HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Անուշ Քոչարյան

Բալկոնում Շագա Յուզբաշյանն է

Բաղրամյանի ներքին բակերից մեկում գտնվող իմ այս բալկոնը միակն է, որ պահպանել է նախնական ձեւը՝ առաջ չեն տվել, չեն փակել ապակիներով, չի փոփոխել գունային հիմնական երանգը։ Այս բալկոնում ամեն շաբաթ մի քանի ժամով հանգստանալու, առանձնանալու հնարավորություն է ունենալու մեկը, ում հետ զրուցելու եմ։ Նրանք ամենատարբեր ոլորտներից են, բայց նրանց ընտրությունն ամեն անգամ բացատրություն պետք է ունենա։ Զրույցի թեման տարբեր է լինելու, բայց, ում հյուրընկալելու եմ բալկոնում, ինքս չեմ ներկայացնելու նա պետք է իր մասին խոսի երրորդ դեմքով ու այդպես ներկայանա ձեզ։

Բալկոնում կինոգետ Շագա (Շահանե) Յուզբաշյանն է։

Շագա Յուզբաշյանը՝ երրորդ տարածությունում (ինքն իր մասին)

Մեր ժամանակներում «ինքն», առհասարակ, մի շարք տարբեր ինքնությունների կծիկ է․․․ Եթե ինձ դիտարկեմ որպես կին, մի ինքնություն է, կինոյով զբաղվող մարդ՝ այլ ինքնություն է, կա իմ ֆեյսբուքյան ինքնությունը, թվիթերյան․․․ Ինքն ունի տղա․ լրիվ ուրիշ ինքնություն է։

Բոլորս ենք այդպես։ Այնպես որ, եթե խոսեմ «ինքի» մասին, բոլոր այս եւ այլ ինքնությունների «կույտն» է առաջ գալիս։ Իրենց մեջ դոմինանտ չկա․ երբ տղամարդու է հանդիպում, կին է, երբ տղայի հետ՝ մայր, երբ ֆեյսբուքի առաջ, պրոֆիլի «user pic»-ն է։ Դու էլ ես այդպես, Անուշ ջան, բոլորս էլ․․․

Ինքն ահավոր անհանգիստ մարդ է, ով սիրում է այդ անհանգստությունը։ Հենց դա է թույլ տվել տարբեր դռներ բացել։ Ինքը հետաքրքրասեր է։ Քանի դեռ անհանգիստ է եւ ունի հետաքրքրասիրություն, ապրում է, երբ վերջանան այս երկուսը, ինքն էլ կվերջանա։ Եվ, հա, համ էլ մի քիչ հոգնել է։

Ինքն ուզում է հետք չթողնել․ դրանք ծանրանում են երկրի, մարդկանց վրա։ Թվային մեր դարում սարսափել է պետք հետքերից, աբսուրդի հասնող մասշտաբներ են։ Պատկերացրու՝ մեկ տարվա մեջ ավելի շատ լուսանկար է արվել, քան լուսանկարչության ողջ պատմության ընթացքում։ Մենք տիրաժավորվում ենք։ Ինքը սարսափում է սրանից․․․

Աթեիստ է, հավատում է միայն մարդկանց միջեւ գոյություն ունեցող կապին, կարծում է՝ ամենակարեւոր բանն է։

Շագա, ուզում եմ սկսել քո տնից։ Երեւանի կենտրոնում պատմություններ ունեցող մի տնից, որտեղ ես առաջին անգամ, երբ եղա, ցուցահանդես էր, մարդիկ՝ ամեն անկյունում, աղմուկ, հարեւանների բողոք` հաջորդ օրը։

Հա՜, այդ ժամանակ արդեն տուն չէր․ ցուցասրահի էր վերածվել։ Հետաքրքիր բան էր։ Սաղաթելյանի «Տրանսռոմանս» շարքն էր ցուցադրվում (քանի որ բոլոր ցուցասրահները մերժել էին, Վիգենի հետ որոշեցինք իմ տանն անցկացնել)։

Այդ օրը միջին հաշվով հարյուր հիսուն մարդ է եղել իմ բնակարանում։

Ինքդ տեսար տունը՝ հնություններ էին, կոտրված աթոռներ, «ցբխված» վիճակ։ Բայց արտառոցն ինչն էր ինձ համար․ այդքան մարդու ելումուտից հետո շրջում էի ու ապշած էի, թե ոնց մի բան տեղից չի շարժվել։ Եթե այս ամենը լիներ Փարիզի տանը, ես ստիպված էի լինելու մի քանի օր կարգի բերել, մաքրել։ Իսկ հայե՞րը․․․․ Այ, տես, մենք չենք ստեղծել քաղաքակրթություն, բայց անիմանալի ձեւով ինչ-որ բաների կրողն ենք։ Գուցե քաղաքակրթությունը հենց մենք ենք՝ մեր այս ձեւով (ծիծաղում է)։

Երեկ Աշոտ Ավագյանի ցուցահանդեսից հետո հավաքվել էինք, ու իմ սերնդակիցներից մեկը  զրույցի ընթացքում ասաց՝ շատ կուզեր քեզ տեսնել քսան տարի առաջ, ինչպիսին էիր դու, ինչ էիր անում։

Տղամա՞րդ էր, թե՞ կին։

Կին։

Իհարկե․․․

Բայց սպասիր, չեմ ավարտել։ Մեկ ուրիշն էլ հավելեց, որ դու իր համար նախեւառաջ կոնցեպտ ես։ «Շագա-կոնցեպտ»։

Կոնցեպտ․․․ Չգիտեմ։ Դժվար է ինքդ քո մասին խոսել։ Երեւի այս հարցին ընթացքում դեռ կգանք։ Ամեն ինչ էլ կարող եմ լինել՝ մարդ-կոնցեպտ, մարդ-թյուրիմացություն։ Եսիմ։ Մի խնդիր կա ընդհանուր առմամբ, որ մարդն ուզում է լինել հասկացված։ Ինքն իր պատկերացումներն ունի իր մասին եւ ուզում է այդ կերպ էլ իրեն ընկալեն։ Ամբողջ մի կյանք է ծախսում (ու դեռ շարունակում է ծախսել), որ ինքն իրեն հասկանա։ Ու էդպիսի իղձ կա, որ դիմացիններից գոնե մի քանիսն էլ իրեն այդպես ընկալեն։ Դրա համար մարդն անընդհատ ընկերներ է ձեռք բերում։ Ընտանիքում այս խնդիրն ավելի լուրջ է։ Ծնողներն ուրիշ բան են փնտրում երեխաների մեջ։

Ի՞նչ։

Հիմնականում ուզում են իրենց պրոյեկցիայի համապատասխանություն։ Դրանից հետո էլ հիասթափություն է լինում։ Չե՞ս կարծում, որ այդպես է։

Մտածում եմ։

Մեծ հաշվով մարդը, երբ հասունանում է, ընտրում է ընկերներին, ստեղծում է շրջապատ, ապրում է որոշակի իլյուզիաներով, թե գտել է իր տեղը, իրեն հասկանում են։ Բոլորս էլ կայանում ենք հենց այդպիսի հարաբերությունների հաշվին։

Իսկ Հայաստանի ու քո հարաբերություննե՞րը։

Ա՜խ, Անուշ ջան (ծիծաղում է)․․․Հայաստանն այն երկիրն է, որից ես արդեն 18 տարի է՝ հեռացել եմ եւ այն երկիրն է, որտեղ ես բացառիկ պարտաճանաչությամբ ամեն տարի վերադառնում եմ։ Հավերժական վերադարձ։

Ես հնարավորություն եմ ունեցել վերադառնալ այս երկիր ու ամեն տարի ֆիքսել ամենաչնչին փոփոխությունն ու տարբերությունը․ իսկ ինքն արագ է փոխվում։ Մարդիկ, ովքեր մշտապես այստեղ են, հաճախ հակված են կարծելու, թե անշարժ դոնդողի մեջ են, բայց, հավատա, որ այս արագությամբ փոփոխվող երկրները քիչ են։ Սա միաժամանակ եւ հետաքրքիր է, եւ վախենալու․ չգիտեմ՝ այս արագության մեջ ինչը կմնա, ինչը կֆիքսվի։ Տպավորություն է, որ արագությունը սրբում-տանում է ամեն բան, ոչ մի մնայուն շերտ չի գոյանում․․․

Քսան տարի առաջ քո տեղը։

Հետաքրքիր է, որ ժամանակի, երիտասարդության նոստալգիա չունեմ։ Մեր սերունդը, գիտես՝ ինչի տակ ընկավ։ Միշտ ասում եմ, որ մի կյանքի համար այնքան իրադրություն տեսա ու ապրեցի, որ հինգ կյանք կբարարեր, որովհետեւ նախ տեսա Սովետական միության անկումը։

Չես կարող պատկերացնել, թե մեզ համար ինչ անհավանական էր․ մոնումենտալ մի բան, որի անկման մասին իդեա անգամ լինել չէր կարող։ Եվ մենք ապրեցինք ու տեսանք իր վերջանալը։ Հետո տեսանք Գորբաչովի գալը, երբ սկսեցին փակ գրքերն ու ֆիլմերը դուրս գալ։ Ու սա տեղի ունեցավ շատ մի կարճ ժամանակահատվածում՝ մի քանի տարվա ընթացքում։ Ու շարժում, երկրաշարժ, պատերազմ։ Հետո իննսունականներ։ Ես գնացի Ղարաբաղում աշխատելու։

Որպես ի՞նչ։

Պատերազմը նոր էր վերջացել։ Լրիվ պատահաբար (կտրած թերթի մի կտորի վրա) հայտարարություն տեսա․ «Բժիշկներ՝ առանց սահմանների» կազմակերպությունը թարգմանիչներ էր փնտրում, ես էլ կիսատ-պռատ ֆրանսերեն գիտեի (ֆրանսերեն իմանալն էլ մի այլ հետաքրքիր պատահականության հետեւանք էր։ Հայտնվել էի Ֆրանսիայի կինոդպրոցներից մեկում՝ եռամսյա դասընթացների։ Ցնցող մի բան էր, երբ դու ունես հնարավորություն ֆիլմ նկարելու ու դեռ 1000 դոլար էլ ամսեկան կրթաթոշակ ես ստանում։ Պատկերացնու՞մ ես՝ մութ ու ցուրտ այդ տարիների համար ինչ գումար էր, երբ ընդամենը 20 դոլարով կարող էիր ապրել մի ամբողջ ամիս ու դեռ օգնել ընկերներիդ)։

Մի խոսքով այս դասընթացների ժամանակ լեզուս բացվել էր, ու Ղարաբաղում աշխատելու այդ հայտարարությունն ուշադրությունս գրավեց։ Որոշեցի ու գնացի։

Արդեն տեղում պարզվեց՝ թոքախտով հիվանդ մարդկանց համար մեծ բժշկական կենտրոն է բացվում, որտեղ թարգմանիչների կարիք կա։ Ես անցել էի հարցազրույցը, բայց Ղարաբաղում հասկացա, որ դժվար կարողանամ թարգմանել, եւ իրենք էլ, իրենց հերթին հասկացան, որ պիտանի չեմ այդ աշխատանքին։ Ուղղակի նոր մարդ չկար, ու ինձ մեկ ամիս ժամանակ տվեցին լեզուն զարգացնելու համար։ Ստացվեց․․․ Սկսեցի թարգմանել։

Ասածս այն էր, որ պատերազմից հետո ապրեցի Ղարաբաղում, ու այդ երկու տարին այնքան խիտ էր ու լեցուն, որ կարող եմ համեմատել տասնութ տարվա եվրոպական կյանքիս խտության հետ։

Պատկերացրու՝ հայտնվում ես ահավոր ռմբակոծված քաղաքում, որտեղ աղքատություն է, հիվանդ մարդիկ են շուրջդ, քաղաքները, գյուղերը, որտեղ տեղի ունեցած սարսափի մասին լսել ես, բայց հիմա տեսնում ես քո աչքերով․․․Ու հանդիպում ես մարդկանց, մտնում ես տներ, ու չկա այնպիսի մի տուն, որը կորուստ չունենա։

Գնացիր իննսունականների Երեւանից։

Հա, էլ չէի դիմանում, խեղդվում էի։ Ինքս էլ չհասկացա գնալս։ Երբ ընկերներս ճանապարհում էին, ասում էին, որ չեմ կարողանա մնալ, որովհետեւ միշտ քաղաքին եմ սովոր, երբեք գյուղում չեմ ապրել, չունեմ ոչ մի բարեկամ, որ գյուղից է։ Երբեք այլ տեղում, բացի քաղաքային միջավայրից, ապրելու փորձ չունեի։ Եվ հանկարծ Ղարաբաղ։ Երկու տարի։ Երջանիկ երկու տարի։ Վերադարձա Երեւան, հետո հայտնվեցի Փարիզում։

Շագա, երիտասարդ սերունդը․․․

Դուք շատ հետաքրքիրն եք, ուրիշ, բայց ձեր առաջ դրված մարտահրավերները տասնապատիկ բարդ են, քան մերը, որ ունեինք ձեր տարիքում։ Ամենայն պատասխանատվությամբ եմ ասում, որ չէի ուզենա լինել ձեր փոխարեն։

Գիտե՞ս մի բան անցավ մտքովս (չգիտեմ՝ ոնց ես դնելու որպես պատասխան, բայց ասեմ)։ Քիչ առաջ ասում էի չէ, որ ամեն բան արագ է փոխվում այստեղ։ Բայց պարադոքսալ բան կա։

Մենք հակառակում էլ ենք կայուն՝ մի տեսակ ոնց որ ավարտված, ցնցումներ չունեցող ազգ լինենք։ Գուցե մենք չենք էլ ապրել այդ հավասարակշռությունը խախտող պրոցեսներ, կամ ապրել ենք ու չենք հիշում։ Ու հիմա այս պարադոքսի՝ այդ հավասարակշռության ու արագության մեջ մի բան հստակ է․ մեր մեջ շատ բաներ ուղղակի քարացած են։ Աշխարհը ոնց է փոխվում չէ՞, բայց մենք կառչած ենք ինչ-որ բաներից։

Մեր այդ իրականությունը, որ նկարագրեցիր, կինո ստեղծելու հնարավորություն տալի՞ս է։

Կինո չկա մեր իրականությունում, մի՛ հարցրու, ինձ համար խիստ ցավոտ թեմա է։

Մեկն էսպիսի մի բան է ասել, թե կինոն մարդկությունը նկարել է միշտ՝ ինքն իրեն գիտակցելու պահից՝ սկսած ժայռապատկերներից, եւ միայն 19-րդ դարի վերջին ստեղծվեց սարքը, որի միջոցով պարզապես ֆիքսումը տեղի ունեցավ եւ ցուցադրության հնարավորություն եղավ։

Ես ստորագրում եմ ամեն բառի տակ, որովհետեւ, օրինակ, իտալական ամբողջ եկեղեցական ճարտարապետությունը կինո է․ պատկերով պատմվում է պատմություն, որի մեջ կա նաեւ տեքստը։ Կինոն ինքն իր մասին խոսելու լեզուն է։

Հիմա փաստորեն մենք մեր մասին խոսելու, ասելու բան չունե՞նք։

Չենք կարողանում։ Իմ համոզմամբ` հասարակությունը մի բանի մեջ միշտ պետք է արտացոլվի, ոնց արտացոլվում ես հայելու մեջ։ Հիմա պատկերացրու, որ մենք ապրում ենք մի տեղ, որտեղ հայելի չկա, կամ մեզ թվում է, որ կա (եղածն էլ ծուռ է)։

Պայմանը հետեւյալն է․ դու պետք է տեսնես արտապատկերդ, որպեսզի կարողանաս ներքին աշխատանք տանել, իսկ Հայաստանում ծռված հայելու մեջ ենք տեսնում արտապատկերը կամ չենք տեսնում առհասարակ։

Կինոյի՞ դեպքում է միայն այդ «հայելու» բացակայությունը, թե՞ խոսքը ժամանակակից հայ արվեստին է վերաբերում։

«Չթաղեմ» հայ ժամանակակից արվեստն ամբողջությամբ, բայց լայն իմաստով խոսքս ընդհանուրին էր վերաբերում։ Ու էլի պետք է պարադոքսալ բան ասեմ․ զարմանալի հարմոնիա կա ամեն ինչի մեջ։

Ա՜յ տես՝ մեր կառավարությունը, որն անընդհատ քննադատվում է, նույնքան վատ վիճակում է, որքան մնացած համակարգերը, ոլորտները։ Հավասար, ներդաշնակ վատ վիճակ։ Եթե բացառությունները հանենք, կասենք՝ այս տգեղ արվեստը, այս տգեղ ճարտարապետությունը, այս տգեղ կառավարությունը․․․ Հարմոնիկ տգեղություն։

Անծանոթի աչքերո՞ւմ էլ ենք նույն տգեղը։

Շարունակում ենք ընկալվել որպես տարօրինակ էկզոտիկ երկիր։

Եթե ֆիլմ նկարեիր, որտեղի՞ց կսկսեիր։

Իրականում էլ չեմ ուզում նկարել։ Շատ մեծ էներգիա է պահանջում։ Զգում եմ, որ թափս չի հերիքում, հետաքրքրությունս կորցրել եմ։ Չեմ ուզում ինչ-որ բաներ պարզել ինձ համար, ինքնահաստատվել` կինո նկարելով․ ոնց որ թե այս տեսակ խնդիրներն ավարտվել են ինձ համար։

Կան երիտասարդներ, ովքեր կրում են ազդեցությունդ։

Կուզենայի ավելին անել։ Շատ ամբիցիոզ է հնչում, բայց կինոդպրոց կբացեի, որը կլիներ պրոֆեսիոնալ, որտեղ դասավանդումը կլիներ մեկ տարի, ու վստահ եմ՝ արդյունք կտար։

Թվային աշխարհում ամեն վայրկյան փոփոխություն է։ Կինոն էլ իլյուզիոն իրականությունն է չէ՞։ Ու ինքը այս տեխնոլոգիաների հաշվին գալու է, հատվի մեր իրականությանը։ Այդ տեսակ աշխարհում տեքստի ժամանակ չկա, պետք է արագ սովորել, ընկալել խնդիրները, մարտահրավերները, իմանալ կոդերը, հասկանալ պատկերի կառուցումը։ Կարծում եմ՝ կարող եմ այդ գիտելիքներով կիսվել։

Տե՛ս, Եվրոպայոմ խնդիրներ եղան, հետո մեծ ցնցումներ, ու ուշքի գալու համար երեք հարյուր տարի գնաց։ Իմ ասածն այն է, որ մենք այսօր ժամանակ չունենք դադարի ու հասկանալու, եւ ի վիճակի էլ չենք այդ հասկանալու համար թանկ գին վճարել։ Ուրեմն կինո նկարել էլ չենք կարող։

Ինձ թվում է՝ մենք մեզ հետ եղածը հաճախ չենք գիտակցում։

Բա ինչու՞։

Չգիտեմ։

Մեր հանրապետությունը երեք տասնամյակի կյանք ունի․ թվում է՝ աննշան է պատմության տեսանկյունից, բայց շատ խիտ տարիներ է ընդգրկում։ Եթե բացենք այս տարիները, ահագին առիթ կլինի մտածելու, վերլուծելու համար, բայց մենք անգամ հետ չենք շրջվում։ Չգիտեմ՝ ինչից է։ Դու քո ժամանակը ո՞նց ես ընկալում։

Չեմ կարող հստակ պատասխանել։ Եթե հիմա պիտի պատասխանեմ, ուրեմն գիտեմ, որ անկախ երկրում եմ ծնվել, բայց չգիտեմ՝ ոնց է տեղի ունեցածի իրական պատկերը։ Մյուս կողմից էլ միշտ պատերազմի վտանգի մասին եմ մտածում․․․Ու չեմ ուզում այդպես լինի։

Նորմալ է, որ մարդը չի ուզում պատերազմի, վտանգի մասին մտածել։ Ստացվում է՝ արհեստական շրջվում ենք, որը մեզ տանում է շիզոֆրենիկ մի դաշտ, որովհետեւ իրականում դու գիտես, որ կա վտանգը, բայց մերժում ես։ Եվ ո՞վ ասեց, որ դա միայն մեզ է բնորոշ։ Մենք անընդհատ խոսում ենք պատերազմից, բայց ամողջ աշխարհում է նույն վիճակը․ միայն տասը պետություն կա, որոնք պատերազմի «մեջ» չեն։

Ես ուզում եմ Հայաստանն այս առումով իրեն աշխարհի մաս համարի։ Մենք միշտ առանձնացնում ենք մեզ, ասում ենք՝ հայ ենք, ուրիշ ենք։ Հետաքրքիր է, բայց այդ «ուրիշ» լինելու մասին որքա՞ն ենք խորքային մտածել։ Շատ եմ տեսել հայերի, ովքեր ապրում են, օրինակ, Ֆրանսիայում։ Տեսել եմ, թե ոնց են տրանսֆորմացվում արտաքնապես, ոնց է արեւմուտքն իր մշակույթով «աղում» իրենց, ինչն են կարողանում պահպանել իրենք եւ ինչն են կորցնում։

Ազդեցությունները կինոյում։

Հրաշալի է։ Նույն կինոն անվերջանալի երկխոսություն է։ Քիչ առաջ ասում էիր, որ մենք կրում ենք արեւմուտքի ազդեցություն, վերցնում ենք արեւելքի պատմական փորձը, մեկին մեկ նկարագրեցիր այն, ինչ ասում են, օրինակ ճապոնացի դասական Ակուտագավայի մասին։ Ինքը կարողացել է հանճարեղ ձեւով սինթեզել արեւմուտքն ու արեւելքը։

Արվեստում ազդեցություն կրելը լրիվ նորմալ է․ չես կարող ամեն ինչից դուրս լինել։ Սա դնենք մի կողմ ու խոսենք մեր «վերցրածի» մասին։ Մենք վերցնում ենք ինչ-որ բան, չենք անցկացնում մեր միջով, «կարել» չենք կարողանում։ Մենք վերցնում ենք իրենց «սկանի քսերոքսը»․ տեղից պոստմոդեռնի դեպքում արդեն այդպես է․ իրենք վերցնում եւ «խաղում» են մի բանի հետ, մենք վերցնում ենք արդեն «խաղացածը»։

Իսկ աշխարհը փոխվում է, ամենուր աջերի հաղթանակներն են, մարդիկ հասկանում են, որ իրենց ոտքերի տակը խարխլվում է։ Համոզված եմ՝ քսան-երեսուն տարի հետո բոլոր ինստիտուցիաները՝ ընտանեկան, կրթական եւ այլ, ուրիշ ձեւ են լինելու։

Դու համակարգի՞ մարդ ես։

Ամբողջ կյանքում մեծ խնդիրներ ունեցա համակարգի հետ՝ սկսած դպրոցից։ Համակարգի մաս չլինելս խանգարեց նաեւ կարիերայի հարցում՝ կարելի է ասել «կարիերա չարեցի»։ Ես ի վիճակի չեմ աշխատելու, որովհետեւ միշտ կոնֆլիկտ եմ ունենում ղեկավարության հետ՝ անգամ, եթե ոչինչ չեմ անում այդ կոնֆլիկտը հրահրելու համար։

Շագա, պրոպագանդիստական կինո կա՞ Հայաստանում։

Շատ բարդ հասկացություն է։ Հենց հիմա դրա վրա եմ աշխատում։ Վերջին սկանդալը, երբ եղավ «Ոսկե Ծիրանի» շրջանակներում (արգելվեց «Լսիր ինձ» ֆիլմի ցուցադրությունը), հիմնական «պատճառը» «պրոպագանդիստական» որակումն էր։ Այսինքն, եթե դու բերանդ բացում ես, որ ինչ-որ բան ասես, քեզ ասում են՝ սուս մնա, սա պրոպագանդա է։

Եվրոպական կինոյում մի կարեւոր հասկացություն կա՝ «սինեմա միլիտան»-ը (մանավանդ ֆրանսիական վավերագրական կինոյում ընդգծված է)։ Բավականին տարօրինակ տերմին է, անգլիացիները թարգմանում են՝ «սինեմա ակտիվիստ»։ «Միլիտանը» որեւէ առիթի պաշտպանությունն է։ Եթե դու վավերագրող ռեժիսոր ես ու ցույց չես տալիս քո դիրքորոշումը կամ, ասենք, որոշակի դիրքից չես երեւում, ուրեմն կինոդ էլ «օդ է կրակում»։

Այս իմաստով մեզ մոտ ոչ մի խոսք չկա, ու ինձ համար ուսումնասիրության նյութ է, որովհետեւ տարբերություն կա հստակ՝ պրոպագանդայի եւ «դիրքավորված» խոսքի միջեւ։ «Սինեմա միլիտանը» տեղյակ է պահում, ոչ թե դասեր տալիս։

Այսինքն այս դեպքում, եթե ասում ենք պրոպագանդա, իդեալոգիայի պատկերավորման մասին ենք խոսում նախեւառաջ։

Եթե շատ կոպտացնենք, կարող ենք նման բանաձեւի գալ, բայց ես կողմ չեմ բանաձեւերին՝ մանավանդ արվեստի մեջ։ Ընդհանուր առմամբ, այո, պրոպագանդան նախ իդեալոգիայի խնդիր ունի։ Իզուր չէր, որ Լենինն ասում էր՝ կինոն ամենակարեւոր արվեստն է, որովհետեւ կինոն կարող է պրոպագանդայի կրողը լինել շատ ուժեղ ձեւով։

Ժամանակակից հայ կինոյում, օրինակ ինձ, հարաբերություններն են պակասում։ Կան երկխոսություններ, միջավայրեր, դետալներ, բայց ինձ իրական չեն թվում։  Հարաբերություն չի երեւում։

Ոչ միայն հարաբերությունները չեն երեւում․ կինո չի, եթե ուղղակի պատմություն ես պատմում․ նարատիվները ոչ մի բան են։ Այ օրինակ պատերազմի դեպքում, տեսնում ենք, թե հերոսը ինչ-որ պայմանականությունների հետեւանքով գնաց, մասնակիցը դարձավ ու մեռավ։ Բայց ի՞նչ արեց պատերազմը մարդու հետ․ դա չենք տեսնում։

Այսինքն, եթե ֆիլմ է արվում պատերազմի մասին որեւէ կոմերցիոն կամ պետական կառույցի պատվերով, բառիս բուն իմաստով դառնում է պատվերի կատարում, ոչ թե կինո։ Ինձ մոտ այդպիսի տպավորություն է։

Իհարկե, որովհետեւ ռեժիսորը վախենում է։ Մեզ մոտ վախ կա հենց ինքներս մեզնից․ ամեն ինչի մասին պատրաստ ենք խոսել, բայց անկեղծ չենք կարող գնալ մինչեւ վերջ, մեզ ինքներս հասնել չենք կարող։ Սա վախենալու կատեգորիա է․․․ Սրա փոխարեն մենք ֆանտաստիկ կերպով մեր սոցիալական դերերն ենք կատարում, դրանից է, որ կինո դուրս չի գալիս, որովհետեւ հենց «կինո» էլ ապրում ենք։

Շատ կոպիտ, եթե ասեմ, ոչ թե պետք է նկարենք մի բան ու ասենք՝ կյանքը դժոխք է, այլ պարզագույն հարցին պատասխանենք՝ ինչպես ապրել այդ դժոխքում։ Մեր կինոյում ընդամենն ասում են՝ կյանքը լավ է կամ վատ (ու դա էլ լավ չեն ասում), այնինչ, երբ «ինչպես» հարցն առաջ գա, ամեն ինչ այլ կլինի։

Մի բան էլ ասեմ՝ կապված հայ իրականության հետ․ հասարակություն ենք, որը բացարձակ հոգեվերլուծական փորձ չունի, մենք զուրկ ենք դրանից։ Ամողջ արեւմտյան հասարակությունը հարյուր տարուց ավելի է՝ այդ փորձի մեջ է ապրում, իրենք գիտեն մութ անգիտակցականի մասին, չեն ասում՝ ճիշտ է, թե սխալ, բայց ապրում են այդ մտայնության մեջ․․․ Ու ընդունում են, որ մութ անգիտակցականն է կառավարում իրենց, դրանից առաջացած երկխոսություններն ու զրույցները կոնկրետ առանցքի շուրջ են պտտվում։ Մենք առանցք չունենք։

Դրա համար եմ ասում, որ մեզ մոտ արեւմուտքից վերցրածը «քսերոքսի սկանն» է։ Իսկ կինոն էլ է կապված այդ նույն մութ անգիտակցականի հետ։ Պատմելու հնարավորություն չունենք։

Փաստորեն պատմելու բան կա, բայց չենք կարողանում պատմել։

Հա, որովհետեւ լեզուն կոդ է, որն այսօր շատ է բարդացել։

Մենք ուղղակի տառեր ենք վերանկարում, բայց դա լեզու չի, իսկ ամբողջ աշխարհը հաշվի է նստում դրա հետ։ Մենք պետք է հասկանանք սա ու տիրապետենք այդ լեզվին, որովհետեւ նույն ժամանակի մեջ ենք։

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter