթման վերաբերյալ:
6.Հոգեբուժական կազմակերպություններում կենցաղային պայմանների բարելավման, առավել վատ վիճակում գտնվող տարածքների փուլային վերանորոգման և բարեկարգման աշխատանքներ կատարելու նպատակով 2018 թվականի մայիսի 22-ի «Կազմակերպությունների պետության կողմից երաշխավորված անվճար և արտոնյալ պայմաններով բժշկական օգնության 2018 թվականի պայմանագրային գումարներում փոփոխություններ կատարելու մասին» թիվ 1303 – Ա հրամանով, «Լոռու մարզային հոգենյարդաբանական դիսպանսեր» ՓԲԸ-ում խոհանոցի, բուֆետի և երեք սանհանգույցների վերանորոգման աշխատանքների, «Սյունիքի մարզային նյարդահոգեբուժական դիսպանսեր» ՓԲԸ-ում սանհանգույցների, կոյուղատարերի վերանորոգման, սալիկապատման աշխատանքների, «Շիրակի մարզային նյարդահոգեբուժական դիսպանսեր» ՓԲԸ 52 պատուհանների պատուհանագոգերի փոխարինման աշխատանքների, «Արմաշի առողջության կենտրոն» ՓԲԸ-ում առաջնահերթ լուժում պահանջող վերանորոգման աշխատանքների իրականացման նպատակով, 2018 թվականի պայմանագրային գումարներում կատարվել են փոփոխություններ: Միաժամանակ հայտնում եմ, որ հովանավորների կամ նյութական միջոցների խնայողությունների հաշվին հոգեբուժական կազմակերպություններում կատարվել են ընթացիկ վերանորոգման աշխատանքներ, ձեռք են բերվել մահճակալներ, կենցաղային ապրանքներ, կահույք, սպիտակեղեն, ֆիզիկական զսպման միջոցներ, հիգիենիկ և այլ անհրաժեշտ պարագաներ:
Վերոնշյալ աշխատանքները կրում են շարունակական բնույթ, առողջապահության նախարարությունը հետամուտ է լինելու, ըստ ժամանակացույցի աշխատանքների կատարման ապահովմանը և առկա խնդիրներին առավել առարկլայական լուծումներ տալուն:
Առողջության առաջնային պահպանման օղակի զարգացման հիմքը ընտանեկան բժշկության ինստիտուտի կայացումն է, մասնավորապես` գյուղական վայրերում: Այդ առումով կարելի է արձանագրել, որ գյուղական վայրերում արվել է հնարավորինս առաջնային բժշկական օգնությունը և սպասարկումը դարձնել հասանելի, մատչելի: Ինչ վերաբերում է «առաջին բուժօգնության ծառայությունը բառիս բուն իմաստով դարձնել անվճար, հատկապես՝ սահմանամերձ գյուղական բնակավայրերում» առաջարկությանը ապա տեղեկացնում եմ, որ 2006 թվականից առաջնային (ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) բժշկական օգնության և սպասարկման ողջ ծավալը անվճար է բնակչության բոլոր խմբերի համար, անկախ սոցիալական կարգավիճակից (ԱՆ 13.09.2013թ. թիվ 47-Ն հրաման):
Գյուղական վայրերում պետության կողմից երաշխավորված անվճար առաջնային (ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) բժշկական օգնությունը և սպասարկումն իրականացվում է գյուղական առողջության կենտրոններում, գյուղական բժշկական ամբուլատորիաներում, առողջության առաջնային պահպանման կենտրոններում (ներառյալ նրանց կազմում գործող բուժակ-մանկաբարձական կետերում):
Անհրաժեշտության դեպքում` բժշկական ցուցման պարագայում նեղ մասնագիտական խորհրդատվության, հատուկ և դժվարամատչելի ախտորոշիչ հետազոտությունների կամ հիվանդանոցային բուժման համար, ԱԱՊ բժշկի կողմից պացիենտը ուղեգրվում է մարզային ախտորոշիչ կամ մարզային բժշկական կենտրոններ: Այն դեպքում, երբ մարզային բժշկական կենտրոններում անհրաժեշտ ծառայությունը բացակայում է (ապահովված չեն տեխնիկական պայմաններով և մասնագիտական կադրերով) կամ բժշկական օգնություն և սպասարկման տվյալ տեսակի համար պետական պատվեր տեղադրված չէ, պացիենտին ուղեգրում են Երևանի համապաատասխան բժշկական կենտրոններ:
Հենց հիմա դրա վրա աշխատում ենք, հույս ունենք մեկ-երկու ամսվա ընթացքում արդյունք ունենալ: Գործընթացը բավական բարդ է՝ սկսած տվյալների հավաքագրումից, վերջացրած կառավարության որոշման փոփոխությունից, որովհետեւ էլի գումարների վերաբաշխում պետք է լինի: Բայց մենք ամեն ինչ անում ենք, որ այս տարի հասցնենք:
Դա հիմնականում ներառում է հիվանդանոցային ծառայություններ՝ վիրաբուժական, թերապեւտիկ, դժվարամատչելի հետազոտոթյուններ, նորագույն թանկարժեք տեխնոլոգիաներով սրտի ստենտավորում, գլխի, անոթների վիրահատություններ: Իդենտիկ նույն փաթեթը պետք է լինի: Ապահովագրված մարդկանց թվաքանակի ավելացումը եւ ապահովագրական մեխանիզմների ներդրումը մեր առաջիկա անելիքների ցանկում է:
Ինչ վերաբերում է Ձեր դիտարկմանը` «պոլիկլինիկաներից ազատվելու» մասին, ապա շեշտեմ, որ առողջության պահպանման առաջնային օղակի վերազինումը եւ հզորացումը նախարարության գերակա ուղղություններից մեկն է:
Նախ, շատ հիվանդանոցներում մինչծննդաբերական հաշվառման համար նախատեսված կոնսուլտացիաները անց են կացվում հղիների համար բավական ծանր պայմաններում: Բժիշկների սենյակները, հիվանդանոցների միջանցքները շատ նեղ են, անհարմար, փոքր, հղիները հավաքվում են մեկ սենյակում, հերիք չէ՝ լսում են մեկը մյուսի գանգատները, ապա նաև տապից ու օդի պակասությունից վատանում են:
Առանձնահատուկ ուշադրություն եմ ցանկանում հրավիրել դիագնոստիկայի բաժիններին: Ինչ խոսք, կան հիվանդանոցներ, որտեղ էխո, սքրինինգ կամ դոպլեռ արվում է համեմատած ավելի բարվոք, ընդարձակ սենյակներում, բայց այնուամենայնիվ, օրինակ, Երևանում կա հիվանդանոց, որտեղ էխո անելը յուրաքանչյուր հղիի համար իսկական փորձություն է: Նախ չկա հստակ ամրագրված ցուցակ հերթում կանգնած հղիների համար: Հետո բժիշկները բերում են ստացիոնարում բուժվողներին, հղիների քթի տակով շատ բիրտ ձևով արտահերթ անց են կացնում. մինչդեռ հղին կանգնած սպասում է, հուզվում է, սակայն դա ոչ ոքի հետաքրքիր չէ: Ու նման պարագայում ամեն անգամ վեճի են բռնվում հղիների ամուսինները թե բժիշկների, թե ծանոթով էխոյի մտնող հղիների հետ:
Բոլորն էլ գիտեն, որ Հայաստանի Հանրապետությունում ԱՆՎՃԱՐ է ծննդօգնությունը, բայց արի ու տես, որ անվճար ասվածը շատ հարաբերական է, դա վերաբերում է ոչ միայն բուժքույրերին ամեն օր գումարներ տալուն, այլ նաև նրան, որ բժիշկն անհրաժեշտության դեպքում ուղարկում է թանկարժեք հետազոտությունների, թանկարժեք անալիզներ է նշանակում, և դա այն դեպքում, երբ ծննդօգնությունն անվճար է, սակայն նվազագույն աշխատավարձով ապրող ծնողները չեն էլ կարող իրենց թույլ տալ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹՅԱՆ ԴԵՊՔՈՒՄ կատարել այդ հետազոտությունները կամ տալ այդ անալիզները:
Շատ շնորհակալ կլինեմ, որ այդ ոլորտում բարեփոխումներ կատարվեն, քանի որ հղիները դառնում են հասարակության շատ խոցելի և առանձնահատուկ անդամները իրենց հղիության ընթացքում, և կան տարրական մանրուքներ, որոնք պետք է լուծվեն, որպեսզի ծնողները լինեն վստահ, որ հաջորդ հղիության ընթացքում ստիպված չեն լինելու անցնել նույն անբարեհամբույր, անհրապույր, թանկարժեք, ինչ-որ տեղ դաժան և ստորացուցիչ պայմանների միջով՝ իրենց բալիկին լույս աշխարհ բերելու համար:
Բարձրացված հարցը նաև ներքին մենեջմենտի խնդիր է, ուստի յուրաքանչյուր հաստատություն, առաջնորդվելով մրցակցության օրենքներով, պիտի շահագրգռված լինի շարունակաբար բարելավելու իր պայմանները, ծառայությունները դարձնելով գրավիչ հղիների համար, իսկ հղին իրավունք ունի կատարելու բուժհաստատության ընտրություն:
Ինչ վերաբերում է «թանկարժեք հետազոտությունների» իրականացմանը, ապա լրացուցիչ հետազոտությունները կատարվում են բժշկական ցուցումներով, դրանց անհրաժեշտության հիմնավորվածության դեպքում` քննարկելով այն հղիի հետ: Տեղեկացնում ենք, որ նախարարությունը լրատվության տարբեր միջոցներով լուսաբանման շարունակական աշխատանքներ է կատարում` ուղղված հղիների իրավունքների պարզաբանմանը:
Ըստ այդմ` 1. Բուժաշխատողները պարտավոր են` 1)առողջապահության բնագավառում գործունեություն իրականացնելիս առաջնորդվել պացիենտի շահերով. 2)յուրաքանչյուր մարդու ցուցաբերել անհետաձգելի առաջին բժշկական օգնություն. 3)հոգատար և հարգալից վերաբերմունք ցուցաբերել պացիենտի նկատմամբ:
Հանրապետության առողջապահության ոլորտի խոշոր նվաճումներից են նաև Հայաստանի տարածքը «պոլիոմիելիտից ազատ» կարգավիճակի պահպանումը, կարմրուկի և կարմրախտի տեղական դեպքերի բացակայությունը, այն դեպքում, երբ աշխարհի մի շարք երկրներում, այդ թվում` եվրոպական տարածաշրջանում, կարմրուկի առումով դիտվում է անբարենպաստ համաճարակային իրավիճակ:
Ինչ վերաբերում է Պատվաստումների ազգային օրացույցին, ապա մեր հանրապետությունում վերջինս կազմվում է՝ հիմք ընդունելով Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության պաշտոնական դիրքորոշումներն ու առաջարկները, ինչպես նաև մեր երկրի առանձնահատկությունները:
Հանրապետությունում կիրառվում են Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության կողմից նախաորակավորում ունեցող անվտանգ պատվաստանյութեր, որոնք ձեռք են բերվում ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամի միջոցով և պահպանվում են պատշաճ ջերմային ռեժիմի պայմաններում: Իմունականխարգելման գործընթացն իրականացվում է՝ համաձայն մի շարք նորմատիվ իրավական փաստաթղթերի պահանջների: Առողջապահության նախարարությունն այսուհետ ևս հետևողական է լինելու դրանց իրագործմանը, ինչպես նաև թերացումների և բացթողումների բացահայտման ուղղությամբ իրականացվելու են համապատասխան միջոցառումներ:
Անդրադառնալով մարդու պապիլոմավիրուսային վարակի դեմ պատվաստման հարցին՝ հարկ է նշել, որ համաձայն ԱՀԿ պաշտոնական դիրքորոշման՝ ՄՊՎ-ն հանդիսանում է արգանդի պարանոցի քաղցկեղի հիմնական պատճառ: Հայաստանում կանանց քաղցկեղային հիվանդությունների վիճակագրական տվյալների համաձայն՝ արգանդի պարանոցի քաղցկեղն իր տարածվածությամբ կրծքագեղձի քաղցկեղից հետո զբաղեցնում է երկրորդ տեղը։ ԱՀԿ եվրոպական տարածաշրջանային երկրներում Հայաստանն արգանդի պարանոցի քաղցկեղի հիվանդացության մակարդակով դասվում է բարձր հիվանդացություն և մահացություն ունեցող երկրների շարքին: Հայաստանում տարեկան գրանցվում է արգանդի պարանոցի քաղցկեղի մոտ 250-300 նոր դեպք, մահանում է միջինը՝ 100-130 կին: Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ Հայաստանի Հանրապետությունում արգանդի պարանոցի քաղցկեղի հիվանդացության վերահսկման նպատակով, առողջապահության նախարարությունը ձեռնամուխ է եղել մարդու պապիլոմավիրուսային վարակի դեմ պատվաստումների ներդրմանը՝ որպես արգանդի պարանոցի քաղցկեղի առաջնային կանխարգելում:
Հայաստանի Հանրապետությունում մարդու պապիլոմավիրուսային վարակի դեմ պատվաստումներն իրականացվում են սկսած 2017 թվականի դեկտեմբերի 11-ից: Չնայած ՄՊՎ-ի դեմ պատվաստումների վերաբերյալ տարբեր զանգվածային լրատվամիջոցներում, համացանցում, ինչպես նաև ազգաբնակչության շրջանում տարածված ապատեղեկատվության՝ պատվաստումները շարունակվում են իրականացվել: Ցանականում ենք տեղեկացնել նաև, որ պատվաստվողներից ոչ ոքի մոտ որևէ հետպատվաստումային անբարեհաջող դեպք չի արձանագրվել:
Վերջին 12 տարվա ընթացքում աշխարհի 74 երկրում, այդ թվում` եվրոպական 36 երկրում` Մեծ Բրիտանիայում, Բելգիայում, Դանիայում, Նիդերլանդներում, Պորտուգալիայում, Շվեյցարիայում, ինչպես նաև՝ ԱՄՆ-ում, Կանադայում, Ավստրալիայում իրականացվել է ավելի քան 270 մլն դեղաչափ ՄՊՎ-ի դեմ պատվաստում, որի արդյունքում հավաքագրվել են համոզիչ փաստարկներ ՄՊՎ-ի դեմ պատվաստումների անվտանգության և արդյունավետության վերաբերյալ:
Ուսումնասիրվել է սկանդինավյան երկրներում (Դանիա, Նորվեգիա, Շվեդիա, Իսլանդիա) 3 դեղաչափ քառավալենտ ՄՊՎ պատվաստում ունեցող կանանց մոտ պատվաստանյութի պաշտպանիչ արդյունավետության շարունակականությունը:
12 տարվա շարունակական հսկողության արդյունքում մարդու պապիլոմավիրուսի 16 և 18 շտամներով պայմանավորված և ոչ մի CIN2+ դեպք չի հայտնաբերվել՝ հետազոտված 9437 կանանց շրջանում: Վիճակագրությունը փաստում է, որ ՄՊՎ քառավալենտ (Գարդասիլ) պատվաստանյութի արդյունավետությունը պատվաստումից 10 տարի հետո շարունակում է մնալ 90%-ից ավել:
Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ ՄՊՊ պատվաստումների ներդրումից հետո Ավստրալիայում 5 տարվա կտրվածքով 93%-ով նվազել են սեռական կոնդիլոմաները /գորտնուկները/ մինչև 21 տարեկան և 21-ից 30 տարեկան կանանց շրջանում՝ նույնիսկ 1-ին դեղաչափի 83% ընդգրկվածության պայմաններում: Հատկանշական է նաև այն, որ հանրային անընկալության ձևավորման արդյունքում սեռական կոնդիլոմաները/գորտնուկները/ 82%-ով նվազել են նաև վերոհիշյալ տարիքային խմբերի տղամարդկանց շրջանում, չնայած այն հանգամանքին, որ նրանք չեն պատվաստվել: Ավստրալիան շատ մոտ է արգանդի պարանոցի քաղցկեղի էլիմինացմանը: Մարդու պապիլոմավիրուսային վարակի դեմ պլանային պատվաստումները սկսել են 2007 թվականից՝ 12-13 տարեկան աղջիկների շրջանում, իսկ 2013 թվականից նաև տղաների շրջանում: Արդյունքում՝ ՄՊՎ վարակվածությունը 18-24 տարեկանների շրջանում նվազել է 22,7%-ից՝ 2005 թվականին, 1,1%-ի՝ 2015 թվականին:
Ֆինլանդիայում գնահատվել է մարդու պապիլոմավիրուսի տարածվածությունը պատվաստված և չպատվաստված դեռահաս տղամարդկանց շրջանում, ովքեր մասնակցում էին քլամիդիայի նկատմամբ սկրինինգային ծրագրում և 2007-2009 թվականներին պատվաստվել էին HPV-16/18 երկվալենտ պատվաստանյութով: Գնահատումը կատարվել է պատվաստումից 4 տարի հետո: Պատվաստվածները և չպատվաստվածները հավաքագրվել են Ֆինլանդիայի 12 համայնքներից: Արդյունքում, ընդհանուր առմամբ դիտվել է HPV ԴՆԹ-ի տարածվածության զգալի նվազում պատվաստվածների շրջանում (4.1%) ՝ չպատվաստվածների համեմատությամբ (10.1%):
Պոլիոմիելիտի արմատական վերացման ռազմավարության շրջանակներում մինչև 2020 թվականը նախատեսվում է վեցավալենտ պատվաստանյութի փուլային ներդրում՝ փոխարինելով բերանային պոլիոմիելիտի և հնգավալենտ պատվաստանյութին: