HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Անուշ Քոչարյան

Բալկոնում Մաշա Մաթեւոսյանն է

Բաղրամյանի ներքին բակերից մեկում գտնվող իմ այս բալկոնը միակն է, որ պահպանել է նախնական ձեւը՝ առաջ չեն տվել, չեն փակել ապակիներով, չի փոփոխվել գունային հիմնական երանգը։ Այս բալկոնում ամեն շաբաթ մի քանի ժամով հանգստանալու, առանձնանալու հնարավորություն է ունենալու մեկը, ում հետ զրուցելու եմ։ Նրանք ամենատարբեր ոլորտներից են, բայց նրանց ընտրությունն ամեն անգամ բացատրություն պետք է ունենա։ Զրույցի թեման տարբեր է լինելու, բայց, ում հյուրընկալելու եմ բալկոնում, ինքս չեմ ներկայացնելու նա պետք է իր մասին խոսի երրորդ դեմքով ու այդպես ներկայանա ձեզ։

Բալկոնում  քաղաքին շատ ծանոթ արվեստասեր Մաշան է (Մաշա Մաթեւոսյանը)

Մարուսյա (Մաշա) Մաթեւոսյանի մասին հրապարակված տեսանյութից հետո բազմաթիվ են եղել նամակներն ու արձագանքները։ Մաշան այն բացառիկներից է, որ անպայման պիտի լիներ այս Բալկոնում։ Եվ քանի որ Մաշայի հետ զրույցի բռնկվելու համար պահանջվել են «վստահության» տարիներ, որոշեցի չհապաղել ու հրավիրել։

Մաշա Մաթեւոսյանը՝ երրորդ տարածությունում (ինքն իր մասին)

Մաշան մոռանում է իր անունը․․․Իսկ մնացած բոլորը հիշում են․ անծանոթներն իրեն սարքել են ծանոթ։ Մաշան ամաչում է, երբ քայլում է փողոցով ու այդ «անծանոթ» ծանոթները հերթով բարեւում են նրան։ Նա չգիտի․․․ Մաշան չգիտի՝ ինչ խոսի։ Վախենում է՝ պատվերդ չկատարի, այս երրորդ դեմքով խոսելու պարտավորությունը չստանձնի, որովհետեւ ասելու բան այնքան շատ կա, բայց այդ ասելունն արդեն ապրել է։

Մաշան մուլտֆիլմեր է սիրում, որովհետեւ այդտեղ պատկերը կյանք է ստանում։ Սիրում է նաեւ վավերագրական կինոն, երբ մարդը երեւում է իր պարզությամբ ու անմիջականությամբ, իր միջավայրում, իր դեմքով․․․ Խաղարկայինն ուրիշ բան է, ռեժիսորի երեւակայական մտքի թռիչքն է, թիմային աշխատանքի արդյունք․ այն այլեւս չի կարող իրական լինել։

Վա՜յ, էս ի՜նչ լավ քամի փչեց․ մեղմիկ զեփյուռ․․․ Հիշեց փոքր տարիքի ոտանավորներից մեկը․

Հուռին գնաց բանջարի․

Բանջար չկար, խոտ կար,

Խոտի տակին ծիտ կար,

Ծիտը թռավ գերանին՝

Կանաչ խոտը բերանին․․․

Ի՜նչ հետաքրքիր էր մանկության այդ ամեն մի ճանաչողության ձեւը, երբ մեծանում ու սկսում ես հասկանալ բարդությունները, շերտերը, զարմանքդ մեծանում է, բայց չես հեռանում նախնական այն բառերից, որոնց մեջ մեծացար։

Մաշա, Բալկոն նախագիծն սկսելու առաջին օրից մտածել եմ, որ քեզ հետ այս ձեւաչափով պիտի զրուցենք։ Հետո երեք տարի շարունակ փորձում էի հասկանալ՝ ինչպես մոտենալ, ինչպես խոսել հետդ։ Հեշտ չէր։ Երբ ես եղա քո տանը, երբ ուրիշ կերպ էլ տեսա քեզ, հասկացա, որ Բալկոնում հայտնվելդ շատ հավանական է, բայց ոչինչ պիտի չկաշկանդի քեզ, տարածքը պիտի հարմարեցնես ուզածիդ։

Ինչպես ասացիր, արդեն բոլոր անծանոթները քեզ «ծանոթի» պես են ընկալում, որովհետեւ վաղուց արդեն քո մասնակցությունը ցանկացած մշակութային իրադարձության սպասված ու սովորական է դարձել։

Ես արվեստի հետ ու արվեստի մեջ միշտ եմ եղել․ հայրս էր իմ մեծ ուսուցիչը, իր ցուցումներով է անցել մանկությունս։ Հիշում եմ առաջին գիրքը՝ Մալոյի «Առանց ընտանիքի» վիպակն էր․ հայրս արդեն հիվանդ էր այդ ժամանակ, ես՝ յոթ-ութ տարեկան, արդեն տառաճանաչ, բմբուլի պես թեթեւ մի աղջիկ (հուզվում է)։

․․․ Հետո «Ռոբինզոն Կռուզո», «Անգլուխ ձիավորը», ավելի ուշ՝ Ռոմեն Ռոլանի «Ժան Քրիստոֆ» գործի հինգ հատորները, Բալզակի «Շագրենի կաշին» ու այդպես շարունակ։ Ամեն մի գրքի հետ նոր մի բան, նոր մի բացահայտում, բայց հերս․․․ Հերս․․․ Այնպես եղավ, որ տեսավ՝ ինչ է կատարվելու ինձ հետ, առաջին մեկնած գիրքը դարձավ կյանքիս բնութագիրը՝ «առանց ընտանիքի»։ Հետո հիշում եմ, որ ինքը բարձրաձայն կարդաց Թումանյանի «Գիքորը», ու ես վերջին րոպեին լացեցի․․․ Ես նույն Գիքորն էի, երբ հորս մահից հետո ստիպված քաղաք պիտի գայի, այդ «անիրավ», ուրիշ աշխարհը։

Դադար

Հայրս տանում էր անտառ ու ասում էր՝ ձայն հանի, միասին լսում էինք՝ «աու՜», հետո հանելուկ էր ասում․

Ա-ն ու Բ-ն մտան տրուբեն,

Ա-ն մի կողմից դուրս եկավ

Բ-ն՝ մի,

Տակն ի՞նչ մնաց․

Ու՜․․․

Այդպես շատ ավելի ուշ հասկացա, որ բոլորս կախված ենք այդ մեկ տառից, այդ ձայնարկությունից, ինչպես կատուդ, որ եկավ, քսվեց ոտքերիդ ու իր յուրահատուկ «աու՜»-ն ասաց, ինչպես քամին, որ սուլում է ուրիշ ձեւով, բայց նույն «աու՜»-ն ես լսում․․․

Հիշեցի Ռոսինիի «Կատուների արիան»․ հրա՞շք է, չէ՞․․․ Ի՜նչ կապակցումներ կան բնության ու մարդու ստեղծածի մեջ, ի՜նչ սիրուն կապակցումներ։

Մի խոսքով, Անուշ, հայրս, ինձ թեւեր տվեց թռչելու․․․ Մարդու մտքի թռիչքն անսահման է․ տեխնոլոգիաներն էլ իրենց հերթին, երբ այդ մտքին են ծառայում, աներեւակայելի բաներ են ստեղծվում, ինչպես հիմա անօդաչու ինքնաթիռն է, առանց վարորդի մեքենան։

Դա քեզ չի՞ վախեցնում։

Չէ, ավելի հուսալի է ինքնավարը, քան մարդը։

Մարդու՞ց ես վախենում։

Բա մարդն անկիրթ ու վայրենի է դարձել, շարժվում է անհասկանալի օրենքներով։ Խիղճը կորել է․ փողի համար մղվող անհավասար պայքարը մարդուն դարձրեց գազան, Անուշ․․․ Ու այդ մարդն անընդհատ սպասում է իր «զոհին»։

Մենք անընդհատ բողոքում ենք պետությունից․ պետությունն ի՞նչ, երբ մարդն իր հիմնական ձեւից շեղվել է, երբ այլեւս չի ուզում աշխատել, քրտնել, անընդհատ հեշտ ու անհասկանալի ճանապարհներ է փնտրում հարստանալու համար։ Ես ինքս վայրենության զոհ եմ․ ունեցած սեփականությունս անգամ «գազանի» աչքի առջեւ եւս մի պատառ է թվում, որ պիտի խլվի։

Մաշա, երբ նոր էի քեզ ճանաչում, մտածում էի՝ տուն չունես․․․ Կներես այս արտահայտության համար։ Քաղաքում շատ շատերի համար եւս դա այդպես էր։ Եվ մի քանի օր առաջ, երբ քայլում էի դեպի քո տուն, ցավ զգացի նման մտածումի համար․․․ Հետո քո պատմությունները այդ տան մասին էլ ավելի մեծ ազդեցություն ունեցան։

Հա, այդ տունն իմ բարոյական, հոգեբանական ճնշումների պատճառը դարձավ․․․ Այդ տունը դարձավ իմ գերեզանափորը, ոնց Կարլ Մարքսն է ասում իր «Կապիտալ»-ում, կապիտալը ծնեց իր գերեզմանափորին՝ սոցիալիզմին, նույն ձեւ իմ տունն էլ առիթ դարձավ ինձ մաշող հարաբերությունների համար, որովհետեւ ինքս համեստ եմ եղել, տղաներս էլ, եւ երբեւէ չեմ մտածել, որ կհայտնվեն մարդիկ, ովքեր ինձ կմաշեն այդ մի կտոր սեփականությանը տիրանալու համար, բայց սրա մասին չեմ ուզում խոսել․․․

Տղաներիցդ մեկին մոտ 20 տարի չես տեսել․․․

Հա, Արմանս Ամերիկայում է ապրում։ Տղաներս ինձ հետ անցել են այն ճանապարհով, որը որ արվեստով է լցված եղել։ Հիշում եմ, որ միաժամանակ եւ Տիգրան Հեքեքյանի մոտ էին երգում, եւ «Մակունքում», ու ես վազում էի այստեղից այնտեղ, որ հասցնեմ, որ իրենք համերգներ ու փորձեր բաց չթողնեն։ Երկուսին էլ նույն ուղղությամբ եմ փորձել մեծացնել, երկուսն էլ ամեն ինչի մեջ ընդգրկվել են։ Այդպես անցել են նույն ճանապարհը՝ մինչեւ կոնսերվատորիա։

Վա՜յ, Անուշ, պատմություններն էնքան շատ են, որ ժամանակդ չի հերիքի լսելուն։

Վերջերս իմացա, որ քիմիկոս ես մասնագիտությամբդա եւս բացահայտում էր։

Հա, քիմիկոս դարձա, բայց ոչ իմ ցանկությամբ։ Ես չեմ սիրել դա․․․ Բայց երբ հորս մահից հետո եկա քաղաք՝ մորս մոտ, ընկա «անիրավ» աշխարհ, որտեղ ուրիշ կանոններ էին, ուրիշ կյանք։

Դադար

Ի՞նչ պիտի ասեի․․․ Մոռացա։

Եկար քաղաք․․․

Հա․․․ Հայրս ինձ միշտ աշխատասիրության է ուղղել, պատասխանատու է դարձրել ամեն մի դետալի, հարցի նկատմամբ։ Հիշում եմ՝ 5։30 արթնանում էր, ասում էր՝ «վերցակը կանչե՜ց, վեր կացե՜ք»․․․ Տես՝ էլի համակարգված բառերը՝ «վեր-ցակ, վեր-կաց»․․․ Ես ու նանս արթնանում էինք, գնում հանդ՝ շուշան հավաքելու։

Հետաքրիքր է՝ ինչքան մոտենում ենք քո՝ քաղաք գալու պատմությանը, այնքան ավելի շատ ես փորձում գյուղից պատմություններ հիշել։ Քաղաք գալը ոնց որ թե մեծ փորձություն է եղել։

Հա, մի բառով ասե՞մ․․․

Ասա։

Ես միշտ լարված եմ եղել, որովհետեւ մորս ամեն մի ախոհեմ քայլը կարող էր ինձ հունից հանել։ Ես ծնված օրից իրեն չեմ տեսել (գիտես՝ ինձ հայրս ու նանս են մեծացրել), բայց երբ մանկապարտեզում էի, առաջին անգամ եկավ, հայտնվեց ու ասաց՝ մայրս է։ Ես, ազնիվ խոսք, չգիտեի՝ ինձ ոնց պահել։

Հաջորդ հանդիպումը շատ ավելի ուշ էր՝ հորս մահից հետո, երբ հինգերորդ դասարանում էի․․․ Հանկարծ դասղեկս ասաց՝ տեսեք, թե ով է եկել․․․ Ու մորս ներս հրավիրեց։ Շնչահեղձ էի լինում այդ պահին։ Այդ օրերը հիշել ուղղակի չեմ ուզում։

Լավ, շրջանցենք ուրեմն․․․

Բայց սպասի, պիտի պատմեմ քաղաք գալս։

Պիտի ընդունվեի Կրուպսկայայի անվան դպրոց, ու զգուշացրել էին, որ շատ ցուցադրական, խիստ դպրոց է. դժվար ինձ նման գյուղից եկած մեկին ընդունեն։ Հիշում եմ չափազանց կանացի, բարեհամբույր տնօրենին՝ Հայկազունուն, որը հենց ինձ տեսավ, միանգամից գլուխս շոյեց․ զարմացել էի։ Ընդունվեցի այդ «ուրիշ» դպրոցը։

Երեւանի բոլոր դպրոցների լավ սովորողներին 8-րդ դասարանում հավաքեցին մի տեղ․ 35 հոգուց բաղկացած այդ դասարանում, որտեղ սովորում էին մաթեմատիկոս Մխիթար Ջրբաշյանի աղջիկը՝ Հասմիկը, Պոլիտեխնիկի դեկանի՝ Վեհունու աղջիկը, բժիշկ Հալաջյանի աղջիկը, գրող Արշալույս Սարոյանի աղջիկը․․․ Հայտնվեցի նաեւ ես։

Այդ դասարանից երեսունչորսս ընդունվեցինք բարձրագույն ուսումնական հաստատություն՝ բացի մեկից՝ Եսայան Գեւորգից։ Ինքը մյուսն էր՝ խեղճ ընտանիքից՝ հրող ու բզող չուներ․․․ Բայց նույնիսկ Գեւորգը հաջորդ տարի ընդունվեց համալսարան։

Դադար

Անուշ ջան, արի սուրճը խմենք․ ես պիտի մի քիչ հանգստանամ, լա՞վ։ Մի գործողություն, որ երկար եմ անում, հոգնում եմ, պիտի անընդհատ փոխեմ անելիքս, որ հետո էլի կարողանամ խոսել։

Վերսկսում ենք զրույցը 20 րոպե անց

Սատանի գործարանից ինձ ուղարկեցին Գերմանիա, 27 տարեկան էի, ու շատ էի վախենում, որ թույլ չեն տա գնալ։ Ապրումներից սիրտս ընենց էր թպրտում, որ վիրահատվածի սրտիս պես էր կարդիոգրաման։ Ասացին՝ այս սրտով ոնց եմ ճամփորդելու, երբ իսկի մեկ-երկու տարի հազիվ ապրեմ։

Մի խոսքով, գնացի։ Ճամփորդությունն սկսվեց Կալինինգրադից, հետո Էստոնիա, որտեղ ազգային պարերը շատ սիրեցի․․․ Իսկ հետո «Բալթիկա» նավով դեպի Գերմանիա՜․․․

Մաշա, ինչի՞ց ես վախենում

Մարդկանց չարությունից, մարդկանց վարքագծից, որ կարող են գլխիդ տարօրինակ մի բան սարքել, հետո այնպես ձեւանալ կարծես թե սուրբ են։

Եվ վախենում ես, եւ սիրում ես մարդուն։

Դե գիտես՝ բոլոր մարդիկ նույնը չեն․ ազգությունների մեջ լավն ու վատը կա, ընտանիքի մեջ անգամ կա լավն ու վատը։ Ես երիտասարդ էի, երբ պտտվեցի Եվրոպայով, հասկացա, որ մարդն ամեն տեղն նույնն է, ուղղակի տարբեր ավանդույթներով, էլի երգում է՝ ուղղակի իր բառերով, էլի պարում է՝ ուղղակի իր տարածքին բնորոշ շարժումներով։

Ինչե՜ր ասես, որ չեղան այդ ճամփորդության ժամանակ․ Գդանսկում (Լեհաստանում) մի սեւամորթ վերելակում անունս հարցրեց, եւ մինչ կհասցնեի անունս ասել, վերցրեց ձեռքս ու արագ համբուրեց․․․ Սա դեռ ոչինչ։ Ավելի տպավորիչ էր Վարշավայում ստրիպտիզ (մերկապար) նայելը․ ինչպես ասում են, ինչ չէի տեսել, դա էլ տեսա։ Մի խոսքով երկար ու սիրուն ճամփորդություն էր՝ ազգային պարերից մինչեւ մերկապար։

Քիմիկոս դառնալու պատմությունը կիսատ մնացասացիր, որ քո ցանկությունը չէր։

Մորս աղաբեկ հարազատները հաճախակի էին գալիս մեր տուն ու ասում, որ լավ սովորելու համար ինձ օգնելու են Բժշկական համալսարան ընդունվել։ Ես զարմանում էի իհարկե իրենց խոստումներից, որովհետեւ առանց ծանոթ-բարեկամ Բժշկական մուտք գործելն անհնար էր։ Ի վերջո ընդունելության տարին այդ ծանոթ-բարեկամենրը պոչները քաշեցին, եւ հնարավորությունները կորան։

Իրականում այնպես չէր, որ ես ուզում էի, որովհետեւ, ասացի՝ սիրում էի լեզուն ու գրականությունը, մանկավարժի աշխատանքը, բայց միեւնույն ժամանակ մտածում էի, որ բարձրագույն հաստատություն չընդունվելը խայտառակություն կլինի․ խեղճ, միամիտ երեխա էլի․․․

1966 թվականն էր, եւ այն ժամանակ էլ կար դասախոսների մոտ առանձին, վճարովի պարապելու սովորությունը․ զուգահեռ դասարանից մի աղջիկ քիմիա էր պարապում դասախոսներից մեկի մոտ, ես վերցնում էի իր լեկցիաները, արտագրում, սովորում էի․ այդպես «միջնորդով» հեռակա պարապում էի այդ դասախոսի մոտ՝ առանց վճարելու (ծիծաղում է)։ Եվ քանի որ ջանք չէի խնայել քիմիայի հարցում՝ մտածելով, որ Բժշկական պիտի ընդունվեմ, թղթերս տվեցի համալսարանի Քիմիական բաժին եւ ընդունվեցի։

Ինձ համար շատ ավելի ուշ է ամեն ինչ բացվել, բայց ստացվել է մաթեմատիկա իմանալու, կոդերը ճիշտ բացելու շնորհիվ․ ամեն պատկեր, ամեն բան համակարգ է՝ լեզվական մտածողության հետեւանք, կոդավորված կոնկրետ ուղերձ։  Այբուբենը շա ավելի ուշ դարձավ ինձ ճանաչելի ամենաանկրկնելի գանձարանը, իսկ տղայիս ընկերոջ հետ կրոնի պատմություն պարապելու (անվճար) ընթացքն էլ ուրիշ իմացության բերեց։

90-ականների սկզբին իհարկե շատ բան փոխվեց․ առեւտրով էի զբաղվում, որ ապրելու միջոց հայթայթեմ։

Ի՞նչ էիր վաճառում։

Ես վախկոտ եմ իմ էությամբ, բայց միամիտ չեմ․ այդ տարիներին ով ինչ հասցնում վաճառում էր, ինչով հասցնում ընտանիք էր պահում։ Ես էլ մի քիմիկոս ընկեր ունեի, ասաց, որ դեղեր ունի վաճառքի․․․ Բնականաբար առաջին ռեակցիաս վախն էր, հետո հասկացա, որ ուրիշ ելք չունեմ, ընտանիքիս հոգսը մի ձեւ պիտի հոգայի․․․ Լսե՞լ ես պանիր սարքելու «պեպսիի» մասին․ ես դրանից սարքեցի, որ վտանգի դեպքում կարողանամ դա ցույց տալ, թաքցնեմ դեղերը, մի հատ էլ կեղծանուն ընտրեցի՝ Կարինե։ Այդպես ողջ քաղաքն ինձ գիտեր որպես «դեղ վաճառող Կարինե»։

Իսկ մինչեւ դեղեր վաճառելը «կալոշներն» էին։ Արագ իրացնում էի ապրանքը, մի սենյակ լիքը կալոշ վաճառեցի․․․ Դավիթի կալոշներն էին․ մի մեծ տոպրակ վերցնում էի սենյակից ու պտտվում բոլոր շուկաներով։ Առեւտրականի համար ես շատ բարի էի․ վաճառում էի ամենաէժան գնով, դրա համար ամեն տեղ ինձ էին փնտրում, որ էժան կալոշ կամ դեղ առնեն։

Հետաքրքիր բացահայտում էրչեմ պատկերացնում՝ ինչպես ես ռիսկի դիմել, ինչպես ես դեղեր իրացրել։

Ռիսկը շատ էր, հա՜, բայց, երբ քո երեխաների առաջ պիտի պատասխան տաս, մի աշխատանք անելու ես չէ՞, ինչքան էլ անհնար բան թվա։ Այդ տարիներին, որ շուկաներում պտտվեիր, կտեսնեիր կանանց, ովքեր բացահայտ գոռում էին՝ «ասպիրի՜ն, անալգի՜ն»։ Եթե իրենց թույլատրվում էր բացահայտ վաճառել, ես ինչու պիտի երեխաներիս սովի մատնեի․․․ Վաճառում էի շատ էժան, ամեն մի դեղի վրա ավելացնում էի 5-10 դրամ, դրա համար «ձեռքիցս թռցնում» էին։

Օրվա քարտեզս՝ Մալաթիայի շուկայից՝ Կայարանի շուկա, Սեւ շուկայից՝ Փակ շուկա․ այնքան պիտի պտտվեի, որ գոնե 1000 դրամ աշխատեի։ Վաճառում էի ասպիրին, անալգին, փորացավի համար նախատեսված եւ այլ դեղեր․ այնքան շատ ցավ կար այդ տարիներին, չես պատկերացնի, այնքան հիվանդ մարդ․․․ Բայց ամենաուժեղ վաճառվող բանը պահպանակն էր․․․

Պահպանա՞կ էլ ես վաճառել։

Հա՜, սկզբից ո՜նց էի ամաչում, չես պատկերացնի, հետո արդեն սովորական բան դարձավ․ 100 դրամանոց պահպանակներ էին՝ ինչ-որ աղջիկների դիմանկարներով։

Հիշում եմ, որ Փակ շուկայի մոտ մի տղամարդ ուզեց գնել՝ կինն էլ կողքին կանգնած էր, ասացի, որ չեմ տա, սիրտս նեղվել էր։ Մի խոսքով, ինչ ասես, որ չեղավ, ինչ ասես, որ չվաճառեցի․․․ Կալոշից մինչեւ պահպանակ։

․․․ Բայց գիտես, համարում եմ, որ ազնիվ էի աշխատում, որովհետեւ այդ տարիներին սարսափելի բաներ էին տեղի ունենում․ պատկերացնում ես՝ կանայք կային, որ գիշերները գնում էին գերեզմաններից ծաղիկ էին հավաքում՝ առավոտյան վաճառելու համար, մի կին էլ կար Փակ շուկայի մոտ՝ բարձր էր դրել փորին, իբր հղի է, որպեսզի կարողանա փող մուրալ։ Մի խոսքով․․․

Բարդ է, հա․․․

Բոլորի համար էին բարդ 90-ականները։

Դադար

Հը՞ն, դեմքիդ արտահայտությունը փոխվեց, հոգնեցի՞ր։

Ուզում եմ մի բան անել, ջրի տակ պահել ձեռքերս, հանգստանալ։ Բաժակները տանենք լվալու։

Կարող ես լվացվել, բաժակները լվալու կարիք չկա։

Չէ, խոհանոցդ սիրել եմ․ ուզում եմ լվալ, համ էլ կհանգստանամ։

Մաշա, զրույցը չընդհատեցի, որովհետեւ մի հարց կա, որ բոլորին եմ տալիս, ուզում եմ քո պատասխանն էլ լսել։

Ասա․․․

Քո եւ Հայաստանի հարաբերությունների մասին է հարցս։

Ամենաքաղցր տեղն է ինձ համար․ դժվա՞ր է ապրել, հա՛, դժվար է, բայց երբ ամեն տերեւի սոսափյունը կյանք է տալիս, երբ գիտես՝ արմատներով կապված ես հենց այստեղին, ուրիշ տեղ ավելի հեշտ ու լավ թվալ չի կարող։ Այդ բոլոր դժվարություններին զուգահեռ զարմանում ես իհարկե, թե ոնց ես այստեղ, բայց գաղտնիքներ կան, որոնք հենց բացեցիր, տեսնում ես, որ ուրիշ տեղ ավելի լավ կամ վատ չի կարող լինել, որովհետեւ բոլորի համար աստվածն աստված է տարբեր լեզուներով, բոլորն էլ ունեն երազանքներ, որոնք նման են, ամեն ազգության մարդ էլ ուզում է ընտանիք ունենալ, հաջող ապրել, ցավ չզգալ․․․ Տարբերություն չկա։

Իմ ու Հայաստանի կապն ուժեղացավ, երբ գիտական ձեւով հասկացա, ճանաչեցի տիեզերական մեր գրերը, որն իր հերթին բացեց անծով երկրի ծովից էլ ուժեղ լեզուն․․․ Էլ ի՜նչ ծով, ի՜նչ օվկիանոս, լեզու՛ն է, Անուշ, լեզուն է, որ պիտի դուրս հանես, տարածես, ուրիշին էլ պատկանի։ Ղեւոն Ալիշանն է չէ՞ դեռ իր ժամանակին ասել, որ մեր լեզուն մեր սեփականությունը չի․ համայն մարդկության համար է այն։

Ինձ մի քիչ ռոմանտիկ թվաց ասածդ։

Չէ՜, ինչ ռոմանտիկ բան կա․ լսե՞լ ես՝ կորեացու լեզուն ինչքան բնորոշ է իրեն, իր տեղանքին, նույնն էլ ճապոնացու , չինացու, ֆրանսիացու լեզուն է։ Ամեն մի ազգություն, ամեն երկիր իր լեզվի շնորհիվ է ճանաչելի դառնում, իր լեզվի շնորհիվ է յուրահատուկ ու գեղեցիկ։

Ցավոք, մենք չենք նկատում էդ կարեւորությունը․ երեւի դրա համար ես ասում ռոմանտիկ․ հիմա ի՞նչ է․․․ Մարդը կանգնած է հերթի, որ հոշոտի մյուսին՝ մոռանալով իր ավանդույթը, լեզուն, պարը, երգը․․․

Տարիներ շարունակ դու հենց այդ քո գեղեցիկի ընկալման հաստատումով էլ ապրում ես․․․ Կարելի է ասել այդպես ես «սնվում»։

2002-ից երբ մեր գրերը «հասկացա», զգացի նաեւ, որ գոյութուն ունեն տիեզերքից եկող ազդակներ, որոնք ոմանք չեն հասկանում, ոմանց համար հասանելի չեն, երբեմն էլ մարդը կարող է վախենալ, զարմանալ այդ ազդակներից․․․ Բայց երբ մշակույթի բոլոր ճյուղերը հերթով աչքիդ որպես տեղեկություն, որպես ազդակ, որպես գիր է երեւում, ինչպես ճարտապետությունը, կինոն, հասկանում ես՝ այն, ինչ ունենք, միլիոնավոր տարիների, քաղաքակրթության փոխանցումն է։ Ասածս ի՞նչ է․․․ Մարդն ինչ բարդ պայմաններում էլ լինի, պիտի այս փորձառությամբ ճանապարհ հաղթահարի։

Մեր ժամանակակիցը կարո՞ղ է հաղթահարել այդ ճանապարհը։

Ես որ հաղթահարել եմ՝ անցնելով ինչերի միջով ասես, ուրեմն ամեն մեկն էլ կարող է անցնել։ Անգամ այն, որ ես մորս հետ այդքան բարդ հարաբերությունների մեջ էի, ընդունում եմ, որ իր շարունակողն եմ, իր թողած ժառանգությունն եմ։

Հեղափոխոթյանը մասնակցու՞մ էիր։

Հեղափոխությունը տանս մոտ էր․ անընդհատ էի մեջը միայն լսելու համար, որ հասկանամ՝ ինչ է կատարվում։ Առհասարակ կուսակցությունները, միություններն ինձ համար ձեւական բաներ են․ կան կոնկրետ քաղաքական շահեր եւ նպատակներ, մարդիկ էլ հավաքվում են գաղափարակիցներով, որ այդ նպատակները իրական դարձնեն։

Անուշ, կուսակցություն ասացի, հիշեցի, տեսել ես՝ Ամերիկայի Դեմոկրատական կուսակցության դրոշի վրա ի՞նչ խորհրդանիշ է պատկերված։

Հը՞ն։

Էշ․․․ Ամենաբանող, աշխատող կենդանու պատկերն են դրել դրոշին։

Հիշեցի, որ հենց անկողնուդ մոտ մեծ խաղալիք ավանակ էր դրված։

Հա՜, 10,000 դրամով եմ առել խաղալիք այդ էշին։ Աբովյան փողոցում ցուցահանդես էր, ձեռքի աշխատանքներ էին վաճառվում, ու տեսա էշին՝ մեջքին խուրջինը, գերանդին, խոտը․ մի խոսքով իմաստավորված՝ իր «արդուզարդով»։ Ողջ կյանքում այդ կենդանին ինձ համար ուժեղ սիմվոլ է եղել, որովհետեւ աշխատանքը շատ եմ կարեւորում եւ համեմատություն տանելն էլ վիրավորական չեմ համարում։

Քեզ հասկանու՞մ են։

Երբ ինչ-որ մեկին պետք եմ եղել, երբ ինձնից քաշելու բան է եղել, «հասկացել» են։ Հասկանու՞մ ես՝ ես մենակ եմ եղել, ինձուինձ եմ մտածել ամեն ինչի մասին, տարիներ շարունակ կարծել եմ, որ լավը տալուց բացի ոչինչ անել չես կարող, բայց փորձը ցույց է տվել, որ ուզողն անընդհատ է ուզելու ու դրա փոխարեն չի մտածելու վերադարձնելու կամ շնորհակալություն ասելու մասին։  Այդպես հեռացել եմ մարդկանից։

Ասում են՝ ինչքան լեզու գիտես, այնքան մարդ ես․․․ Լավ է լեզու իմանալը, բայց մարդիկ շատ վաղուց մի լեզու գիտեին եւ հասկանում էին իրար, իսկ հիմա ի՞նչ․ շատ լեզուներ կան, բայց մարդիկ իրար այլեւս չեն հասկանում, չեն կարողանում հաղորդակցվել։

Մարդը հեռացել է մարդուց․․․

Հա, որովհետեւ փոխադարձ սեր չկա․ չկա մեկ լեզու, որը կկոչվեր «մարդկային», եւ հնարավոր կլիներ համընդհանուր համերաշխության գալ։

Լինու՞մ են օրեր, երբ տնից դուրս չես գալիս։

Չէ, որ օրը տնից դուրս չեկա, իմացիր՝ մի բան այն չէ․․․ Պիտի շնչեմ թթվածինը, մարդկանց շունչն զգամ, իրենց մեջ լինեմ, անընդհատ լսեմ նորամածությունների մասին, տեսնեմ՝ կանայք ինչպես են փոխվում․․․

Լսի, վերջերս մեկին տեսա՝ շշմեցի․ ոնց որ տիեզերագնաց լիներ․ ամառվա կեսին հագել էր երկար ճտքավոր կոշիկներ, ճչացող հագուստ՝ ձեռքին շան վզկապը ու քայլում էր խիստ ինքնավստահ։ Մտածում եմ՝ ում ստեղծած մոդելն է կրում, թե՞ արդյոք ինքն է կարել տվել այդ հագուստը։ Հետաքրքի՞ր է, չէ՞։

Պատկերները շատ կարեւոր են քեզ համար։

Կարեւորը չգիտեմ, բայց, երբ երեխայի դեմքին ժպիտ եմ տեսնում, արդեն հանգստանում եմ։ Պարզ բաներ կան, անմիջական, որոնք փնտրում եմ, քայլում եմ այնքան, մինչեւ ինձ հանգիստ զգամ։ Երբ հայտնաբերում ես մարդուն, որն ուղղակի նայում է քեզ հավասար դիրքից, արդեն ուրախանում ես, արդեն հանգիստ ես․․․

Իսկ մարդն այսօր ոչնչացնող հայացքով կարող է սպանել քեզ, կարող է դառնալ վտանգ, կարող է ուղղակի նայել քեզ վերեւից այնպես, կարծես ինքն ունի մի բան, որը դու չունես ու պիտի խոնարհվես իր առաջ։

Հիշու՞մ ես Իվան Կրամսկոյի նկարը՝ «Անծանոթուհին»։

Հա, իհարկե հիշում եմ։

Հա, կհիշես, որովհետեւ բոլորի տներում կար Կրամսկոյի այդ գործը եւ Այվազովսկու «Իններորդ ալիքը»։ Ինչու՞ հիշեցի «Անծանոթուհու» մասին․ այդ նկարի պատմությունն այսպես է․ «անծանոթուհին» սկզբից ճորտ է եղել, հետո ամուսնացել, ավելի բարեկեցիկ կյանքի է անցել եւ այդ դրության միջից արդեն երբեմնի ոտնահարվածի իր հայացքն է նետում մյուսներին․․․ Ու այդ հայացքի մեջ այնքան ատելություն, այնքան արհամարհանք կա։ Իր այդ հայացքը կառքից նա նետում է «անցյալի» մարդկանց։ Այդ նկարը մեր զրույցում ընդգրկի, որ հասկանան՝ ինչի մասին ենք խոսում։

71 տարիների այս փորձառությունը հանգեցրե՞լ է մտքի, որ կա մի բան, որը ճշմարիտ է։

Գիտությունն է․ տես՝ աթեիստն ասում է՝ աստված չկա, հավատացյալն ասում է՝ կա․այդ երկուսի պատճառներն էլ պիտի մոտ լինեն իրենց ճշմարտությանը, որին հավատում են՝ ապացուցված գիտական մի թեզով, մարդկության փորձառությամբ։

Այսինքն պիտի հավատալ մարդկության փորձառությա՞նը։

Հա, մարդուց մարդ փոխանցածին․ ինչպե՞ս է մայրը երեխային կարպետագործություն սովորեցնում, երեխան էլ իր երեխային, ու այդպես մի ամբողջ տոհմ պահում է ավանդույթը՝ ավելացնելով նորարարությունը, տեխնոլոգիան։

Այդպես տարիներ առաջ հեռախոսահամարներ չկային․ հիշում ես, որ զուգահեռ զանգեր էին գալիս, որովհետեւ մեկ համարից մի քանիսն էին օգտվում․ հիմա տեխնոլոգիան այնքան զարգացավ, որ յուրաքանչյուրի հեռախոսն անհատական է եւ առանց իր բութի չի աշխատի։

Մտաբերածդ  ուրախության վերջին առիթը ո՞րն է եղել։

Տղայիս՝ Արմանիս, երեխայի ծնունդը․․․ Երբ ծնվեց Էդուարդը։

«Երրորդ տարածությունում» շատ զուսպ եղարՄաշայի մասին «գրեթե» չխոսեցիր։

Ձեւական ոչինչ անել չեմ կարող։

Պիտի գրեմ, որ եղան հարցեր, որոնք չենք մեդիականացնում, չենք գրում դրա մասին։

Հա, պիտի գրես այնպես, ինչպես ընթացավ։ Գրի նաեւ, որ համակարգված լինելու մեջ է կարեւորությունը։ Յուրաքանչյուրի ուղեղն է համակարգ, յուրաքանչյուրի գործողությունն էլ այդ համակարգի հետեւանք։ Հակառակը չի լինում․․․ Եթե անգամ շեղումներ կան, դրանք եւս համակարգի գոյության հետեւանք են։

Դադար

Հերիք է․ ես գնամ, դու էլ գործերիդ գնա։ Ես էլ պլանավորեմ առաջիկա օրերը․ այս քանի օրը Մնջախաղի միջազգային փառատոնին եմ գնալու՝ Ծաղկաձոր․․․ Որ դու էլ գաս, լավ կլինի։ Գնացի, վերջ։

Մեկնաբանություններ (1)

Սամվել Հովասափյան
Հարգելի Անուշ Քոչարյան, Երկու հարց, -նախ, ո՞վ է Մաշա Մաթևոսյանը, 71 տարեկան, բայց ինչո՞ւ այդքան հյուծված։ -Երկրորդ հարց, նկատեցի, որ զրույցում չկային օտար բառեր, նախկինում էլ չկային և դա լավ է։ Արդյոք իմ նախկին քննադատությունները ինչ որ դրական ազդեցություններ են ունեցել։ Իսկ ի՞նչ է նշանակում մեդիականացնել։

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter