Մարինե Մարտիրոսյան
Վահե Սարուխանյան 

սկիզբը

Արդեն գրել ենք այն մասին, որ առողջապահության նախարարությունն ու «The Task Force for Global Health» ամերիկյան կազմակերպության «Պատվաստանյութերի համահավասար հասանելիության կենտրոնի» միջեւ անցյալ տարի կնքվել է գրիպի 60.000 հատ պատվաստանյութի նվիրաբերության մասին հուշագիր: Խոստացել էինք ներկայացնել հուշագրի մանրամասները, որոնք բավականին հետաքրքիր են ու հարցեր առաջացնող:

Հիշեցնենք, որ ԱՆ-ին մի շարք հարցեր էինք ուղղել այս փաստաթղթի վերաբերյալ, որոնց պատասխանները նույնպես ուշագրավ են: Մասնավորապես, ցանկացել էինք իմանալ, թե կոնկրետ երբ են նախարար Արմեն Մուրադյանն ու «Թասք ֆորս ֆոր գլոբալ հելթ»-ի գործադիր փոխնախագահ Թոմաս Ռոսենբերգերը ստորագրել այս հուշագիրը: ԱՆ աշխատակազմի ղեկավար Արմեն Կարապետյանը գրել է, որ հուշագիրը մեկանգամյա նվիրաբերության վերաբերյալ է ու ստորագրվել է կառավարության 2014-ի հոկտեմբերի 30-ի որոշման համաձայն: Մենք կառավարության որոշման մասին նախորդ հոդվածում գրել ենք, սակայն պատահական չէինք հարցրել հուշագրի ստույգ ժամկետների մասին: Բանն այն է, որ կառավարության որոշման հավելվածում փաստաթղթի գործողության կոնկրետ ժամկետներ նշված չեն, սակայն դրա համար տեղ է նախատեսված` նշումով, որ կողմերից յուրաքանչյուրը ցանկացած պահի կարող է դադարեցնել հուշագրի գործողությունը` դրանից 30 օր առաջ ծանուցելով մյուս կողմին: Փաստորեն, ԱՆ-ն այդպես էլ հստակ պատասխան չի տվել հարցին, ինչը տարօրինակ է:

Հուշագրով սահմանված են կողմերի պարտավորությունները: Եթե «Պատվաստանյութերի համահավասար հասանելիության կենտրոնը» միայն պարտավորվել է մատակարարել «Կանաչ խաչի» տրամադրած պատվաստանյութը, ապա ԱՆ-ի առաջ մի շարք պայմաններ են դրվել: Ներկայացնենք դրանցից ամենահետաքրքիրները:

Արդյո՞ք այս կետը պատվաստանյութի ստեղծման հեղինակային իրավունքի պաշտպանությունն է ապահովում, թե՞ դոնորները ցանկանում են գաղտնի պահել պատվաստանյութի իրական բաղադրությունը, որքան էլ որ դրա մասին Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը (ԱՀԿ) հայտարարած լինի: Հուշագրում ամրագրված է, որ դրա նկատմամբ կիրառվում է ՀՀ իրավունքը, այսինքն՝ մեր օրենսդրությունը: «Դեղերի մասին» օրենքը, որը վերաբերում է նաեւ իմունակենսաբանական պատրաստուկներին, սահմանում է, որ դրանք նույնպես ենթակա են պետական գրանցման: Գրանցում կատարվում է դեղերի, պատրաստուկների փորձաքննության եզրակացության հիման վրա: ՀՀ-ում դեղերի փորձաքննություն իրականացնում է ԱՆ «Դեղերի եւ բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոն» ՓԲԸ-ն:

Նախարարությունը մեզ հայտնել է, որ գրիպի պատվաստանյութերն այս կենտրոնում ենթարկվել են փաստաթղթային եւ մասնակի լաբորատոր փորձաքննության, ինչպես նաեւ տեսողական զննում են անցել ՀՀ ներկրելուց հետո: «Պատվաստանյութը ԱՀԿ-ի կողմից նախաորակավորված է, ներկրված չափաբաժիններն ունեն որակի համապատասխան սերտիֆիկատներ: Պատվաստանյութերի վարման միջազգային ստանդարտ ընթացակարգերի համաձայն, եթե պատվաստանյութն ունի ԱՀԿ նախաորակավորման սերտիֆիկատ, ապա երկրների ազգային կանոնակարգող մարմնի կողմից (ՀՀ-ի դեպքում` «Դեղերի եւ բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոն») պահանջվում է ներմուծելիս իրականացնել միայն փաստաթղթային փորձաքննություն»,- հայտնել է ԱՆ-ն:

Նախորդ հոդվածում գրել ենք, որ չնայած Հայաստանը գտնվում է հյուսիսային կիսագնդում, ու մեր երկրում գրիպի սեզոնն էլ սեպտեմբեր-մայիսին է, ՀՀ-ն ստացել է հարավային կիսագնդի սեզոնային (մարտ-նոյեմբեր) գրիպի պատվաստանյութ: ԱՆ-ն հայտնել է, որ դրանց բաղադրությունը նույնն է: Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը նույն շտամներն է սահմանել 2014 թ. հարավային կիսագնդի եւ 2014-2015 թթ. հյուսիսային կիսագնդի սեզոնների համար:

Ըստ ԱՆ-ի՝ ՀՀ-ին մատակարարված պատվաստանյութն արտադրվում է Հարավային Կորեայի «Green Cross Corporation» ընկերությունում, արտադրական անվանումն է՝ «GC FLU®  ինակտիվացված»: Դեպի Հայաստան արտահանումը կատարվել է Հվ. Կորեայի մայրաքաղաք Սեուլից:    

Գրիպի պատվաստանյութն արտադրվում է Հվ. Կորեայի Հուասուն շրջանի այս գործարանում

Պատվաստվածների թիվը գաղտնի է պահվում

Առաջին հայացքից կարող է թվալ, թե սա ուղղակի վիճակագրական տվյալների հավաքման եւ հետագա վերլուծությունների համար է արվում (այդուհանդերձ, անհասկանալի է, թե նվիրատուներին ինչու պետք է հետաքրքրի, մասնավորապես, մնացորդային պաշարի գտնվելու ճշգրիտ տեղը): Դժվար չէ կռահել, որ հուշագիրը կազմողներն ու կնքողները հենց այդպես էլ կպատճառաբանեն, սակայն ո՞վ կարող է երաշխավորել, որ ինֆորմացիայի հավաքագրումը մատակարարի կողմից, ապա եւ դրա հնարավոր բաշխումը այլ՝ մեզ անհայտ կազմակերպությունների մարդկանց վրա կատարվող փորձարկումների հերթական օղակը չէ:

ԱՆ-ին հարցրել էինք, թե քանի մարդ է պատվաստվել մինչեւ հունվարի 23-ը: Նախարարությունը, ըստ հուշագրի, այս թիվը պիտի վաղուց ներկայացրած լիներ դոնոր կենտրոնին, այսինքն՝ նրա համար բացարձակ խնդիր չէր տվյալը ներկայացնելը, սակայն մեզ ուղղված պատասխանում նշված է. «Պատվաստումներն իրականացվել են ռիսկի համապատասխան խմբերում»: ԱՆ-ն չի հայտնում ստույգ թիվ, որովհետեւ պատվաստանյութը իրացնելու խնդիր ունի: Պաշտպանության նախարարութունում «Հետքի» աղբյուրը հայտնել է, որ գերատեսչությունը հրաժարվել է վակցինայի օգտագործումից: Հատկանշական է, որ նվիրաբերությունն ընդունելու մասին կառավարության որոշման նախագծի հիմնավորման մեջ ասվում էր, որ գրիպով եւ սուր շնչառական վարակների հիվանդացության դեպքերը ակնհայտ աշխուժացել են զինված ուժերում: Մյուս կողմից՝ ԶՈւ-ն թվաքանակով, թերեւս, ամենամեծ թիրախային խումբն է: Փաստորեն, ԱՆ-ի ու ՊՆ-ի մասնագետների միջեւ հակադրությունը գրիպի պատվաստանյութերի հարցում ակներեւ է: Հետաքրքիր է, թե այս դեպքում ամերիկյան կողմին պատվաստվածների ինչ թիվ է ցույց տվել ԱՆ-ն իր հունվարյան հաշվետվության մեջ:

Նվեր՝ «փաթեթավորված» պարտավորություններով

Փաստորեն, ստացվում է, որ եթե կենտրոնը հետ չվերցնի պատվաստանյութերը, ԱՆ-ն նույնիսկ հրաժարվելուց հետո պիտի ստիպողաբար սպառի արդեն մատակարարված խմբաքականը: Նախարարությունը մեզ հայտնել է, որ ամբողջն (60.000 հատ) արդեն ներկրվել է: Ի՞նչ են մտածել ԱՆ պաշտոնյաներն ու կառավարությունը, երբ նման հուշագրի հավանություն են տվել: Եվ ո՞րն է հուշագրի իրական նպատակը՝ գրիպի դեպքերը կանխարգելե՞լը, թե՞ պատվաստանյութ փորձարկելը:

Այսինքն՝ եթե ինչ-որ մեկը առողջական խնդիրներ ունենա, կամ, աստված մի արասցե, առավել ծանր ելք լինի այս պատվաստանյութերի կիրառումից, ապա ամբողջ պատասխանատվությունը պիտի կրի ԱՆ-ն (փոխհատուցում եւ այլն), ասել է թե՝ պետբյուջեն, ավելի պարզ՝ մենք՝ շարքային հարկատուներս:

Բուժաշխատողների կարեւորագույն առաքելությունն ու Հիպրոկրատի երդումը մարդկանց չվնասելու մասին Հայաստանի առողջապահության նախարարության ղեկավարները, կարծես, հակառակ են ընկալել: