Մհեր Ենոքյան

«Հետքի» թղթակիցը «Նուբարաշեն» բանտից

Ոստիկանական խումբը պատրաստ է, ես էլ: Ինձ պատրաստվում են ուղեկցել «Նուբարաշեն» կլոր գերեզմանոցի դահլիճ: Առաջին անգամ է, որ դատական նիստի տանելիս ձեռնաշղթաներ չեն գցում: Մարմինս հարաբերական ազատություն է զգում: Դահլիճում էլ, նախորդ նիստի նման, վանդակի մեջ չեն փակում: Արդեն լավ է: Թվում է՝ մոտենում եմ ֆիզիկական ազատության եզրագծին: Բայց արտաքին այս ատրիբուտները որքան խաբուսիկ են: Չնայած, որ ճիշտն ասեմ, որևէ ակնկալիք չունեի դատարանից, դատավորից: Նրանք գործադիր մարմնի կցորդ են ու կատարում են այն հրահանգները, որոնք ստանում են «վերևից»:

Իմ փաստաբաններն ու ես կատարում ենք այն աշխատանքը, որը թե՛ 19 տարի առաջ, թե՛ հիմա պիտի կատարեր դատաիրավական համակարգը: 19 տարի բղավում եմ, որ 19 տարի առաջ ինձ մահապատժի են դատապարտել ենթադրությունների հիման վրա՝ գործով մյուս մեղադրյալի, այսինքն՝ գործի նման ելքով շահագրգիռ մարդու՝ 4-5 անգամ փոփոխած ցուցմունքներից վերջինը դնելով դատավճռի հիմքում: Սակայն, քանի ապացույց էլ ներկայացնում ենք, որ Արամ Հարությունյանի բերած սցենարն անհավանական է, հիմնավորված չէ որևէ ապացույցով, գլխավոր դատախազությունն ու դատարանները մերժում են վերաբացել ու վերաքննել այս գործը:

Անկախ հերթական մերժումից՝ բարձրացա խուց, մի քիչ ջուր լցրեցի ամանի մեջ ու դերասանուհի Կարինե Ջանջուղազյանի նվեր-երիցուկը դրեցի մեջը: Նույնիսկ ծաղիկն էր թիվ ու համրանք չունեցող անարդարություններից գլուխը կախել, բայց ամենակարող ջուրը երկրորդ կյանք տվեց ծաղկին: Այդպես էլ Դուք եք կենարար ջրի դեր խաղում ինձ համար: Վերջին տարիներին տեսնում եմ, որ մեր քաղաքացիները, ում համար արդար դատաքննությունը բարձրագույն արժեք է, առողջ հակազդում են անարդարությունների դեմ: Բոլորիդ անուններով չեմ ճանաչում, բայց շնորհակալ եմ, որ կողքիս եք:     

Երբ սկզբունքները չեն գործում, սկսում է աշխատել «պռինցիպ» կոչվածը

Այո՛, սա միայն մեկ մարդու, կոնկրետ դեպքում՝ իմ խնդիրը չէ, սա արդարադադության իրականացման, արդար դատաքննության համակարգային, կարևորագույն խնդիր է: Իմ փոխարեն կարող էր ու կարող է հայտնվել ՀՀ ցանկացած քաղաքացի (Աստված չանի), եթե, իհարկե, օլիգարխիկ ու իշխանական կապեր չունի:

Եկել եմ այն համոզման, որ երբ մարդու իրավունքների հիմնարար սկզբունքները չեն գործում, սկսում է աշխատել այս կամ այն պետական մարմնի «պռինցիպը». ո՞նց կարող է պատահի՝ սխալված լինենք, ո՞նց կարող է պատահի դատական սխալի հետևանքով անմեղը հայտնվի բանտում: Իհարկե, կարո՛ղ է, դա ասում են իրավական շատ երկրներում: Ավելին՝ ոչ միայն ասում են, այլ ընդունում են սեփական սխալները, վերաբացում տասնյակ տարիներ առաջ քննված գործեր, վերականգնվում է արդարությունը: Իսկ մեզ մոտ, կարծում եմ, համակարգը վախենում է նախադեպից: Վերլուծելով՝ ես առանձնացնում եմ երկու հիմնական պատճառ:

Պատճառ առաջին՝ իր խորը արմատներով

Գործի վերաբացման, արդարության վերականգնման նախադեպ ունենալով՝ ՀՀ մյուս քաղաքացիները կտեսնեն, որ հետևողական պայքարի դեպքում հնարավոր է քաղաքացու հաղթանակն ընդդեմ համակարգի, հնարավոր է մարդու խախտված իրավունքի վերականգնում: Նրանք կոգևորվեն մեկ օրինակով, կսկսեն իրենք էլ պայքարել՝ հավատալով, որ հնարավոր է մի բան փոխել: Իսկ սա պետք չէ իշխանությանը: Փոխարենը վարչախմբին պետք է ապատիկ, դեպրեսիվ, անտարբեր քաղաքացիների զանգված, ովքեր անընդհատ կրկնում են՝ միևնույնն է՝ ոչինչ չի փոխվի, ոչինչ չի ստացվի: Այսպիսով, ամեն նախադրյալ ստեղծվում է Չպայքարելու, ձեռքերը ծալած նստելու, հարմարվելու համար: Բայց պարտվողականությունը երբեք չեմ ընդունել: Ի վերջո, բազմաթիվ անհաջողություններից, մերժումներից թրծվելով է միայն հնարավոր հասնել արդարություն-ազատության:

Պատճառ երկրորդ՝ խիստ պրակտիկ

Արդարության վերականգնման նախադեպի գոյություն թույլ չտալով՝ դատաիրավական համակարգը, նույնն է, թե ողջ իշխանությունը ապահովագրում է ինքն իրեն ավելորդ գլխացավանքից: Օրինակ՝  կոնկրետ իմ գործով տարիներ առաջ պատասխանատվության շղթայից նույն համակարգը դուրս է թողել մարդկանց, որոնց մասին ՀՀ գլխավոր դատախազ Արտավազդ Գևորգյանին դեռ 19 տարի առաջ գրել է տուժողի հայրը: Մասնավորապես, նա նշել է. «Հանցագործության իրական մոտիվն ու ոչ բոլոր մասնակիցներն են պարզվել: Որոշ տեղեկությունների համաձայն` իմ տղային հրել են մեքենայի մեջ բժշկական ինստիտուտի մոտ: Ուրեմն, եղել են այլ մասնակիցներ…»: Հենց վերջին նիստի ժամանակ բարձրաձայնեցի այս մասին, համակարգը պաշտպանական ռեակցիայով սկսեց բանեցնել իր արսենալը՝ փորձել տարածել իրականությանը չհամապատասխանող լուրեր: Դա էլ ապացույցների սովից է ծնվում:

Բայց, միևնույն է, կանգնել, նահանջել չեմ պատրաստվում. շուտով կդիմեմ վերաքննիչ դատարան, արդեն դատական սխալի ու նոր երևան եկած հանգամանքների հիմքով դիմել եմ Վճռաբեկ դատարան՝ ինքնուրույն գրելով բողոքները: Այս ամենը անհրաժեշտ է, որպեսզի գործը հասնի ՄԻ եվրոպական դատարան:   

Մանավանդ, որ ունենք ԱՄՆ-ում ու Եվրոպայում 15 տարվա փորձ ունեցող դատաբժշական փորձագետ, բժշկական գիտությունների դոկտոր Ս.Ջ.Մ. Էյքելենբում-Շիվիլդի եզրակացությունը՝ տրված 21-րդ դարի գիտության նվաճումներին համապատասխան: Ի դեպ, մասնագետ, ով, բնական է, չի ճանաչում դատավարության որևէ կողմին: Եվ այսպես՝ եզրակացության ամփոփիչ մասում նա գրում է.

«Հարությունյանը Ենոքյանին մեղադրելու դրդապատճառներ ուներ (հակառակ դեպքում՝ նա կդառնար գլխավոր կասկածյալը)»:

«1996 թվականին դատափորձագիտական ԴՆԹ պրոֆիլավորումը, ինչպես նաև մատնահետքերի քննությունն արդեն իսկ հասանելի էին: Ըստ փաստաթղթերի՝ բացովի բանալու և դանակի վրա նման քննություններ չեն իրականացվել: Սա, այնուամենայնիվ, կարող էր ապացուցել կատարվածը և որ սցենարն էր ավելի հավանական: Այն փաստը, որ այդ քննությունները չեն իրականացվել, բացարձակապես ի վնաս Ենոքյանի է: Դատավճռից այն տպավորությունն ենք ստանում, որ Ենոքյանի դատապարտումը հիմնված է այն փաստի վրա, որ նա հրաժարվել է ընդունել Հարությունյանի կողմից հորինված սցենարը:

Հիմք ընդունելով սույն գործում առկա ապացույցների մեր քննությունը և հիմք ընդունելով դատական գործերի մեր մեծ փորձառությունը, դատական գործերի ուսումնասիրությունների կատարումը, ԴՆԹ և արյան հետքի նմուշի քննություն կատարելով, և դատաբժշկական փորձաքննությունները՝ լուրջ կասկածներ ունենք Հարությունյանի կողմից ներկայացված սցենարի առնչությամբ:

Մենք չկարողացանք գտնել որևէ ապացույց, որը ցույց կտար, որ Ենոքյանն է ծրագրել տուժողի սպանությունը կամ որ մահացու վնասվածքներ է հասցրել: Մենք չենք կարողացել գտնել որևէ հակասական տարր նրա ցուցմունքներում: Մյուս կողմից՝ Հարությունյանի ցուցմունքները լի են անհամապատասխանություններով.         

Հարությունյանը ցուցմունք է տվել, որ հանցագործությունը կանխամտածված և ծրագրված է եղել: Սակայն, հանցագործության վայրը պարունակում էր պահի ազդեցության ներքո կատարված հանցագործության բոլոր նշանները՝ առանց կանխամտածված սպանության որևէ ապացույցի:

Հարությունյանը Ենոքյանին մեղադրելու դրդապատճառներ ուներ (հակառակ դեպքում նա կդառնար գլխավոր կասկածյալը):

Չկա որևէ ապացույց, որ Ենոքյանը գերիշխող դեր է ունեցել Հարությունյանի հետ հարաբերություններում:

Հարությունյանի ցուցմունքն ամբողջովին հակասում է բժշկական ապացույցներին: Տուժողի վնասվածքների ծանրությունը, որի աստիճանը տուժողին անկարող էր դարձնում, և այդ վնասվածքները ստանալուց հետո վերջինիս գոյատևման սահմանափակ ժամանակը որևէ կերպ չեն համապատասխանում Հարությունյանի կողմից ներկայացված ցուցմունքներին»,- գրված է միջազգային անկախ փորձագետի եզրակացության մեջ:

Բայց մերոնց համար սա ոչինչ չի նշանակում, չէ՞ որ ամբողջ աշխարհից գալիս են Հայաստան՝ ուսումնասիրելու «հայկական հրաշքը». ինչպես է, որ Հայստանում դատավորները երբեք չեն սխալվում…