սկիզբը

Միքայել Օհանջանյան- Այսօրվա ժամանակակից արվեստը (այն ինչ տեղի է ունենում Արևմուտքում) նույն իմպերիալիստական ֆինանսական միտումներն ունի:

Արա Շիրինյան- Արևմտյան ժամանակակից արվեստում ընդհանրապես ֆինանս չկա:

Մ.Օ.- Ինչպե՞ս չկա, այդ ամբողջը ֆինանսից է կախված: Դրա համար նշեցի օտարների գնահատականը, որ մեր ցուցահանդեսը հակատենդենցիալ էր: Այստեղից դուրս մեկ այլ հեռանկար կա, որտեղ ապրելով կարող ես տեսնել դա:

Կարեն Անդրեասյան- Վերադառնալով հաջողություն ասվածին. հաջողության կոմպոնենտով պետք է չնայենք: Այդպես թող նայի մշակույթի նախարարությունը: Մեր խնդիրը ճեղքվածքները գտնելն է, որպեսզի հասկանանք, թե ինչ գործընթաց է ապահովելու, ինչն է կարևոր: Նախագիծն իր կազմակերպչական բաղադրիչով ներկայացուցչական էր՝ սկսած Ադելինային ընտրելուց: Մինչ այդ կար մեկ այլ նախագիծ, որն իր կառուցվածքով նման էր Ադելինաի նախագծին: Դրան մասնակցում էին Ադելինայի նախագծի գրեթե բոլոր արվեստագետները: Այդ նախագիծը կոչվում էր «Կույր հանդիպումներ», որի համադրողներն էին Նիրի Մելքոնյանը և Դեֆնե Այասը՝ Թուրքիայի տաղավարի համադրողը: Նիրիի և Դեֆնե Այասի կոմպոզիցիան բավական լուրջ պլատֆորմ էր:

Մ.Օ.- Հիմա Ձեր ասածից ստացվում է, որ Ադելինան վերցրել է նրանց նախագիծը:

Կ.Ա.- Նկատի ունեմ այն, որ նման նախագծերն օդից չեն վերցվում, դրանք կապվածություններ ունեն: Միևնույն ժամանակ անվանումների («Կույր հանդիպումներ» և «Արմենիթի») միջև մեծ տարբերություն կա: Խնդիրն այն է, թե այդ գործընթացն ինչքանով կարող է դիմադրել ուժային կառույցների օրակարգին: Մշակույթի նախարարությունը կարող է առաջադրել իր օրակարգը: Այդ գործընթացից անտեղյակ մարդիկ, հիմնադրամները, մշակույթի նախարարությունը կարող են որպես փաստ ընդունել այդ հաջողությունը:

Մ.Օ.- Բայց դա մեզնից է կախված:

Կ.Ա.- Քեզնից կախված է այնքանով, որ ճեղքվածքները շեշտես: Հենց հաջողությունը շեշտես, միանգամից հայտնվում ես նրանց լեզվամակարդակի, օրակարգի մեջ:

Մ.Օ.- Այդ տեսանկյունից կտրվածքներից մեկն այն է, որ, ի տարբերություն հայաստանցի շատ քննադատների, սփյուռքն, ի վերջո, ընկալվում է որպես այս իրականության մաս:

Կ.Ա.- Միքայել, Հայաստանը միատարր չէ: Այնպես ես խոսում, կարծես, այն տոտալ է: Մեր հանրույթը նման լեքսիկոն չունի: Դու գուցե խոսում ես այնպիսի մարդկանց հետ, ովքեր կարող է կապ չունեն ժամանակակից արվեստի հետ:

Մ.Օ.- Ոչ, ես կոնկրետ օրինակներով եմ խոսում, բավական է կարդալ այդ մասին:

Սևան Նագգաշյան- Շատերը չեն հասկանում այս բիենալեին ներկայացված աշխատանքները: Նայում են վիդեո նյութերը, ասում են՝ «վայ, հետաքրքիր է», բայց կասե՞ք՝ այդտեղ արվեստը ո՞րտեղ է, արդյո՞ք այդ ամենն այլ իմաստ ունի, արվեստագետնե՞րն են թյուրիմացության մեջ, սխալ մոտեցո՞ւմ ունեն: Նրանք գիտեն, որ հիմա աշխարհում դա է ներկայանալի: Անջրպետներն այնքան են շատացել մեր միջև, որ իրար սկսում ենք չհասկանալ: Հարցեր կան, որոնք չգիտենք: Օրինակ, հարց է առաջանում՝ եթե բիենալեին հայկական տաղավարը ներկայացնեին Հայաստանից մասնակցիները, մեր դեմքն արդյո՞ք այդ տեսքը կունենար (նորից եմ շեշտում՝ շատ մարդիկ այդպես են նայում դրան), արդյո՞ք արվեստի որոշակի մակարդակ պիտի լիներ: Բազմաթիվ արդյոքներ կային: Չեմ ասում, թե արվեստագետները լավ չէին, բայց կան շատ հարցեր: Իսկ երբ մարդ չի հասկանում, սկսում է մեկնաբանութնյուններ անել ըստ իր մտածածի: Համանայն դեպս, ինչ-որ պատճառ կա:

Կ.Ա.- Հասարակությունը բաղկացած է բազմաթիվ մարդկանցից, որոնց չենք կարող ընդհանրացնել: Իշխանական օրակարգ ձևավորելու գործոնն է խնդիրը: Այն կախված չէ մեզնից, քանի որ այս տարածքում օրակարգի օգտակարության գործակիցը շատ փոքր է: Գործընթացը բաց չէ մեզ համար, թե, օրինակ, ինչպես է ընտրվել Ադելինան, ինչու այդ նախագիծն ընտրվեց և այլն:

Մ.Օ.- Օրինակ, Իտալիայում մինչ բիենալեի բացումը մի քանի ամիս առաջ դեռևս չգիտեին, թե ով է լինելու համադրողը, ովքեր են լինելու արվեստագետները: Մեզ մոտ դեռևս սովետական մտածալակերպ կա:

Կ.Ա.- Մենք սովետականությունից դուրս չենք եկել:

Մ.Օ.- Սովետականությունից դուրս չենք եկել, որովհետև չենք ուզում համեմատվել:

Կ.Ա.- Կառավարման մոդելը սերնդի խնդիր չէ:

Մ.Օ.- Մենք հաջողության մասին նույնիսկ չէինք մտածում, մեզ համար մեծ հաջողությունն այն էր, որ թերթերը խոսում էին Հայաստանի տաղավարի մասին՝ որպես հետաքրքիր տաղավարներից մեկի, որն անպայման պետք էր տեսնել: Իսկ եթե ազգայնամոլական ցուցահանդես լիներ, հավատացեք, ոչ ոք չէր գնա, քանի որ կղզին հեռու է:

Կ.Ա.- Մեծ հաշվով ժամանակակից արվեստն իր օրակարգն ունի, որը պետք է չհամընկնի պետության հետ: Այսինքն՝ մենք կարող է կապ չունենայինք 100-ամյակի հետ, նույնիսկ չմոտենայինք այդ խնդիրներին, բայց ֆինանսավորում ունենայինք: Ադելինան որոշակի նյութ պատրաստեց: Այն սկսեց արտադրել իր իմաստները, բայց դա օրինաչափություն չէ: Այստեղ գործընթացների, օրակարգերի միացվածության խնդիր կա:

Ս.Ն.- Կարո՞ղ եք նկարագրել բիենալեին մասնակցելու գործընթացը՝ ինչպես են դիմում ձեզ, ինչ են ասում:

Նազարեթ Կարոյան- 2011-ին մշակույթի նախարարությունը կոմիսար էր նշանակել, որը համադրողներ ընտրեց: Նրանք մշակեցին կոնտեքստ և դրան համապատասխան արվեստագետներ հրավիրեցին: 2013-ին տեղի ունեցավ մի կոնֆուզ: Բիենալեից դեռևս 4-5 ամիս առաջ որևէ բան հայտնի չէր, արվեստագետները բորբոքվեցին, սկանդալ տեղի ունեցավ: Այդ ճնշման տակ մշակույթի նախարարությունը փորձագիտական հանձնաժողով ստեղծեց, որին ներկայացրեցին առանձին նախագծեր: Այլընտրանքի բացակայություն առաջացավ, որի պայմաններում մասնակցության հարցն առաջացավ: Հանձնաժողովն ընտրեց մասնակցելու տարբերակը: Իսկ այս տարվա բիենալեին նախարարությունը ստանձնեց կոմիսարի դերը՝ ընտրելով Ադելինային: Նա էլ իրականացրեց այն, ինչ ցանկանում էր:

Ս.Ն.- Բայց նախարարությունը փորձո՞ւմ է միջամտել:

Ն.Կ.- Մեր խնդիրն այն էր, որ նախարարությունը փորձում էր միջամտել մեր տաղավարի մեջ: Մենք արգելեցինք միջամտությունները մեր աշխատանքում և կազմակերպչական ու նյութական խնդիրներ ունեցանք: Ցուցահանդեսը կազմակերպեցինք, բայց ամբողջ փաթեթով չկարողացանք իրականացնել:

Մարինե Մարտիրոսյան- Ինչո՞ւմ էր միջամտում մշակույթի նախարարությունը:

Ն.Կ.- Միջամտում էր արվեստագետների ընտրության մեջ: Ոչ արվեստային կամ կոնցեպտուալ շահերից ելնելով՝ կարող ես ընդունել դա, բայց այդ դեպքում փչացնում ես հավատը ինքդ քո հանդեպ, ունենում ես վերջնական արտադրանք՝ անկախ որակից: Որպեսզի նախարարությունը կարողանա միջամտել, պետք է չընտրի համադրող: Եթե պրոֆեսիոնալ համադրող է ընտրում, գիտի, որ այդ դեպքում չի կարող միջամտել, միջամտելու փորձերը ձախողվում են:

Մ.Օ.- Այստեղ շատ-շատերը խոսում են, որ եթե համադրողն ընտրվում է, պետք է ընտրվեն նաև արվեստագետները: Եթե Նազարեթ Կարոյանը պրոֆեսիոնալ համադրող է, ես հավատում եմ իր աշխատանքին, կարող եմ հետաքրքրվել դրանով, բայց նախարարությունը կամ ես՝ որպես արվեստագետ, իրավունք չունենք միջամտել նրա աշխատանքին: Սովետական Միությունում այդ նույն գիտակցությունն էր, երբ պատվեր էին տալիս, հետո գալիս էին, ասում՝ քիթը երկար է, ձեռքը կտրի և այլն:

Կ.Ա.- Հայաստանում մեր հիմնական արժեքը խոսակցությունն է: Դա նշանակում է, որ մարդը կենդանի է, ապրում է:

Ն.Կ.- Մենք աստղեր չունենք...

Կ.Ա.- Այստեղ խնդիրը ոչ թե աստղ դնելու, այլ այդ աստղի գաղափարը հանելն էր: Խոսակցությունը կապվում է կոմպետենտության հետ: Վտանգն այն է, որ ստեղծվում են իմիտացիաներ: Օրինակ, Դիլիջանի դպրոցի ֆոնդը, որն, ինչպես ասացին, խոսելու է բնապահպանությունից: Նայեք, այն ուզում է ֆինանսավորել ժամանակակից արվեստ, բայց արդեն ծրագիր ունի: Հանրույթների հետ քննարկելու փոխարեն ստեղծում է ուրիշ օրակարգ: Այդ դեպքում կարող է տեսնել աստղեր:

Ս.Ն.- Երբ ես նկարում եմ իմ արվեստանոցում, ընդհանրապես, ինձ չեն հետաքրքրում ոչ բիենալեն, ոչ արտ-էքսպոները: Այդ ամենն, ի վերջո, ինձնից դուրս գոյություն ունեցող, նույնիսկ անիմաստ արժեքներ են: Ինձ համար նկարում-նկարում եմ, մի իր օր արթնանում եմ, լուսամուտից նայում եմ և տեսնում, որ շուրջս համարյա միջակություն է, այս կողմում` մի քիչ հետաքրքիր, այն կողմում՝ մի քիչ շարժում: Եվ ուզում եմ հասկանալ` ինձնից դուրս այդ ամենը ո՞վ է տնօրինում: Տեսնում եմ, որ ինչ-որ հոսանք կա, որից դուրս եմ մնացել: Հիմա ուզում եմ հասկանալ. կա՞ այդ հոսանքը, որովհետև մենք բոլորս այստեղ փակված ենք: Մենք քիչ տեղեկություններ ունենք այդ ամենի մասին և սկսում ենք երբեմն անիմաստ մեկնաբանություններ անել:

Մ.Օ.- Ցուցահանդեսն իր ներկայացմամբ պրոֆեսիոնալ մակարդակով էր կազմակերպվել, այն շատ տարբեր էր մյուս տաղավարներից, շատ ներդաշնակ և ամենակարևորը՝ հակատենդենցիալ էր: Օրինակ, երբ մտնում էիր իտալական տաղավար, շատ լավ գործեր կային, կասկածելի գործեր կային, բայց դուրս էիր գալիս և չէիր հասկանում, թե համադրողն ինչ է ցանկացել ասել:

Կ.Ա.- Եթե մեզնից որևէ մեկին Օկվուի Էնվայզորն (արվեստի հայտնի քննադատ- Մ.Մ.) ընտրեր հիմնական ցուցահանդեսին մասնակցելու, դա արդեն հաջողություն է ինձ համար:

Մ.Օ.- Դա քաղաքականություն չէ՞:

Կ.Ա.- Քաղաքականությունը ազգային տաղավարի մրցանակ ստանալն է: Մրցանակը ներկայացուցչական է, աշխատանքային գործընթացի հաջողություն չէ: Ներկայացուցչական կոմպոնենտները միացել են, և եթե չլիներ 100-ամյակ, մրցանակը չէին տա: Ինչո՞ւ քողարկենք, ասենք հաջողությո՞ւն է: Հաջողություն է, բայց դա սփյուռքի հաջողությունն է, որից անջատված է մեր հասարակությունը: Սփյուռքի հետ եզր շատ դժվար է գտնում մեր հասարակությունը: Եթե ցեղասպանության 100-ամյակը չլիներ, այս խոսակցությունը չէր լինելու:

Մ.Օ.- Ես այդպես չեմ կարծում: Դա բարձր մակարդակով կազմակերպված պրոֆեսիոնալ ցուցահանդես էր: Ինչպես արդեն նշեցի, հակատենդենցիալ էր, որը հետաքրքրություն էր առաջացրել օտարերկրացիների շրջանում:

Գրի առավ Մարինե Մարտիրոսյանը

Լուսանկարները` Նարեկ Ալեքսանյանի