Սենյակում երկուսով ենք: Ես ու Վահրամը: Գիշերվա երեքն է: Մեկ ժամ կլինի՝ կողք կողքի բազմոցին նստած՝ ոչինչ չենք խոսում: Ընթրիքի մասին զրույցը սահուն մարեց: Ես սենյակումս միացած թողեցի Ֆոլկների կենսագրության տեսագրությունը, որ դրել էի որակը ստուգելու համար ու իբրև մոռացել էի անջատել: Հիմա հյուրասենյակից ականջներս սրած լսում եմ: Վահրամն աննկատ բացել է սեղանի գիրքն ու խորացած կարդում է: Երկուսիս էլ հարմար է չնկատել, որ մեկ ժամի չափ կողք կողքի նստած՝ բացակա ենք: Սրանից ուղիղ մեկ տարի առաջ գիշերը խոսելու հերթի համար կռվելով կլուսացնեինք: Զրույց սկսելու մի քանի կցկտուր փորձեր ենք անում: Ինձ անհետաքրքիր ինչ-որ բաներ է պատմում: Լսում եմ, ժպտում: Սկսում եմ ուրիշ բաներից խոսել:  Զգում եմ՝ ոնց է խոսելուս ընթացքում աչքն անընդհատ գրքի վրայով սահեցնում: Կարճում եմ խոսքս:

Վերջին ամիսներին խոսափում եմ Վահրամին հանդիպելուց: Ընկերական միջավայրում կամ պատահական հանդիպումների ժամանակ կատակից էն կողմ անցնել չեմ կարողանում: Թեթև բաներից եմ խոսում: Համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամից: Աշխատանք չլինելուց: Ապառիկիս ուշացումներից: Վահրամը չի էլ նկատում՝ ոնց են մեր զրույցները վերածվում կցկտուր, աղքատիկ, տեղեկատվական, մեխանիկորեն արտաբերվող բառակույտի: Եթե մարդիկ չեն նկատում, թե ինչպես է երկու հոգու կապը հարաբերությունից վերածվում ապակու պես սառն ու անտարբեր ծանոթության, ուրեմն գնալու ժամանակը եկել է: Արդեն քանի ամիս է՝ օր չկա, որ չպատկերացնեմ՝ ոնց եմ գնում Վահրամի մոտ՝ ց ասելու: Մանրամասն պատկերացնում եմ ճանապարհը, տեղը, լինում է՝ հրաժեշտի տեքստեր եմ հորինում, լինում է՝ որոշում եմ, որ բան էլ չեմ ասի, մի-մի բաժակ ռոմ կգլգլացնենք ու կգնամ:

Սոված ենք: Որոշում ենք արագ ֆրի պատրաստել: Խոհանոց ենք անցնում: Սկսում եմ պատրաստել: Վահրամը, խոհանոցում անելիք չգտնելով, աննկատ վերադառնում է հյուրասենյակ ու նորից գրքին անցնում:

Վա՞հ, - կատակի եմ տալիս,- կարող ա՞ գիտես՝ անձնական խոհարարդ եմ: Պատվեր ես արել, մատուցմանն ես սպասու՞մ, էս երբվանի՞ց եմ մենակս սեղանը դնում: Արի էստեղ, գոնե կխոսենք:

Վահրամը մեղավոր ժպիտը դեմքին խոհանոց է մտնում: Զգում եմ, որ խոսակցությունը չի գնալու: Անտարբեր խնդրում եմ սալաթը խառնել, հացը կտրատել: Մանր-մունր գործերով զբաղեցնում է ինքն իրեն, ընթացքում մթերքի լավ կամ վատը լինելուց ենք խոսում:

Առաջ Վահրամի ամեն միտքը երակներիս մեջ տաք հոսանքի էր վերածվում, որի արագությունը կարող էր ինձ հրթիռի պես տիեզերք ուղարկել: Իսկ ինքն ինձ լսում էր փոքր երեխայի զարմանքով, ասես Մարսից նոր վերադարձած տիեզերագնաց լինեի: Հիմա մեր զրույցներից մտքերի պատառիկների կցկտուր փոխանակությունն է մնացել:

Մեր շփումը մի տեսակ տատիս կարկատած գոգնոցներին եմ նմանեցնում: Տատս մաշված գոգոնոցներից չբաժանվելու անտանելի սովորություն ուներ: Թեկուզ տանը հազար հատ նոր գոգնոց լիներ, տատին, մենակ իրեն հատուկ տաղանդով, քորքոտած, ցեցը կերած, մաս-մաս եղած, քրքրված ու կրակի կայծերից մնացած սև-սև պեծիների հետքերով գոգնոցները ինչ-որ լաթի կտորտանքներով կարկատում էր, բայց երբեք դեն չէր նետում: Գոգնոցներ ուներ՝ էնքան էր կարկատել, որ դրանք հիմա մոխրագույն լաթի կտորտանքների կարկատանի էին վերածվել, ու գոգնոցի եբեմնի ճերմակության մասին կարելի էր միայն կապիչներից ենթադրել, որ ամուր գրկում էին տատիս իրանն ու ծոծրակը՝ ոնց երիտասարդ տարիներին պապս գրկած կլիներ: Տատիս մի տեսակ կանգնած նավի կայմի էի նմանեցնում, որ համառորեն կարկատում էր սեփական առագաստը՝ մերկ չմնալու համար:

Մտածում եմ՝ տեսնես էսօր կգնա՞, թե՞ մեր տանն է մնալու: Իմիջիայլոց հարցնում եմ: Մնալու է: Լուռ ընթրում ենք:

- Առավոտ շուտ անգլերենի եմ, լրիվ մոռացել էի, Վահ:

- Բա ու՞մ ես սպասում, գնա քնելու, թե չէ նորից քնած ես մնալու:

- Բա քեզ մենակ թողնե՞մ:

- Էդ ո՞ր օրվանից եմ ձեր տանը հյուրի կարգավիճակում: Ափսեդ մաքրի ու մարշ քնելու:

- Հա, երևի ճիշտ ես ասում:

Ննջասենյակում եմ, հագնում եմ գիշերազգեստս, բացում անկողինս: Սենյակիս դռան թափանցիկ ապակիներից տեսնում եմ Վահրամի ուրվագիծը: Նույն դիրքով նստած կարդում է: Չեմ կարողանում քնել: Հազիվ եմ ինձ զսպում, որ չգնամ հյուրասենյակ ու խնդրեմ, որ կամ մնա, կամ գնա, թե չէ էսպես անհնար է քնելը: Շուռումուռ եմ գալիս անկողնում: Ինձ թվում է, թե հյուրասրահում վառվող թույլ լույսը ծակում է փակ կոպերս ու չի թողնում ազատվել Վահրամի ծանրացած ներկայությունից:

Կես ժամ, մեկ ժամ, երկու ժամ: Անկողինս ու գիշերազգեստս ջրի մեջ կորած են:

Վահրամը եկել է, Վահրամը գնացել է, հիմա մենակ ես եմ, որ հողի ամենախորը շերտին սերտաճած արմատներով ծառի պես ցցվել եմ էս չոլի մեջտեղում ու չեմ կարողանում մարդավարի վեր կենալ ու գնալ: Ծառ, որի ճյուղերին է՛լ փայտփորիկներ, է՛լ բվեր, է՛լ ագռավներ թառել են, բույն են դրել ու ոչ մի կերպ չեն պատրաստվում ձմռանը տաք երկրներ չվել: Ծառն էլ էնքան հաստաբուն է, որ թեթև քամիներից չի օրորվում, որ սրանք գոնե թռնեն-գնան: Էս ծտերի համար ծառը վաղուց արդեն էն պտղատու, ստվերոտ, ծորող անտառաբույր ծառը չի: Ծառը էս ծտերի համար նույնն է, ինչ շենքի երկաթբետոնե պատերը բնակիչների համար: Էս չոլում ինձնից ամեն գնացողի հետ անձրևներն ավելի ու ավելի հազվադեպ են դառնում, բուսականությունը սակավանում է, կանաչը տեղը զիջում է ճաքճքած մակերեսով գորշ հողին, իսկ ծառի երբեմնի խոնավ ու նուրբ կեղևը հաստանում է, վերափոխվում անհարթ մակերեսի՝ կնճռապատ, դարուփոս: Հետո կեղևի վրա անձրևների պակասից ճաքեր են հայտնվում: Ամեն ճաքը Վահրամի պես մի գնացածի թողած հետքն է՝ դանակով ծառի բնին սեփական անունները փորագրող զույգերի թողած խազերի պես:

***

Գալ: Մնալ: Գնալ: Մնալ: Գալ: Գնալ: Գնալ: Գալ: Գնալ: Գնալ: Գնալ: Էս ամեն ինչին դեռ փոքրուց եմ վարժ: Պապայից եմ սովորել երևի: Փոքր էի, էնքան փոքր, որ ամեն ինչ տատիս գոգնոցի կարկատանի պատառիկների պես մաս-մաս եմ հիշում: Երբ ուրիշ ընտանիքներում ծնողները օրը մեկ բաժանվում էին, ու պապաները առավոտ գնում էին, գիշերը գալիս, ու մամաները ամեն շաբաթ ճամպրուկ էին հավաքում ու հաջորդ շաբաթ հետ էին գալիս, մենք էն հազվադեպ տներից էինք, որտեղ խաղաղություն կար ու ոչ ոք գնալու միտք չուներ: Ոչ ոքի ճանապարհելու տրամադրություն չկար: Անպիտան ճամպրուկները չուլանում հաստ փոշու շերտի տակ վաղուց հնոտու էին վերածվել: Սովորականի պես տոթ հուլիսյան օր էր, ու ես ու պապան սովորականի պես սրճարան էինք գնացել, ու ես լիքը պաղպաղակ էի կերել, ու սովորականի պես՝ տուն էինք վերադարձել: Քնելուց առաջ մաման էլ, պապան էլ փակ կոպերս համբուրել էին, ու ես նույն րոպեին հանգիստ քնել էի՝ ձուլվելով արծաթե երազներիս:

Գիշերն արթնացել էի տարօրինակ բարձր ձայներից: Մանկական երկար, մինչև հատակը հասնող գունավոր չթից թափանցիկ գիշերազգեստը հագիս, խառը գանգուրները ճակատիս, ոտաբոբիկ դուրս էի եկել սենյակիցս, հասել էի հյուրասրահ. բոլոր բարեկամները, հարազատները, հարևանները, ծանոթները, ընտանիքի ընկերները մեր տուն էին եկել: Պապան էր գնացել: Հենց էդպես: Անգլիական տարբերակով: Առանց տոմս գնելու ու առանց ճամպրուկ հավաքելու, առանց երկտող թողնելու ու ց ասելու, առանց պատճառի ու առանց մեկնաբանության, առանց ինձ հաշվի առնելու ու կարծիք հարցնելու, առանց տեղյակ պահելու ու ճանապարհից առաջ մի րոպե նստելու, առանց կոշիկները հագնելու ու բանալին կողպեքի մեջ պտտեցնելու, առանց ավտոտնակը բացելու ու մեքենան շարժի դնելու, առանց բարձիս տակ կոնֆետ թողնելու ու առանց հեծանիվս յուղելու: Վեր էր կացել ու գնացել էր: Առաջին անգամ տեսա՝ գնալը ոնց է լինում: Սկսեցի լաց լինել: Զարմուհիներիցս մեկը, նկատելով, որ արթնացել-հասել եմ հյուրասրահ, խառնվել մեծերի վազվզող ոտքերին, ինձ գրկեց: Վերադարձրեց սենյակս: Գլուխս դրեց բարձիս: Ծածկեց ինձ:

Շշշշշշշշշշշշշշշշ: Շշշշշշշշշշշշշշշ: Պապան հետ կգա, չմտածես: Մի լացի: Շշշշշշ: Անպայման գալու է, այ կտեսնես: Չլացես, լա՞վ: «Ե՞րբ կգա»: Չգիտեմ՝ երբ, բայց ես ճանաչում եմ իրեն, ինքն առանց ասել չէր գնա: Անպայման կգա: Կգա, գոնե մի բան կասի, նոր կգնա, բայց հաստատ գիտեմ՝ գալու է: Էսպես չէր գնա: Լաց մի եղի: Շշշշշշշշշ:

Մի քանի օրից հյուրերը ցրվեցին: Եկան: Գնացին: Մենակ ես էի նոր տնկած ծառի մատղաշ շիվի պես հուլիսյան էդ գիշերվա մեջ արմատներ գցել գունավոր նկարներով բարձիս վրա ու վերադարձիդ սպասում: Մինչ նրանք գալիս էին, գնում էին, տանը կատարվող ամեն ինչից անկախ՝ ես փակած կոպերիս մթության մեջ վերադարձիդ մասին երազս էի հյուսում:

Հետո՝ ավելի մեծ տարիքում, երբ պապան դեռ չէր վերադարձել, բայց ես արդեն վարժ կարդալ-գրել էի սովորել ու օրագրային ժանրի գրականություն էի կարդում, ամեն օր տան բոլոր իրերը քանդում էի: Գլուխս մցրել էի, որ պապան հաստատ պիտի որ ինչ-որ օրագիր ունեցած լինի, որտեղ ամեն ինչ բացատրել է: Վստահ էի. առանց պատճառ, հենց էդպես հո չէ՞ր վերցնելու ու գնար: Մոտ մեկ տարի ամեն տեղ օրագիր էի փնտրում: Ոչինչ չգտա ու համակերպվեցի, որ պապան երևի գրելու բան չի ունեցել, կամ երևի մարդիկ չգիտեն՝ ինչի համար են գնում, կամ երևի չի կարելի բարձր ասել՝ ինչի համար ես գնում, կամ երևի եթե արդեն որոշել ես գնալ, մեջքիդ հետևում մնացող բաներն էլ կարևոր չեն, երևի:

***

Առավոտ արթնանում եմ սովորականի պես ուշ: Անգլերենի հերթական պարապմունքս բաց եմ թողել: Հեռախոսիս վրա տասներեք բաց թողնված զանգ կա: Ընկերուհիս է: Մանկության: Երեք ամիս կլինի՝ չենք հանդիպել: Հաղորդագրություն է թողել, որ ուզում է հյուր գալ ինձ:

Man, tann em es, ari erb uzum es. Nor hasces gri- arabkir, bakunci 2

Քնաթաթախ պատասխան sms եմ ուղարկում:

Չգիտեմ՝ քանի՞ րոպե կամ ժամ է անցնում, բայց դռան զանգի ձայնից վեր եմ թռնում: Դեռ թաց անկողնուս ձուլված պառկած եմ: Մի կերպ վեր եմ կենում: Մենակ եմ տանը: Ժամը հազարն է: Մանեն է: Դուռը բացում եմ: Ներս եմ հրավիրում:

- Ման, անցի նստի, քնած էի մնացել, ես լվացվեմ՝ գամ:

Անկախ նրանից՝ Մանեին քանի ամիսը մեկ եմ հանդիպում, ոչ ողջունում, ոչ էլ գրկում ենք իրար: Մարդիկ կան, որոնց էնքան վաղուց ես ճանաչում, որ մի տեսակ ֆիզիկական ներկայությունն ու բացակայությունը դադարում ես նկատել հարաբերություններում: Սեփական ձեռքի, ոտքի, մատների պես բանի եք վերածվում իրար համար:

Մանեի հետ նախադպրոցական տարիքից ընկերություն ենք արել: Մանկությունը միակ ժամանակն է, երբ չես ընտրում՝ ում հետ ընկերանալ: Ընկերանում եք պատահական: Ընկերությունը կարղ է սկսվել դիմացինիդ ունեցած խաղալիքից, բակում խաղալու մինևնույն ժամերից, նույն խաղալիքներով խաղալ սիրելուց: Մանեի հետ ծանոթացել էինք ձմռանը: Ես սահնակ ունեի, ինքը՝ չէ: Կարմիր, փայտե սահնակ էր՝ իսկական ղեկով ու արգելակով ու երկա՜ր պարանով, որից բռնած քաշում էինք սահնակը: Դրսից էին ինձ համար բերել: Ոչ ոք դրանից չուներ, բայց ինքնուրույն քշել չէր լինում: Ինձ պետք էր մեկը, որ ինձ սահնակի պարանից քաշելով կսահեցներ ձյան վրայով, իսկ Մանեն էլ սահել էր ուզում, բայց սահնակ չուներ: Էդպես ընկերացանք: Հերթով քաշում էինք մեկս մյուսին սահնակի վրա՝ ձյան խոշոր փաթիլների տակ:

Մանեն գունավոր լեգոներ ուներ: Հայրն էր Ռուսաստանից բերել: Ամռանը, երբ բակի երեխաները ցեխերով էին տնակներ սարքում, մենք երկուսով Մանեի լեգոները փռում էինք հատակին ու աշտարակներ սարքում-քանդում, մեքենաներ ու ինքնաթիռներ էինք հավաքում: Հետո, երբ լեգոներով խաղալը դադարեցինք, դպրոցական տարիքում՝ ուսանող տարիների առաջին-երկրորդ կուրսերում, հին սովորության պես ամեն հանդիպելուց իրար էինք լեգոների պես քանդում-հավաքում: Լինում էր, որ որևէ սրճարանում հանդիպում էինք, ու մեզնից մեկնումեկը լեգոների պես հանկարծ քանդվում-թափվում էր սեղանի վրա: Մեզ սուրճ էին բերում, ու մյուսս սկսում էր քանդված մասերը նորից հատ-հատ հավաքել: Մի քանի ժամ անց՝ հաշիվ խնդրելիս, մենք երկուսս նորից էլ խաղալիք չէինք, երկուսիս բոլոր մասերը տեղն էին՝ սովորական մարդկանց պես:

Լոգարանից դուրս եմ գալիս: Սուրճ եմ պատրաստում: Մանեն հյուրասենյակում ինձ է սպասում: Ներս եմ մտնում: Հյուրասենյակը ծաղիկների հոտով է լցվել.

- Օծանելիքդ լավն ա, Ման:

- Քո շունչի մեջ էլ, ինչպես միշտ ռոմի հոտ կա: Ամեն անգամ ձեր տնից հետո մաման հարցուփորձ ա անում՝ որտեղի՞ց եմ գալիս, էլ չասեմ, որ ծխի հոտն էլ մազերիս ա կպնում: Չեմ հասկանում՝ ու՞ր ես կորում ամիսներով: Երբ գամ, քնած ես, բայց որ ասում եմ հանդիպենք, աշխարհի ամենազբաղված մարդն ես դառել, Ան: Արդեն չեմ էլ հասկանում՝ ո՞նց ես ապրում, ի՞նչ ես անում, ինչո՞վ ես ապրում, իսկ մեր մասին էլ չասեմ, հազարից մեկ ենք տեսնվում... Համարյա անծանոթների պես:

Հինգ րոպեի չափ Մանեն դեռ շարունակում է մենախոսությունը: Բայց կեսից էլ չեմ հասկանում՝ ի՞նչ էր խոսում, որովհետև հենց ջղայնանում է, նախադասությունների կեսը սկսում է իսպաներեն արտասանել: Էլ չեմ ասում, որ ամեն երրորդ բառը կամ իսպաներեն է, կամ Իսպանիայի մասին, կամ իսպանացիների: Սպասում եմ հանգստանա.

- Ման, հազար եմ ասել, մի խոսա հետս էդ անտեր իսպաներենով, չեմ հասկանում ես էդ լեզուն, չեմ սիրում էդ քո իսպանիաներն ու իսպանացիներին, բարդ ա՞ հասկանալ: Ու չեմ հասկանում՝ ինչ ես խոսում առհասարակ:

Մանեն շարունակում է անցած օրերի ու մեր ընկերության մասին մենախոսությունը: Ես զգում եմ, որ նրա արտասանած ոչ մի բառ էլ ի վիճակի չէ ինձ լեգոյից սարքած աշտարակի պես քանդելու ու հատակին ցրիվ տալու: Մի պահ ցանկություն եմ զգում էն ժամանակների պես քանդվելու, սեղանին փռվելու, որ Մանեն հավաքի ինձ նորից, ամեն լեգո իր նախկին տեղում դնի, ամեն ինչ առաջվա պես շարի, բայց ինչքան փորձում եմ, զգում եմ, որ մարմինս մի տեսակ կուպրի պես պինդ է դարձել: Անհնար է էնտեղ ինչ-որ բան կտրել-ավելացնել, փոխել, վերադասավորել:

- Ման, մի խոսքով՝ մեկնում եմ ես,- անմիջական վերջնականությամբ նետում եմ ամիսներ շարունակ ատամներիս ետևում բանտած բառերը::

- Otro loco mas ! Ո՞նց թե մեկնում ես, ու՞ր, այսի՞նքն, լավ ա չասեցիր՝ արդեն մեկնել ես:

Ոչինչ չեմ պատասխանում: Մանեն էլի ինչ-որ բաներ է ասում ու դուռը շրխկացնում հետևից:

Մոտենում եմ պատուհանին: Ճաղաշարի արանքից դուրս եմ նայում: Հունիսի 26-ն է: Դրսում 31 աստիճան ջերմություն: Հովացնող սարքը երկու անգամ ավելի արագ է պտտվում, սակայն սենյակի տոթն ու ծխոտ օդը էլ չի թարմացնում: Բակում խաղացող երեխաների մեջ տեսնում եմ ինձ՝ նույն տարիքի, ինչ հիմա եմ, նույն թափանցիկ գիշերազգեստով, փողոցում չոր ասֆալտի, փոսերի, քարերի միջով կարմիր սահնակին կապած պարանը քաշելուց: Սահնակին Մանեն է՝ իր ծաղկաբույր օծանելիքով, Վահրամը, պապան, մյուս բոլոր մանեներն ու վահրամները, որ արդեն քանի տարի սահնակին դրած՝ անցյալից քարշ եմ տալիս ներկա՝ քաղաքի քարքարոտ, դարուփոս ասֆալտների վրա: Սահնակը ծանր է ու ինձ անընդհատ ետ է քաշում, բայց ես ռոմահոտ փնչոցներով հա վեր եմ քաշում պարանն ու ձգում: Զգում եմ՝ ոնց է մարմնիս ամեն մի բջիջը ցավում: Հաստատ չեմ դիմանա: Ֆուտբոլային ֆանատի պես ճաղաշարի արանքից սկսում եմ գժի պես գոռալ.

- Քաշի՜, քաշի՜, բաց չթողնե՜ս պարանը, քաշի, մի քի՜չ էլ, մի քիչ էլ դիմացի, բան չմնաց, դիմացի՜:

Տեսնում եմ՝ ոնց եմ պարանից մի ձեռքս արդեն հեռացրել, բայց մյուսով դեռ ամուր պարանից բռնած քաշում եմ, երբ հանկարծ քրտնած ափիս միջից պարանը սղում է ու ափս կտրում: Սահնակը սկսում է թեք փողոցով արագ-արագ գլորվել ներքև:

- Վազի, Ան, վազի, բռնի՜, բաց չթողես, ի՞նչ ես ծառի պես տեղդ ցցվել, դե վազի՜,- գոռում եմ ինքս ինձ վրա:

Արևի լույսն ընկնում է ուղիղ պատուհանիս: Աչքերս ցավում են: Աշխատում եմ ուշադրություն չդարձնել: Տեղի եմ տալիս, չեմ դիմանում: Աչքերս կկոցում եմ: Ստիպված փակում եմ պատուհանս՝ առանց իմանալու՝ վազեցի՞ սահնակի հետևից, թե՞ չէ, հասա՞, թե՞ չէ: