Բրենֆորդ Մարսալիսի անունը մի առիթով տվել եմ, և նրան վերստին հիշելու ցանկություն առաջացավ Ջոն Քոլթրեյնին նվիրված նրա համերգի տեսագրությունը նայելուց հետո: Ստեղծագործողի խնդիրը Մարսալիսը ըմբռնել է հիմնովին: Քայլ առ քայլ մարդը գնում է առաջ, որոնման իր ճանապարհով: Երաժշտական գործիքը, գրիչը, վրձինը միջոց է մարդու համար այդ ճանապարհին:

Եվ գնալով ստեղծագործող անհատից դեպի մեր առաջնորդները` պիտի ասեմ, որ առաջնորդելն էլ լուրջ ստեղծագործական խնդիր է: Այդ տրամաբանությամբ էլ ուզում եմ հուսալ, որ ինչպես նկարչին ծառայում է ներկը, երաժշտին` նոտատետրն ու գործիքը, մեր  առաջնորդների համար էլ հանրային կյանքի կառուցման միջոց կծառայի մարդը: Այդ նույն մարդուն հանրությունը կկարողանա օգտագործել որպես կառուցանյութ: 

Դասագրքային, սերտած բանաձևերով կառավարումը, ըստ երևույթին, ի նկատի ունի շահագործող մեքենայի մաս հանդիսացող մարդուն, ընդհանրապես: Ես ի նկատի ունեմ իր տուն-տեղը ամենօրյա քրտինքով պահող կոնկրետ մարդուն: Քափ-քրտինքի  մեջ են  իրենց առաջընթաց ուղին հարթում ստեղծագործող մարդիկ` Բրենֆորդ Մարսալիսն ու նրա քառյակի տղաները: Մեր առաջնորդները այդպիսին չեն: Այդպիսին չէ մեր էլիտան ընդհանրապես: Աշխատանքով չի ստեղծվել հայաստանաբնակ հայ ունևորի ունեցվածքը: Պատմական դասը, որը առել է հայ ունևորը, նրան չի սովորեցրել աշխատանքի: Անաշխատ ձեռք բերածը մարսելով` նա դարձավ անպիտան հանրային կյանքի համար: 

Մարդը վերցրել է իրեն հասանելիքից շատ ու նայում  է չորս բոլորը: Նա սպասում է մեղավոր երեխայի պես, որ իրենից հետ են պահանջելու անիրավ վերցրածը: Նա ապրում է վախեցած ու անազատ: Հարուստին է պետք ավել վերցրածը հանրությանը հետ վերադարձնելը: Հարուստին է պետք ազատագրվել: Չունևորն ազատ է: Աշխատանքն ու ստեղծագործությունը փոխկապակցված են: Չկա ավելի միաձույլ բան, քան ստեղծագործությունն ու տառապանքը: Մեր նորանկախ կյանքի արժևորման սանդղակը սահմանված չի դեռևս: Արժեքի չափման գործիքի անունը գտնված չի նույնիսկ: Դա կամ դրա նման բան գտնելն էր պահանջվում առաջնորդներից: Սկսեցին ազատ ստեղծագործաբար, կուլ գնացին նյութին ու դարձան անազատ: Ես վստահ կարող եմ ասել, որ ապագայի հեռանկար կարող է նախագծել ազատ մարդը: Մարդը սովորաբար գտնում է այն, ինչ փնտրում է: Նյութականի ձգտող մարդը կարող է գտնել նյութական: Ամենամոտ վաղվա օրն է պահանջում հոգևոր հենք: Այդպիսին է հեռավոր ապագայի պահանջն առավել ևս: Ես զարմանում եմ, երբ այսօրվա իշխանավորներն ասում են, ընդ որում` փորձելով հավատացնել բոլորին, թե իրենք ապագայի հեռանկարով այս ու այն բանն են անում: Թյուրիմացության մեջ են իրենք ու թյուրիմացության մեջ գցում են նաև մյուսներին: 

Գուցե չիմացական է այդ մոլորյալ վիճակը հայ առաջնորդակազմի մոտ: Ինչպե՞ս կարող է ուրիշի համար ապագայի հեռանկար տեսնել սեփական գրպանի հոգսով ապրող մարդը: Նորանկախ տարիների առաջին իսկ օրվանից հայ իշխանավորը մտածում է հնարավորինս շատ տանել իր բունը: Կուտակման բնազդը թույլ չի տալիս ունևորին հոգևորի մասին մտածել: 

Եթե առաջնորդը ինքն իրեն չի տեսնում իր իսկ նկարագրած ապագայի մեջ, կամ հեռանկարի մասին սուտ պատմություններ անողը չի տեսնում այդ հեռանկարում իր անելիքը, ինչպե՞ս է ուզում, որ դրան հավատան մյուսները: Մոլորակի ապագան այդ բառի ամենալայն իմաստով ինձ համար պարզ ուրվագծվում է մարսյան անջուր բնապատկերի վրա, որտեղ միկրոբներ է փնտրում այսօր երկրաբնակը: Միկրոբն է նյութի հեռանկարը, խոշոր հաշվով: Նմանատիպ հեռանկարային ծրագրերով առաջնորդվող ինձ նման լիդերներ ազգին պետք չեն, իհարկե, նույնիսկ վտանգավոր է նմանակի համար նման խիստ իրատեսական հեռանկարներով առաջնորդվելը: Ցանկացած հավաքականության հոգևոր ամենապատրաստված առաջնորդի համար նույնիսկ իմ նկարագրած ապագայի մարսյան լանդշաֆտը անտանելի կլինի, թերևս: 

Ես զարմանքով եմ նայում նրանց վրա, ովքեր պլանավորում են իմ վաղվա կյանքը: Պարսպապատերի ներսում ապրող վախեցած մարդը ի՞նչ սպասելիք կարող է ունենալ վաղվա օրվանից: Դողալ ու պահել ունեցածը, թերևս այս խնդիրն է նրան տանջելու պարբերաբար: Ունեցվածքը, մի կարճ խոսքով ասած, խանգարելու է առաջնորդին նմանին առաջնորդելու համար: Մեզ արդեն առաջնորդած մարդկանց արվածը, լինելով ակնառու, վերծանման կարիք չունի: Պարզապես ևս մի անգամ սխալված չլինելու համար հանրությունը պիտի լինի այնքան առողջ, որ ունենա գոնե ոչ շատ վաղ անցածը հիշելու կարողություն: 

Մենք մեղադրում ենք մեզ խաբողներին անազնվության մեջ: Լինելով վկան անարդարության` լռում ենք` դա բացատրելով մեր դաստիարակվածությամբ: Ազնվությունը հարաբերական է: Ես էլ ինձ թույլ եմ տալիս կասկածել դաստիարակվածության քողի տակ թաքնվողի ազնվության մեջ: Երբ հանրաքվեները իմի են բերվում, պարզվում է շատ բաների մեղավորը հիերարխիայի ոչ բարձր շերտերում կանգնած մարդն է` իր մանր - մունր հաշիվներով, իր մանր - մունր խաբեբայություններով: Շատ ավելի վտանգավոր է ձայնավաճառը, քան ձայն գնողը, իմ համոզմամբ: Սուտը շատ տարատեսակներ ունի: Եվ այդ սուտը դե - ֆակտո մեր մեջ է: Առաջնորդել` նշանակում է ստեղծագործել, նշանակում է լինել անկեղծ: Առաջնորդել` նշանակում է կարողանալ անել հնարավորից մի փոքր ավելին: Այդպիսին է Բրենֆորդ Մարսալիսը, որի երաժշտությունը լսելով` չես ուզում ոչ առաջնորդել, ոչ էլ առաջնորդվել: