Հարցազրույց նախկին արտգործնախարար, «Սիվիլիթաս» հիմնադրամի հիմնադիր Վարդան Օսկանյանի հետ

- Իրավիճակը տարածաշրջանում էապես փոխվել է: Մեզ համար կառանձնացնեի անվտանգության երկու խնդիր: Մեկը Միացյալ նահանգներ-Ռուսաստան կամ Արեւմուտք-Ռուսաստան լարվածությունն է, որի արդյունքում խորացել է հակասությունը Վրաստանի եւ Ռուսաստանի միջեւ: Սա անպայման անդրադառնալու եւ իր հետքն է թողնելու նաեւ Հայաստանի վրա: Եթե նախկինում կոմպլեմենտարության շնորհիվ մերժում էինք ընտրություն կատարել Ռուսաստանի եւ ԱՄՆ-ի միջեւ, ապա այսօր այդ անհրաժեշտությունը մեր դռան առջեւ է, խնդիրն արդեն մեր ոչ թե պարզապես երկու հարեւանների, այլ ի դեմս Ռուսաստանի` մեր ստրատեգիական, եւ ի դեմս Վրաստանի` մեր բնական գործընկերների միջեւ է: Երկու երկրներն էլ մեզ համար գոյատեւման արժեք ունեն: Այդ պատճառով մենք պետք է կիրառենք, այսպես կոչված, կատարելագործված կոմպլեմենտարություն: 

- Ի՞նչ է նշանակում «կատարելագործված կոմպլեմենտարությունը»:

- Դա նշանակում է, որ մենք ավելի ակտիվ պետք է լինեինք եւ լինենք: Կոմպլեմենտարությունը լռելյայն չի լինում. արդյունավետության գրավականներից մեկը հրապարակայնությունն է՝ եւ՛ գործի, եւ՛ խոսքի:

- Կա՞ մի բան, որ պետք է, կարող էինք անել, բայց չարեցինք այս ընթացքում:

- Պետք է կարողանայինք մեր անկողմնակալությունն ավելի հրապարակային դարձնել, ավելի ներգրավվել գործընթացների մեջ: Օրինակ` հենց որ այս բախումները սկսվեցին, կնախընտրեի, որ ՀՀ նախագահը Պեկինից մեկներ Մոսկվա, հետո` Վրաստան եւ այնտեղից վերադառնար Երեւան: Այդպես մենք ավելի հստակ արտահայտած կլինեինք մեր ակտիվ անկողմնակալությունը: Որ պարզ լիներ, որ ինչպիսի զարգացումներ էլ լինեն առաջիկայում, Հայաստանը կողմ չի վերցնելու եւ ընտրություն չի կատարելու այս երկու երկրների միջեւ: Մեր այս քայլը, կարծում եմ, շատ լավ, նորմալ եւ ճիշտ կընկալվեր: Ես հավակնություն չունեմ կարծելու, թե մեր այդ վարքը կազդեր իրադարձությունների ընթացքի վրա, սակայն փաստը, որ մենք նախաձեռնում ենք, ինչ-որ առաքելություն ենք ստանձնել, կունենար մեծ նշանակություն: Սա առաջին խնդիրն է, որի մասին ուզում եմ նշել: Երկրորդը Լեռնային Ղարաբաղի հարցն է, ինչն ավելի մտահոգիչ է: Որովհետեւ տեղի են ունենում գործընթացներ, որոնցից Ղարաբաղն առհասարակ դուրս է մնում: Ռուսաստանի նախագահ Մեդվեդեւն իր հարցազրույցներից մեկում նշում էր, որ Արեւմուտքը պնդում է, թե Կոսովոն հատուկ դեպք է, ընդունում ենք, ասում էր նա, բայց իրենք էլ թող ընդունեն, որ Հարավային Օսիան եւ Աբխազիան էլ հատուկ դեպք են: Հիմա ես բնական հարց եմ տալիս` բա Ղարաբա՞ղը, ո՞վ է ասելու, որ Ղարաբաղն էլ հատուկ դեպք է: Եթե միայն Կոսովոն, Հարավային Օսիան եւ Աբխազիան ամրագրվեն որպես հատուկ դեպքեր, ապա հետագայում մեզ համար շատ ավելի դժվար է լինելու Ղարաբաղի հարցում ինքնորոշման հասնելը: Այս ընթացքում ակնհայտորեն ի հայտ եկան երկու հանգամանքներ. առաջինը ուժի չօգտագործման շեշտադրումն է հակամարտությունների լուծման մեջ, ինչը մեր դիվանագիտությունը պետք է դրոշ դարձնի իր հետագա գործողությունների ընթացքում, եւ երկրորդը` միջազգային հանրության դիրքորոշման կոշտացումը ինքնորոշման խնդիրների նկատմամբ: Ես չեմ առաջարկում, որ մեր բանակցային գործընթացում ինչ-որ փոփոխություններ լինեն: Բայց այստեղ նույնպես հրապարակայնությունը կարեւոր է: Հայաստանն այս պահին իր դիրքորոշումն ավելի հստակ պետք է արտահայտի, պետք է ընդգծի, որ Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը բխում է ոչ միայն պատմական եւ իրավական հիմունքներից, այլեւ այն փաստից, որ Ադրբեջանը բազմաթիվ անգամներ ուժ է օգտագործել Լեռնային Ղարաբաղի հարցը ի օգուտ իրեն լուծելու համար:

- Վրացական եւ ռուսաստանյան ռազմուժերի բախման օրերին Լեռնային Ղարաբաղը հանդես եկավ հայտարարությամբ: Ինչպե՞ս եք գնահատում այդ հայտարարությունը:

- Լավ է, որ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը հանդես եկավ նման հայտարարությամբ, բայց Հայաստանը նույնպես պետք է հրապարակայնություն դրսեւորեր այդ օրերին: Հետագայում մեր լռությունը կարող է ծանր անդրադառնալ մեզ վրա: Ղարաբաղի հարցում պետք է անել նաեւ մի նոր շեշտադրում, հայտարարել, որ Հայաստանը չի ճանաչում Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունը, քանի որ բանակցային գործընթացի հիմքում ընկած է Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի սկզբունքը: Մենք ուզում ենք հասնել այդ նպատակին բանակցություների միջոցով: Բայց այն պահին, երբ Ադրբեջանը կհրաժարվի այդ սկզբունքից, բանակցություններից ընդհանրապես, Հայաստանն իրեն իրավունք կվերապահի ճանաչելու Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը:

- Առանց խորանալու, թե իրականում ո՞ւմ նախաձեռնությամբ սկսվեց պատերազմը Վրաստանի եւ Հարավային Օսիայի միջեւ (տեղեկատվությունն իրարամերժ է), անդրադառնանք «սառեցված հակամարտության» ստատուս-քվոն կտրուկ փոխելու փաստին: Ինչպե՞ս կարող է անդրադառնալ այդ փաստը հայ-ադրբեջանական բանակցությունների վրա առաջիկայում:

- Դա կախված է այն բանից, թե ի՞նչ դասեր կքաղեն կողմերը (ոչ միայն Հայաստանը, Ադրբեջանը, Լեռնային Ղարաբաղը, այլեւ միջնորդները) կատարվածից: Ադրբեջանն այս ամենից վերցնելու է այն, ինչն իրեն է օգտակար:

- Հաստատ մենք էլ նույնն ենք անելու:

- Այո, բայց ես մտահոգ եմ, որ կարող են ճաքեր առաջանալ միջնորդական շրջանակներում: Վերջ ի վերջո, նրանց իսկ խոստովանությամբ, Ղարաբաղն այն հազվագյուտ հարցերից է, որի շուրջ այդ երեք երկրները միասնական դիրքերից էին հանդես գալիս: Բայց այսօր ես չգիտեմ` արդյոք Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի, Ֆրասիայի միջեւ առաջացած տարակարծությունները ճաքեր կառաջացնե՞ն Լեռնային Ղարաբաղի հարցում: Հուսով եմ` ոչ: Սակայն նաեւ գիտեմ, որ այդ տարակարծությունները կանդրադառնան գործընթացի վրա: Ուստի կարեւորը մեր հնարավորությունները բաց պահելը, ավելի ակտիվ լինելն է:

- Ինչպե՞ս եք ընկալում Թուրքիայի պահվածքը այս ընթացքում եւ միանշանակ Վրաստանին չպաշտպանելը:

- Թուրքիան փորձեց օգտագործել քաղաքական առիթը, հանդես եկավ Կովկասյան անվտանգության պակտի առաջարկությամբ: Այստեղ, իհարկե, կա Թուրքիային վստահելու խնդիրը: Մենք այդ ճանապարհն արդեն անցել ենք, Թուրքիան ինչ-որ պահի կարող է անկողմնակալ թվալ, քաղաքական առումով ամրագրել իր դիրքերը, այնուհետեւ ցուցաբերել իր կողմնակալությունը: Ինչպես դա եղավ Սեւծովյան համագործակցության երկրների պարագայում: Այնպես որ, որոշակիորեն դրական գնահատելով Թուրքիայի առաջարկությունը, պետք է նաեւ որոշ վերապահումներ ունենանք եւ հստակորեն հայտարարենք մեր պայմանների մասին, այն մասին, որ եթե մենք գնում ենք այդ քայլին եւ ընդունում ենք Կովկասյան պակտի գաղափարը, ապա հետագայում Հայաստանը չի մեկուսացվելու այդ գործընթացներից: Բոլորը պետք է ունենան հավասար մասնակցություն: Ես արդեն արել եմ առաջարկություն, որ կարելի է օգտագործել պահը եւ այս ծայրագույն իրավիճակը բերել դրական հանգուցալուծման, իրոք հասնել նրան, որպեսզի Կովկասը դառնա դաշինքներից զերծ մի տարածաշրջան, որտեղ կգործի անվտանգության առանձին մի համակարգ, որի առանցքը կլինի ուժի չկիրառման սկզբունքը: Այս սկզբունքի ամրագրման դեպքում հետագայում հնարավոր կլինի հասնել հակամարտությունների լուծման փոխընդունելի տարբերակների:

- Ձեզ չզարմացրե՞ց, որ Ադրբեջանը միանգամից չմերժեց Թուրքիայի այս առաջարկությունը Հայաստանի հնարավոր մասնակցության պատճառով: Չէ՞ որ ՀԱՊԿ-ում Հայաստանի ներկայության պատճառով Ադրբեջանը չի մասնակցում անվտանգության այս կազմակերպությանը:

- Իսկ Ադրբեջանն ի՞նչ այլընտրանք ունի: Այստեղ տնտեսական համագործակցության մասին չէ խոսքը, եւ եթե ղարաբաղյան հակամարտությունը առավել վտանգավոր հակամարտություններից մեկն է, ապա առանց Հայաստանի անվտանգության նման պակտն անիմաստ է դառնում:

- Իսկ առհասարակ ինչ-որ բան փոխվե՞լ է հայ-թուրքական հարաբերություններում, Հայաստանը Թուրքիայի նախագահին հրավիրում է Երեւան, Թուրքիան առաջարկում է այդ թվում նաեւ Հայաստանին մասնակցելու Կովկասյան պակտին:

- Չեմ կարծում, թե փոխվել է: Սակայն, եթե այս վերջին զարգացումները չլինեին, ապա ես այլ վերաբերմունք կունենայի Գյուլին արված հրավերքին: Հիմա կա փայլուն առիթ, որ Թուրքիայի նախագահն այն ընդունի եւ Երեւանում ՀՀ նախագահի հետ քննարկի անվտանգության այդ խնդիրները:

- Դուք հավատո՞ւմ եք, որ Թուրքիան կարող է դերակատարություն ունենալ հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման գործում:

- Նման պայմաններում` ոչ:

- Ի՞նչ նկատի ունեք:

- Փակ սահմանները, միանշանակ կողմնակալությունը, աջակցությունն Ադրբեջանին: Ինչպե՞ս կարող է այս ամենի հետ մեկտեղ Թուրքիան օգտակար լինել Հայաստանին ցանկացած հարցում: