Այս տարի «Ոսկե Ծիրան» միջազգային կինոփառատոնի «Ռեժիսորներ առանց սահմանների» ծրագրի շրջանակներում կցուցադրվեն Ստամբուլի միջազգային կինոփառատոնին ներկայացված 5 ֆիլմեր: Այդ ֆիլմերը հայ եւ թուրք երիտասարդ ռեժիսորների համատեղ աշխատանքն են: Դրանց թվում է նաեւ Գոռ Բաղդասարյանի «Հարեւաններ» ֆիլմը, որը ռեժիսորի 3-րդ լիամետրաժ վավերագրական ֆիլմն է: «Հարեւանների» մասին զրուցեցինք ռեժիսոր Գոռ Բաղդասարյանի հետ:

Ինչի՞ մասին է «Հարեւաններ» ֆիլմը:

«Հարեւանները» պատմում է մի սահմանամերձ գյուղի մասին, որը գտնվում է հենց Հայաստանի ու Թուրքիայի սահմանի վրա: Դա Բագարան գյուղն է: Ֆիլմը նաեւ ինչ-որ չափով պատմում է անմիջապես դրա դիմաց գտնվող թուրքական Հալիկիշլակ գյուղի մասին, բայց հիմնական գործողությունները տեղի են ունենում Բագարանում: Ֆիլմը պատմում է հատկապես այդ գյուղի կոնկրետ մի ընտանիքի կյանքն ու ընդհանրապես իրենց մտքերը, ամենը, ինչ իրենց հետ տեղի է ունենում տարվա ընթացքում` սկսած 2009 թվականի ձմեռվանից մինչեւ 2010-ի ձմեռը: Հիմնական թեման, իհարկե, հայ-թուրքական հարաբերություններն են, բայց այդ մարդկանց պրիզմայով, այսինքն` թե ինչպես են գյուղացիները վերաբերվում այդ հարաբերությանը: Քանի որ այդ տարի հենց սահմանի բացման տարին պետք է լիներ, որովհետեւ բանակցություններն էին տեղի ունենում: Հիմքում նրանց սպասումներն են, վախերը, ցանկությունը, ցանկության բացակայությունը այդ բացման հետ կապված: Մեր հիմնական խնդիրը հնարավորինս խորությամբ ցույց տալն էր ընդհանրապես այդ երկու ազգերի մեջ գոյություն ունեցող հարաբերությունների խնդիրը: Շատ մարդիկ փորձում են միանշանակ ինչ-որ պատասխան տալ` կամ հնարավոր է, կամ հնարավոր չէ: Մենք փորձում ենք ցույց տալ, որ եթե հնարավոր է, կամ հնարավոր չէ, ապա ինչու՞, ինչքա՞ն խորը արմատներ ունի այդ ազգային հիշողությունը, որը եւ հայերի մեջ կա, եւ թուրքերի մեջ: Փորձել ենք ցույց տալ նաեւ շատ ընդհանուր բաներ, որ գոյություն ունեն այդ երկրների միջեւ` թե մշակութային կապերը, թե նույնսիկ կենցաղային ոլորտում նմանությունները, բայց միեւնույն ժամանակ էլ ոխերիմ թշնամությունը, որ կա երկու ազգերի մեջ էլ: Ոչ միայն հայ-թուրքական հարաբերույթունների խնդիրն էր, որ մենք ուզում էինք ինչ-որ ձեւ մեկնաբանել, այլեւ ընդհանրապես, թե ինչ է այդ «թշնամի» կոչվածը, եւ եթե ազգային մակարդակով ինչ-որ մեկը քո թշնամին է, հնարավո՞ր է, արդյոք, որ դա անցնի, բուժվի, թե՞ այդպես էլ պետք է մնա, եւ ինչքա՞ն ժամանակ դա կշարունակվի: Ֆիլմը մոտավորապես այդ ստերեոտիպերի մասին է:

Որոշ առումով պատասխանեցիր նաեւ երկրորդ հարցիս. հայ-թուրքական հարաբերությունների մասին շատ են խոսում: Նկարելուց առաջ հավանաբար մտածել եք, որ եթե եւս մեկ անգամ անդրադառնում եք այդ խնդրին, պետք է ինչ-որ ձեւով առանձնանաք ձեր ֆիլմով:

Հիմնականում սկզբից մենք չէինք ուզում այդ ֆիլմով զբաղվել: Պետք է ասեմ, որ դա առաջարկով արված ֆիլմ է: Ամենասկզբում, երբ այդ ֆիլմի վրա աշխատելու գաղափարն առաջացավ, մեզ հետ կապվեցին Ռուսաստանում Նորվեգիայի դեսպանատնից, որ Հայաստանում մշակույթի աջակցման ծրագիր էր ուզում սկսել: Նրանք մեր ստուդիայի մասին էի իմացել, ու ասացին, որ հատկապես հետաքրքրված են այդ թեմայով, քանի որ ավելի ակտուալ է: Հենց այդ ժամանակ էր, որ սկսվում էին բանակցությունները: Հետագայում գլխավոր հովանավորը եղավ հենց Նորվեգիայի դեսպանատունը: Մեզ, ճիշտն ասած, հենց կինոյի առումով, այնքան էլ չէր հուզում այդ թեման, որովհետեւ նախ ամբողջ օրը հեռուստատեսությամբ այդ մասին էր, ամեն լրագրող, ով շուտ էր արթնանում, գոնե մի փոքր ռեպորտաժ պետք է այդ մասին աներ, այսինքն` շատ ակտուալ էր, շատ ծեծված, ու ինչ էլ անեինք, հիմնականում համեմատվելու էր այն ամենի հետ, ինչ որ արդեն արվել է: Նաեւ չգիտեինք` արդյոք ինչ-որ նոր բան կարո՞ղ ենք ասել, թե՞ չէ: Բայց հետո որոշեցինք, որ եթե կարճամետրաժ ֆիլմ պետք է լինի, կարելի է ինչ-որ հետաքրքիր բան մտածել ու որոշեցինք, որ սահմանամերձ գյուղերից որեւէ մեկի մասին եթե լինի, հետաքրքիր կլինի:

Եւ ինչու՞ ընտրեցիք Բագարան գյուղը:

Սկսեցինք շրջագայել սահմանամերձ բոլոր գյուղերով: Հիմնականում որոշիչ դարձավ ոչ թե այն, թե որքան հուզիչ էր գյուղի վիճակը, այլ առաջին մարդը, որին հանդիպեցինք: 5 տարեկան երեխա էր` Նարեկը, ով էլ հետագայում դարձավ ֆիլմի գլխավոր հերոսը: Առաջին րոպեներից էլ նրա կերպարն այնքան տպավորիչ, այնքան գունեղ ու հետաքրքիր էր, որ մենք որոշեցինք, որ հենց այդ երեխայի աչքերով էլ եթե այս ֆիլմը պատմվի, շատ հետաքրքիր կլինի, ու ինչքան էլ թեման ծեծված է, ինչ-որ նոր բան հաստատ կստացվի: Հենց ասում ենք հայ-թուրքական հարաբերություններ, մտածում ենք ցեղասպանության պրիզմայով, երբեք այդ հարաբերությունները չեն դիտվել որպես մի բան, որ վերաբերում է երեխաներին: «Հարեւաններ» ֆիլմը հենց գլխավոր հերոսի շնորհիվ շատ զվարճալի ստացվեց, այդ կոնտեքստում իրար հակասող բաներ են` հայ-թուրքական հարաբերություններ ու զվարճալի ֆիլմ, այդ երկու հասկացությունները երբեք իրար հետ չեն լինում: Ֆիլմը շատ գունեղ ու զվարճալի ստացվեց հատկապես գլխավոր հերոսի ու շատ հաճախ նրա պարզունակ, բայց միեւնույն ժամանակ  հյութեղ եւ ոչ անգրագետ միամտության շնորհիվ: Այդ երեխան շատ հետաքրքիր ձեւով իր մեջ կրում էր գյուղի մենթալիտետն ու պատկերացումները թուրքերի մասին, բայց միեւնույն ժամանակ էլ ինքը դեռ այնքան թարմ ու մաքուր վիճակում էր, որ դեռ իր մեջ շատ ստերեոտիպեր չէին ձեւավորվել: Սկզբում գաղափարը կարճամետրաժ` 15-րոպեանոց ֆիլմ նկարելն էր, բայց հետո այդ գյուղն այնքան հարուստ նյութ առաջարկեց, որ որոշեցինք դարձնել լիամետրաժ: 2-3 ամիս այդ ֆիլմն ընթացքի մեջ էր, երբ իմացանք «Ոսկե Ծիրանի» հայ-թուրքական պլատֆորմի մասին, իրենք էլ իմացան, որ այդպիսի ֆիլմ ենք նկարում: Դիմեցինք մեր նախագծով, ֆիլմն այդպես դարձավ համագործակցական ֆիլմ: Մեր առաջարկն էր, որ գնայինք Թուրքիայի Հալիկիշլակ գյուղն էլ նկարեինք, որպեսզի երկու զուգահեռ պատմություններ ստանայինք: Սկզբում գաղափարը միայն այդ գյուղի մասին ֆիլմ նկարելն էր, չնայած արդեն հասկանում էինք, թե ինչքան ավելի հետաքրքիր կլիներ, եթե հենց դիմացի գյուղից էլ որոշ բաներ կարողանայինք նկարել:

Թուրքիայում նկարահանումների ժամանակ խնդիրներ ունեցա՞ք:

Թուրքական կազմակերպությունը, որ համագործակցում է «Ոսկե Ծիրանի» հետ, ամեն ինչ արեց, երկու ամսից ավել թույլտվություններն էր հայթայթում ամեն տեղից, կարելի է ասել` շատ պատրաստված էինք գնալու, որովհետւե իրենց կառավարությունից, մի քանի նախարարություններից, ոստիկանությունից, Կարսի նահանգապետարանից թույլտվություններ էին ստացել: Միգուցե հենց այդ համընդհանուր տեղեկացվածությունը, որ Հայաստանից գալու են ֆիլմ նկարելու, հենց դա էլ հետագայում խնդիրներ առաջացրեց: Առաջին իսկ օրն իմացան, որ մենք այդտեղ նկարահանում ենք անելու, եկան իրենց բանակից, տարան իրենց շտաբ, ցույց տվեցին, որ դա արգելված գոտի է, ու ասացին, որ թույլ չեն տա, որ նկարենք: Դրա համար այդտեղ նկարեցինք մոտ մեկուկես օր` չնայած արդեն շատ լավ հերոսներ էինք գտել: Մի երիտասարդ ընտանիք էր, որ Նարեկի տարիքի որդի ունեին, ու շատ հետաքրքիր երեխա էր երեւում: Շատ ոգեւորված էինք, որ համարժեք հերոս ենք գտել Թուրքիայում: Բայց մեզանից պահանջեցին հնարավորինս շուտ երկրից հեռանալ, որովհետեւ ասացին, որ այդտեղ արդեն իսկ մեր գտնվելը օրենքի խախտում է, բայց ենթադրելով, որ մենք չգիտեինք, որ դա ռազմական գոտի է, մեզ ուղղակի նախազգուշացրեցին, որ այլեւս այդտեղ մուտք չգործենք: Հեռանալիս իրենց սահմանապահ ոստիկանությունը մեզ ձերբակալեց արդեն ուրիշ պատրվակով` մեղադրելով այն բանի մեջ, որ մեր մեքենան գողացված է: Երկու ամիս ընթացավ դատական պրոցեսը, մինչեւ մեզ անմեղ ճանաչեցին:

Վախ չկա՞ր, երբ որոշեցիք այդ ֆիլմը նկարահանել:

Բավականին վախենալու էր հատկապես այն փաստը, որ եթե որեւէ բան լիներ, առանձնապես օգնության սպասելու որեւէ հույս չկար, որովհետեւ ոչ դեսպանատուն կա, ոչ հյուպատոսարան, որ գոնե զանգես այդտեղ: Ընդհանրապես, այդ ամբողջ ֆիլմի պրոցեսն այդպիսի տեղերում էր ընթանում, այսինքն` Բագարանն ինքն էլ գտնվում էր ռազմական գոտում: Բացի այդ, մենք նկարահանումներ ենք արել հենց չեզոք գոտում, որ ռուսական սահմանապահ զորքերն են պահպանում, այդտեղ գնալու համար նույնպես շատ թույլտվություններ էին հարկավոր: Հիմնականում ազգային անվտանգության ծառայությունն էր մեզ տրամադրում թույլտվություն, կամ կցում էին ինչ-որ զինվորական խմբի, որ ուղեկցեն մեզ շատ տեղերում: Թուրքական կողմն ամենալարվածը եղավ, հատկապես որ այդ գյուղում իրենց գյուղապետը, ով սկզբում, իհարկե, չգիտեր, որ մենք Հայաստանից ենք, շատ ավանդապաշտ ու նախկինում զինվորական մարդ էր ու բավականին սուր հայացքներ ուներ իրենց հարեւանների նկատմամբ: Նա մեզ տարավ, ցույց տվեց սահմանի վրա հայկական գյուղը, ասում էր` «իրենց աքլորներից եմ ես ամեն առավոտ արթնանում»: Ուզում էր ասել, որ պետք է շատ զգոն լինել, որովհետեւ գյուղը շատ մոտ էր: Ձերբակալվելիս էլ շատ տհաճ էր, որովհետեւ չգիտեինք, թե ինչով կավարտվի, ինչ-որ մեկը կկարողանա՞ մեզ օգնել, թե՞ ոչ: Մեզ շատ հաճախ մեղադրում էին, որ այդպիսի ռիսկի չարժե դիմել ինչ-որ կինոյի համար: Մենք, թերեւս, չէինք պատկերացում, թե Արեւելյան Թուրքիա կոչվածն ինչ է, հետո այնտեղ պարզեցինք, որ հիմնականում շատ մեծ ռազմական ու բավականին լարված գոտի է: Հիմնականում այդ կողմերում ավելի շատ զինվոր էինք տեսնում, քան սովորական մարդկանց: Բայց չեմ կարող ասել, որ հաջորդ անգամ նման քայլի չենք դիմի:

Ֆիլմի պրեմիերան կայացավ Ստամբուլում, ինչպե՞ս ընդունեցին այնտեղ ֆիլմը:

Բավականին հաջող ցուցադրություն էր, շատ հյուրեր կային թե կինոաշխարհից, թե սովորական հանդիսատեսներ: Կարծեմ` տոմսերը վաճառքից երկու ժամ անց սպառվել էին: Այդ ֆիլմում շատ մտքեր են հնչում, որոնք առաջին հայացքից շատ հակասական են թվում ու հակասում են բոլոր ընդունված եվրոպական նորմերին հանդուրժողականության վերաբերյալ: Թե գլխավոր հերոսները, թե ընդհանուր ֆիլմի մթնոլորտն անբռնազբոս ու անկաշկանդ է, որովհետեւ գյուղացիներն առանձնապես խնդիր չունեն ՄԱԿ-ի կողմից հաստատված տերմիններով խոսելու: Դրա համար ես մի քիչ վախենում էի, որ շատ կատակներ կամ ինչ-որ արտահայտություններ, որ ֆիլմում հնչում են, կարող են միանշանակ չընդունվել թուրք հանդիսատեսի կողմից: Բայց շատ հաճելի էր տեսնել, որ իրենք ճիշտ են հասկանում` ինչ է տեղի ունենում, ու առողջ էին գնահատում, որ, օրինակ, ֆիլմի հերոսի որոշ մտքեր նույնսիկ կարող էին վիրավորական թվալ: Նախ հասկանում էին, որ դա հեղինակի կարծիքը չէ, այլ հենց այդ հերոսի կարծիքն է, բացի այդ էլ` կարողանում էին հումորը, սարկազմը քննադատությունից զանազանել:   

Նպատակ չունե՞ս անցնելու խաղարկային ժանրին:

Լիամետրաժ ֆիլմերի առումով առայժմ նպատակ չկա, դրա համար մի քանի պատճառ կա: Նախ շատ բաներ կան խաղարկային ֆիլմերում, որ ինձ համար  անձամբ դժվար է անելը, օրնակ, դերասանի հետ աշխատանքի պրոցեսը, որը շատ մեծ մաս է կազմում խաղարկային ֆիլմերում: Շատ ուրիշ պատճառներ էլ կան, որ անձամբ ես ինձ պատրաստ չեմ համարում այդ ժանրի լիամետրաժ կինո նկարելու: Մյուս կողմն էլ ֆինանսական նպատակահարմարությունն է: Ընդհանրապես այս ամենն ինչ-որ առումով նաեւ բիզնես է, այսինքն` նաեւ պետք է իմանալ, արդյոք ծախսերը իրենց կարդարացնե՞ն, թե՞ չէ: Առաջինը, դժվար է ասել` խաղարկային ֆիլմերի արդյունքն իսկապես լավ կստացվի՞, թե՞ չէ, երկրորդն էլ` արդյոք այդ ֆիլմը որեւէ առումով պետք կգա՞, թէ չէ՞: Հայաստանում, չգիտեմ, այդ ֆիլմը մենք ինչ պետք է անենք: Նկարել հայկական գեղարվեստական ֆիլմ մի երկրում, որտեղ միայն մեկ կինոթատրոն կա, որն էլ մի կերպ աշխատում է:Գուցե մեկ կամ երկու փառատոնում կցուցադրվի: Դրա հետ մեկտեղ ծախսերը մի քանի անգամ ավելի մեծ են, քան վավերագրական կինոյի ծախսերը: Վավերագրական կինոյով զբաղվելը շատ ավելի նպատակահարմար է, որովհետեւ այն ավելի մեծ պահանջարկ ունի արտասահմանում: Այս պահին ինձ շատ ավելի հետաքրքիր է այդ ժան րը, որովհետեւ ինձ առայժմ դուր է գալիս իրական մարդկանց, իրական պատմությունների հետ գործ ունենալը: Դա ինձ առայժմ ավելի գրավիչ է թվում: Հայաստանում վավերագրական կինոյով զբաղվելը շատ հետաքրքիր է, որովհետեւ ի տարբերություն գերզարգացած երկրների, այնքան պրոցեսներ են ընթանում: Անընդհատ հետաքրքիր ձեւափոխությունները, որ մեր երկրում տեղի են ունենում, հետարքրքիր են վավերագրական կինոյի համար: