HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Սոնա Ավագյան

Արցախի Զբոսաշրջության վարչությունը չի թույլատրել երեսպատել Գանձասարի պարիսպը. ո՞վ է այժմ վարչությանը ստիպում լռել

Արցախի Վանք գյուղի 13-րդ դարի Գանձասար վանական համալիրի պարսպի երեսպատման որևէ նախագիծ, փաստաթուղթ չկա, և լիազոր մարմինը՝ Արցախի կառավարությանն առընթեր Զբոսաշրջության և պատմական միջավայրի պահպանության վարչությունը, չի թույլատրել երեսպատել պարիսպը: Այս մասին «Հետքին» ասաց Պատմական հուշարձանները վերականգնող ճարտարապետների հայկական ասոցիացիայի փոխնախագահ, ճարտարապետ Ստեփան Նալբանդյանը, ով տեղեկությունը երեկ ստացել է վերոնշյալ վարչության պետ Սերգեյ Շահվերդյանի հետ զրույցից:

Հենց Արցախի Զբոսաշրջության վարչության և ՀՀ մշակույթի նախարարության ջանքերով 2011թ. ամռանը դադարեցվեցին երեսպատման աշխատանքները: Դրանք ֆինանսավորում էր արցախցի ռուսաստանաբնակ գործարար Լևոն Հայրապետյանը, ով 2012թ. նոյեմբերի վերջին վերսկսեց երեսպատումը: Այս անգամ, սակայն, Արցախի կառավարությանն առընթեր Զբոսաշրջության վարչությունը բացարձակապես որևէ դիրքորոշում չի հայտնում:

Ստեփան Նալբանդյանը ենթադրում է, որ գուցե վարչությունն իմացել է, որ գործարարը պատրաստվում է վերսկսել երեսպատումը, բայց անզոր է եղել որևէ բան անել, քանի որ գուցե Արցախի ամենաբարձրաստիճան պաշտոնյաները վարչությանը կարգադրել են չխոչընդոտել` չնայած նրան, որ երեսպատումն իրականացվում է` առանց որևէ փաստաթղթի, ոտնահարելով օրենքը:

Լևոն Հայրապետյանը ներդրումային և բարեգործական ծրագրեր է իրականացնում Արցախում:

«Միանշանակ է, որ պարոն Շահվերդյանը չի կարողանում այդ գործը իրավական դաշտ բերել և օրենքի չափանիշներով կատարել աշխատանքը ինչպես կարգն է` նախագիծ, հաստատում, թույլտվություն, շինթույլտվություն և այլն, և այլն: Ուրեմն նշանակում է` մարդուն արգելք են լինում որոշ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ»,- ասում է Ստեփան Նալբանդյանը:

2011թ. ամռանը Լևոն Հայրապետյանը նախատեսում էր երեսպատել ողջ պարիսպը, բայց հիմա մտադիր է երեսպատել միայն ճակատային պատը: Ստեփան Նալբանդյանը ենթադրում է, որ ճակատային պատն արդեն գրեթե ամբողջությամբ երեսպատված է: Թեև մյուս պատերի ճակատագիրն էլ հայտնի չէ, քանի որ նախագիծ չկա:

Պատմական հուշարձանները վերականգնող ճարտարապետների հայկական ասոցիացիան Գանձասարի երեսպատումն անհապաղ դադարեցնելու պահանջով բաց նամակ էր գրել ՀՀ և ԼՂՀ նախագահներին, ԼՂՀ Ազգային ժողովի նախագահին և վարչապետին: ԼՂՀ այս բոլոր մարմինների աշխատակազմերից զանգահարել են Ստեփան Նալբանդյանին, ուստի նա վստահ է, որ բոլոր հասցեատերերը ստացել են նամակը: Սակայն ասոցիացիան դեռևս ոչ մեկից պատասխան չի ստացել:

Երեկ, երբ զրուցում էինք Ստեփան Նալբանդյանի հետ, իրեն զանգահարեցին ՀՀ Հանրային խորհրդից և խնդրեցին նախագահներին ուղղված բաց նամակն ուղարկել նաև Հանրային խորհրդի նախագահ Վազգեն Մանուկյանին: Միջնադարյան հուշարձանի պարսպի երեսպատումը վերսկսվել է մոտ մեկ ամիս առաջ, և հավանաբար արդեն ավարտվում է, բայց Հանրային խորհուրդը միայն հիմա է ուզում ստանալ խնդրի վերաբերյալ բաց նամակը, որը դեռ դեկտեմբերի 6-ին հրապարակվել է մի շարք լրատվամիջոցներում:

Երեսպատման մասին որևէ դիրքորոշում չեն հայտնում նաև ամենայն հայոց կաթողիկոս Գարեգին Երկրորդն ու Արցախի թեմի առաջնորդ Պարգև արքեպիսկոպոս Մարտիրոսյանը: Ստեփան Նալբանդյանը բացառում է, որ կաթողիկոսը կարող է տեղեկություն չունենալ Գանձասարից կամ Արցախի թեմից, որն անմիջականորեն ենթարկվում է Մայր Աթոռին: «Կաթողիկոսը ամեն ինչից է տեղյակ»,- ասում է ճարտարապետը:

Իսկ ինչ վերաբերում է Պարգև արքեպիսկոպոս Մարտիրոսյանի լռությանը, ապա Ստեփան Նալբանդյանը ենթադրում է, որ գուցե Արցախի թեմի առաջնորդի ճաշակը համընկնում է Լևոն Հայրապետյանի ճաշակին, և երկուսն էլ մտածում են, որ «փայլեցնելով, պլպլացնելով` ավելի շահավետ բան են անում», կամ «անձնական այլ ինչ-որ հարցեր ունեն»:

«Այդ քարը օգտագործում են հենց բարերարի հանքից: Հենց Վանք գյուղի տարածքներում է, սարերի, անտառների մեջ ինչ-որ հանք են բացել, որ իրենց քարն են օգտագործում: Ես անձամբ հանքը չեմ տեսել, բայց վստահ գիտեմ, որ դա գործարարի սեփական հանքն է, որը եղբայրն է շահագործում: Իրենց քարը բերում այնտեղ ներդնում են»,- ասում է Ստեփան Նալբանդյանը:

Նրա կարծիքով` երեսպատելով միջնադարյան հուշարձանի պարիսպը՝ գործարարն ուզում է ապացուցել, որ Արցախում անելու է` ինչ ուզում է, և ոչ ոք չի կարող իրեն արգելել: Ճարտարապետը ենթադրում է, որ երեսպատումը Լևոն Հայրապետյանի նաև անձնական քմահաճույքն է և անձնական ճաշակը:

Գանձասարի պարիսպը երեսպատվում է` ոտնահարելով օրենքի մի շարք դրույթներ

Ստեփան Նալբանդյանը պարսպի երեսպատման հարցում ամենից վատը համարում է այն, որ շրջանցվում են բոլոր օրենքները: «Պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ու պատմական միջավայրի պահպանության և օգտագործման մասին» ՀՀ օրենքի 21-րդ հոդվածի համաձայն` «…Հուշարձանների տեղափոխման և փոփոխման թույլտվություն տրվում է միայն լիազորված մարմնի եզրակացության հիման վրա: Նախքան հուշարձանը տեղափոխելը կամ փոփոխելը, իսկ անհրաժեշտության դեպքում նաև՝ դրանք կատարելու ընթացքում, լիազորված մարմինը կազմակերպում է հուշարձանի գիտական ուսումնասիրման, չափագրման և լուսանկարման աշխատանքները»:

Գանձասարի պարիսպը մինչ երեսպատումը Գանձասարի պարիսպը երեսպատումից հետո

Նույն օրենքի 30-րդ հոդվածը սահմանում է. «…Հուշարձանների նորոգման նպատակը դրանց տեխնիկական վիճակի պահպանումն ու բարելավումն է՝ առանց հուշարձանի տեսքի փոփոխության: … Հուշարձանների ամրակայման, նորոգման և վերականգնման աշխատանքներն իրականացվում են լիազորված մարմնի թույլտվությամբ և վերահսկողությամբ»:

Իսկ «Հայաստանի Հանրապետության պետական սեփականություն համարվող և օտարման ոչ ենթակա պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածը սահմանում է, որ այդ հուշարձանների «հետազոտման, ամրակայման, նորոգման, վերականգնման, դրանց տարածքների բարեկարգման աշխատանքները պետք է նպատակաուղղված լինեն միայն հուշարձանի՝ որպես պատմամշակութային արժեքի առավելագույն բացահայտմանը և պահպանմանը՝ անհրաժեշտ նվազագույն միջամտություններով»:

Ստեփան Նալբանդյանը վստահեցնում է, որ հուշարձանների պահպանության բնագավառում Արցախում գործում են նույն օրենքները, ինչ ՀՀ-ում, և ընդհանրապես հուշարձանների վերաբերյալ օրենքների դրույթներն ու սկզբունքներն ողջ աշխարհում նույնն են:

«Մեր ու ձերը չկա, մեր բոլորի համար նույնն է այդ օրենքը: Գոյություն ունեն համաշխարհային խարտիաներ, ժողովներ, գիտաժողովեր, որտեղ ընդունվում են հռչակագրեր, որոնցում ասված է, որ պատմամշակութային ժառանգությունը, ճարտարապետական, հնագիտական կոթողները պետք է պահպանվեն և հաջորդ սերունդներին հասնեն այնպիսի տեսքով, ինչպիսին եղել են, կան, ու կլինեն»,- ասում է Ստեփան Նալբանդյանը:

Պատմական հուշարձանները վերականգնող ճարտարապետների հայկական ասոցիացիան ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի ակումբի անդամ է և կարող է երեսպատման հարցը բարձրացնել ՅՈւՆԵՍԿՕ-ում, բայց չի պատրաստվում դա անել` հաշվի առնելով քաղաքական նկատառումներ:

«Եթե Ղարաբաղը ճանաչված մի երկիր լիներ աշխարհի մեծերի կողմից, հիմա վաղուց ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի ցանկում էր Գանձասարը»,- ասում է Ստեփան Նալբանդյանը: Նա վստահ է, որ պարսպի երեսպատվելուց հետ Գանձասարն այլևս չի գրացվի ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում, քանի որ հուշարձանի պատմական միջավայրը խախտվել է:

Տարիներ առաջ Ստեփան Նալբանդյանը եղել է ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի հանձնախմբում, որը որոշում էր, թե որ հուշարձաններն ընդգրկվեն համաշխարհային ժառանգության ցանկում: Վայոց ձորի Նորավանք 13-րդ դարի վանական համալիը չընդգրկվեց ցանկում այն պատճառով, որ Մայր Աթոռի ձեռքով կամ թողտվությամբ ռեստորան էր սարքվել վանական համալիրի կողքին` պատմական միջավայրում: ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի` Նորավանք եկած մասնագետները նույնիսկ չուզեցին տաճարին մոտենալ. տեսնելով ռեստորանը` նրանք թողեցին-գնացեին:

Ինչու են միջնադարի հայ վարպետները վանքերի պարիսպները շարել խամ քարով

2011թ. հուլիսի 6-ին Լևոն Հայրապետյանը «Չենք լռելու» երիտասարդական նախաձեռնությանն ասել էր, որ Գանձասարը շրջապատող պարիսպը կառուցվել է ոչ թե 13-րդ դարում, այլ 20-րդ դարի 80-ականներին: Ներկայում պարիսպն իր անորակության պատճառով սկսել է քանդվել, ինչը կանխարգելելու համար ինքը որոշել է երեսպատել այն տրավերտինե սալիկներով, որոնք նույն հանքից են, որի քարերով 13-րդ դարում կառուցվել է Գանձասարի վանական համալիրը:

Ստեփան Նալբանդյանը վստահ է, որ Գանձասարի պարիսպը կառուցվել է տաճարի հետ միաժամանակ` 13-րդ դարում: Պահպանվել են 1910թ. լուսանկարներ, որոնցում պարիսպը երևում է:

Ճարտարապետի խոսքով` ՀՀ-ում գրանցված է մոտ 26 հազար հուշարձան, Արցախում` 10 հազար, ինչպես նաև ևս մոտ 10 հազար չգրանցված հուշարձան կա: Նրան վրդովեցնում է, որ նման վերաբերմունքի արժանացավ Գանձասարը, որը ողջ հայ ճարտարապետության գլուխգործոցների 1-ին տասնյակում է իր արժեքով ու կատարելությամբ:

Ստեփան Նալբանդյանը նշում է, որ Արցախում գրանցված հուշարաձաններից միայն 4-5-ի պարիսպն է սրբատաշ շքեղ քարից, մնացածներինը շարված են խամ քարերից, ինչպես Գանձասարի պարիսպը, ինչպես, օրինակ Հաղպատի, Տաթևի վանքերի պարիսպները:

Բացատրությունն այն է, որ պարիսպները միշտ ենթարկվել են թշնամու հարձակումներին, անընդհատ քանդվել ու վերաշարվել են, ուստի սրբատաշ քարով կառուցելն իմաստ չի ունեցել: Մյուս գլխավոր պատճառն այն է, որ միջնադարի հայ վարպետները վանական համալիրներ կառուցելիս ցանկանել են, որ ամենից շքեղը և ուշադրության արժանին լինեն տաճարները: Այդ պատճառով կողմնակի և կից կառույցները, այդ թվում նաև պարիսպները շքեղ չեն կառուցել:

Դարերի ընթացքում Գանձասարի պարիսպն ամրացվել է կրաշաղախով, իսկ հիմա երեսպատում են ցեմենտ-բետոնով: «Անթույլատրելի է, անգրագիտություն է պատմական հուշարձանի վրա օգտագործել մեխ, լար, արմատուրա, ցեմենտ, «աբլիցովկի պլիտա»: Ի՜նչ անտանելի անորակ է արվում հենց այս իրենց աշխատանքը: Քարը քարին կպցնելու տեխնոլոգիան ճիշտ չգիտեն, քարի երեսները, հաստոցի տաշվանքների հետքերը: Հետևը խփում ես` դատարկություն է. մի երկու ձմեռ անցնի, պոկվելու է թափվի»,- ասում է Ստեփան Նալբանդյանը:

Պատմական հուշարձանները վերականգնող ճարտարապետների հայկական ասոցիացիան համոզված է, որ սալիկները պետք է քանդվեն: Պարսպի նախկին կերպարը վերադարձնելը Ստեփան Նալբանդյանը համարում է դժվար, բայց հնարավոր:

Նա այլ ճարտարապետների հետ 1989թ. արել է Գանձասարի ողջ վանական համալիրի, այդ թվում նաև պարսպի (դարերի ընթացքում քանդված ու վերաշարված շերտերով) չափագրումն ու վերականգնման նախագիծը, և ուզում է, որ գործարարն արխիվից վերցնի այդ նախագիծն ու ըստ դրա վերականգնի պարիսպը:

«Ձրի է: Թերթում գրել էին, որ «ճարտարապետները փող են ուզում»: Մենք փող չենք ուզում. մենք 1989թ. լավ փող ենք ստացել դրա համար: Արխիվում դրված է: Հիմա մեր գծագրին մեզ փողով են թույլ տալիս կպչել: Գնացեք, արխիվից վերցրեք, օգտվեք` պահպանելով իր պատմական կերպարը: Այս փողերը որ իրենք ծախսում են պարսպի վրա, այնքա՜ն կարիքը կա տաճարի վրա ծախսելու: Այնպիսի՜ վնասված պատեր ունի, ու այնպիսի՜ վթարային վիճակի հատվածներ ունի, որ դա է պետք փրկել»,- ասում է Ստեփան Նալբանդյանը:

Հ.Գ. 1950-60-ականներին Էջմիածնի Մայր տաճարի շուրջ եղած հողածածկ պարսպապատերը նոր տուֆով երեսպատելու հարց առաջացավ: Այդ ժամանակ Վազգեն Վեհափառ կաթողիկոսը հրավիրեց գիտամեթոդական խորհուրդ, որի կազմի մեջ մտնում էին Մարտիրոս Սարյանը, Ավետիք Իսահակյանը, Ստեփան Մնացականյանը, Ռաֆայել Իսրայելյանը և այլ մեծեր: Գիտամեթոդական խորհուրդը քննարկեց, թե արդյոք պե՞տք է հողածածկույթը դարձնել պատ: Ռաֆայել Իսրայելյանն արեց նախագիծ, որը խորհուրդը մի անգամ մերժեց, երկրորդ անգամ նոր հաստատեց:

«Երբ հիմա նորից կարվի նախագիծ, կքննարկվի գիտամեթոդական խորհրդում, բոլորը կասեն` ««աբլիցովկա» է պետք անել», կասեմ` «ուրեմն ես կամ իմ կոլեգաները միակն ենք, որ չհասկացանք էս գործի ճշտությունը, ու թող անի, ինչ անում է»,- ասում է Ստեփան Նալբանդյանը:

Մեկնաբանություններ (1)

henri
megnapanelik pan tchga.Prnabedutynnere paraxagherov amen intchi ghasnin kani tchga angeghdzutyun,tchga loghovrtavarutyun !!!

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter