HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Լիանա Սայադյան

Բագրատ Էստուկյան. «Իբրեւ հայ` այնքան էլ ոգեւորված չեմ սահմանադռան բացման գաղափարով»

Հարցազրույց «Ակոս» թերթի հայկական բաժնի խմբագիր Բագրատ Էստուկյանի հետ

Հայ-թուրքական բանակցությունները վերջին ամիսներին շատ արագ են ընթանում: Ինչ կարծիք ունեք բանակցությունների ընթացքի մասին, եւ ուր կհասցնեն մեզ այդ դրանք:

Այդ եղելություններն արդեն իրենց տրամաբանությունն ունեին: Պիտի հիշեք, որ Հայաստան, Ադրբեջան եւ Վրաստան` այս երեք հանրապետությունները Թուրքիան նույն օրը ճանաչեց իբրեւ անկախ պետություններ: Սակայն Հայաստանի հետ դիվանագիտական հարաբերություններ չհաստատեց մինչեւ այսօր:

Դրա ետեւում նախ եւ առաջ կա պատմական հայ-թուրք թշնամությունը` անկախ Ղարաբաղի հակամարտությունից: Թուրքիան այդ անկախության դիմաց հանպատրաստից գտնվեց: Չիմացավ, թե ինչպես պիտի շփվի: Եվ նույն այդ ժամանակ զուգադիպող Ղարաբաղյան հակամարտությունը նրա համար պատրվակ եղավ, որ սահմանադուռը փակ պահի, դիվանագիտական հարաբերություններ չհաստատելու համար պատճառաբանություն ունենա իր ձեռքում:

ԽՍՀՄ-ի ժամանակ Թուրքիան եւ Հայաստանը մեկ սահմանային դուռ ունեին, որն էր Լենինականի գնացքի ճամփան, այդ ճանապարհն ընդատվեց: Հիմա եթե սահմանները բացելու խնդիր լինի, հայտնի է, որ ցամաքային ճանապարհ էլ պիտի բացվի, բացի երկաթգիծը:

Հայաստանի համար սա նշանակություն ունի այն առումով, որ որպես անկախ պետություն` Հայաստանը, բնականաբար, պիտի ուզի բաց սահմաններ, հարմարություններ, բնականոն հարաբերություններ: Ապա թե ոչ` Հայաստանը, այդ սահմանադռան բացվելով, Թուրքիայից այլ, ավելի մեծ ակնկալություններ չունի:

Թուրքիայից եթե ապրանք պիտի գնա Հայաստան, արդեն գնում է, սահմանադուռը փակ լինելով հանդերձ` Հայաստանի շուկայում ահագին թուրքական արտադրանք կա:

Օդային գիծը բաց է արդեն, ճանապարհորդելու համար կրկին դժվար չէ Թուրքիա գնալը, ցանկացողը Երեւանից ինքնաթիռ է նստում, Ստամբուլ գալիս մեկ ամսվա վիզայով, առեւտուր անում եւ այլն: Ուրեմն ինչ է մնում` զբոսաշրջության տարածումը: Եթե ցամաքային սահմանադուռը բաց լինի, հայաստանցիների համար նշանակություն ունի Անիի ավերակներ կամ Աղթամարի տաճար այցելելը, եւ փոխանակ Վրաստանի ճանապարհներին տառապելու, օրեր կորցնելու, շատ ավելի հեշտ կանցնեն եւ կգնան:

Սակայն սրանք հիմնականում Հայաստանի համար անհրաժեշտություններ չեն: Հայաստանի, նաեւ Թուրքիայի համար պիտանի կլինի պարզապես հարաբերությունների բնականոնացումը: Եթե սա Հայաստանին մեկ անգամ է պետք է, ապա Թուրքիային` երկու-երեք անգամ:

Թուրքիան ավելի շատ այդ առումով համաշխարհային հանրային կարծիքի դիմաց դժվար կացության մեջ է: Որովհետեւ Թուրքիան հաճախ մեղադրվում է իբրեւ Հայաստանի շրջափակումն իրականացնող, սահմանադուռ փակող երկիր: Սրանք բոլորը` լինեն Եվրամիության խողովակով, թե ԱՄՆ-ի միջոցով, Թուրքայի վրա գործադրվող ճնշումներ են: Թուրքիայի համար դա մի գլխացավ է:

Հիմա Թուրքիան ինքն էլ ուզում է այդ դժվար ընթացքից դուրս գալ, բայց թե ինչպես: Որովհետեւ սրված, լարված հանրային կարծիք կա: Երկրի ներսում մարդիկ պիտի ասեն, որ եթե դու Հայաստանի հետ բարեկամանաս, ուրեմն մեր ադրբեջանցի եղբայրներին կդավաճանես: Իշխանություններն այս դիրքին մատնվել չեն ուզում, բնականաբար:

Սա խաղաքարտ է նաեւ Ադրբեջանի կառավարության ձեռքում, նրանք էլ խորհում են, որ Հայաստանի վրա ճնշում բանեցնելու միջոց ունեն, հակառակ որ փորձը ցույց տվեց, որ դա ճնշում բանեցնելու միջոց չէ: Սակայն նրանք դա չեն ուզում տեսնել, ասում են` մի քիչ էլ համբերեք, Հայաստանը պիտի «ընկնի»: Բայց Հայաստանն «ընկնելու» բան չունի, Հայաստանը հետզհետե ավելի բարգավաճ երկիր է դառնում: Ես այս բանն ասում եմ չակերտյալ իմաստով: Բարգավաճ ասելով` երբեք նկատի չեմ առնում խորհրդային կարգերի բարգավաճությունը: Այդ տարիների բարգավաճ Հայաստանի մասին չէ խոսքը: Բայց այսօր հետզհետե Սահմանադրության կիրարկումը, հարկային բարեփոխումները բնականոնացում են ապահովում պետության համար: Այսինքն` Հայաստանն այդ ուղով արդեն ընթանում է, իր լուծումները գտել է փակ սահմանադռով, շրջափակմամբ եւ կիրարկում է:

Իսկ ես` իբրեւ հայ, այնքան էլ ոգեւորված չեմ սահմանադռան բացման գաղափարով, մտահոգ եմ, որ եթե հանկարծ սահմանադուռը բացվի, Հայաստանը կարող է կեղտոտվել: Ես մտահոգ եմ, որ Թուրքիայից դեպի Հայաստան կապիտալի հոսք չի լինի: Եթե լինի, ավելի շուտ ապօրինի շուկաներում կլինի: Մեր առջեւ փորձառության դաշտ է Կիպրոսը: Թուրքական Կիպրոսն այսօր աղտոտված մի երկիր է Թուրքիայի ներդրումների շնորհիվ: Թուրքիան այն երկիրը չէ, որ Հայաստան գնա եւ գործարաններ կառուցի կամ այնտեղ արտադրություն հիմնի, եւ այդպիսով կապիտալ մտնի Հայաստան եւ Հայաստանին ծառայի:

Թուրքիան` որպես թալանչի երկիր, պիտի փորձի առավելագույնս օգտվել Հայաստանից: Ուստի տնտեսական առումով էլ շահ չեմ տեսնում Հայաստանի համար, բայց մի կետի շուրջ շահ կա, այն է` որպես պետականություն հարաբեությունների բնականոնացման ընթացքի մեջ մտնելը: Ես շահ եմ տեսնում նաեւ Ղարաբաղի հակամարտության լուծման առումով:

Բայց ինչ պիտի տա Թուրքիայի մասնակցությունը կամ ներգրավումը հակամարտության կարգավորման պրոցեսում:

Թուրքիայի ներգրավումը, թերեւս, կաշխուժացնի, որովհետեւ այսօր Հայաստանի իշխանություններն էլ խնդիրները անլուծելիության մեջ թողնելով` օգուտ են քաղում: Մի բան, որ այնքան էլ ձեռնտու չէ: Հարցը որ անլուծելի է մնացել, անստույգ է, թե վաղն ինչ ձեւով կլուծվի: Ավելի լավ է այսօր լուծել, այսօր սկզբունքները որդեգրել, հետո նստել սեղանի շուրջ եւ ասել` մեր զիջելիքները սրանք են, անզիջելիներն էլ` սրանք: Մենք այս կետերից ետքայլ չենք անի, իսկ մյուսների մասին կարող ենք խոսել: Այդ առումով Հայաստանը պիտի սեղան նստի իր խոսակիցների հետ:

Եվրոպայի տարբեր երկրներից ժամանած լրագրողներ, որոնց թվում եւ ես, հանդիպեցինք Թուրքիայի Ֆինանսների նախարար Մեհմետ Շեմշեկի հետ: Իմ հարցին` կապված հայ-թուրքական սահմանի բացման հետ, նա պատասխանեց, որ ակտիվ քննարկումներ կան այդ ուղղությամբ, բայց «ցանկալի կլիներ, որ Հայաստանը եւ Ադրբեջանը նստեին մեկ սեղանի շուրջ եւ ինչ-որ «ճանապարհային քարտեզ» էլ իրենք մշակեին»: Ձեր կարծիքով` Թուրքիան մինչեւ վերջ կպնդի հայ-թուրքական հարաբերությունները Ղարաբաղյան հակամարտության լուծմամբ պայմանավորելու իր քաղաքականությունը:

Ստիպված է: Որովհետեւ սկզբից արդեն Թուրքին ինքն իր ոտքը կապեց: Հիմա չի կարող այդ կապը չեղյալ համարել եւ ազատ զգալ, ստիպված է, բայց հայկական կողմը տակավին ուրիշ խաղաքարտ ունի իր ձեռքում, որը, ի զարմանս, բոլորովին օրակարգում չէ: Դա ԼՂՀ-ի խաղաքարտն է: Այսօր միշտ երկու կողմի մասին ենք խոսում եւ նկատի չենք ունենում, կարծես թե, մեկ կողմ էլ` դե ֆակտո Ղարաբաղի Հանրապետությունը: Վերջապես, Հայաստանի հարեւանցի կողմ է այս նյութի մեջ:

Ղարաբաղյան հակամարտություն ասելով` ես սա եմ հասկանում. պատմական մոտ անցյալում Ադրբեջանն անկախացումից հետո չհանդուրժեց Ղարաբաղի ինքնավարությունը, ցանկացավ Ղարաբաղի տարածքն էլ իր ամբողջականության մեջ ընկալել, իսկ Ղարաբաղի հայությունը չընդունեց այդ որոշումն այնպես, ինչպես չընդունեցին Աբխազիան, Օսիան, Ինգուշեթիան եւ այլ նման ինքնավար տարածքներ:

Ղարաբաղն էլ, իբրեւ ինքնավար մարզ, առարկել է այդ որոշմանը: Իբրեւ արդյունք` Ղարաբաղն իր անկախությունն է հռչակել եւ մի երկիր է, որն ունի իր կառավարման մարմինները, զինված ուժերը: Բնական է, որ այդ հանրապետությունը նաեւ վայելում է Հայաստանի աջակցությունը: Դա հասկանալի է, բայց գոնե օրինականորեն Հայաստանն այստեղ հարեւանցի կողմ է:

Ուրեմն, Ադրբեջանի իշխանությունները պետք է զիջեն եւ Ղարաբաղի Հանրապետության հետ համաձայնեցնեն, այդ հանրապետության ճակատագրի մասին երաշխիքներ տան: Հետո արդեն Հայաստանը կարող է ասել, որ, այո, այդտեղ ես որոշ չափով զինված ուժ ունեմ, կարող եմ այսչափ կամ ամբողջությամբ այդ ուժերը ետ քաշել: Նման սակարկությունների համար կան խաղաքարտեր, որոնք Հայաստանի ձեռքում են այսօր եւ հպարտորեն կարող է ասել, որ բանակցելու համար պատրաստ ենք, բայց նախ դուք ձեր հարցերը կարգավորեք Ղարաբաղի կառավարության հետ:

Պրն Էստուկյան, անցյալ տարի «Շանթ» հ/ը տված հարցազրույցում դուք հայտարարել էիք, թե վերապահումով եք մոտենում Թուրքիայի մտավորականության նախաձեռնած «Ներողություն եմ խնդրում» արշավին: Կարծում եք, որ դա Թուրքիայի կառավարության հավանությամբ նախաձեռնված մի շարժու՞մ է:

Ոչ, բացարձակապես այդպես չեմ կարծում: Եթե ասել եմ «վերապահությամբ եմ մոտենում», ապա այդ վերապահությունը բոլորովին մտավորականների անկեղծությունը հարցականի տակ չի դնում: Լիուլի հավատում եմ մտավորականների անկեղծությանը: Նրանց բարի մտքին հավատում եմ եւ երբեք չեմ կարծել, որ դրա ետեւում թաքնված է ինչ-որ պետական մի խաղարկություն կամ տրամադրություն, որ իբրեւ թե նրանք այդպես են վարվում պետության դրդմամբ: Այդ մարդիկ ոչ թե այսօր, այլ նախկինում էլ այս նյութի մեջ իրենց դրոշմն ունեցած մարդիկ են: Առաջին անգամ չենք նրանց անունները լսում: Եթե այդպես լիներ, թերեւս կասկածներ ունենայինք: Բայց ոչ, Թուրքիայում կան մտավորականներ, որոնք իրենց բացարձակ պետության գործիչներ չեն համարում, այլ իրենց կամքն ու միտքն են գործադրում: Բայց եթե վերապահություն եմ տեսել, ապա դա այն է, որ հայ ազգը դեռ տակավին ներողության պահանջ ունի, եւ մտավորականների ձեռնարկն այդ պահանջը չի գոհացնում, պետական մակարդակով մենք այդ ներողությանը դեռ սպասում ենք: Մենք ուրիշ ակնկալություն չունենք: Մենք այսօր հողային պահանջ չունենք:

Մենք ասելով` ու՞մ նկատի ունեք, Թուրքիայի հայությա՞նը:

Մենք ասելով` ես միայն իմ անձնական համոզման մասին եմ խոսում, ոչ թե Թուրքիայի ամբողջ հայկական համայնքի: Ոչ մի խմբի անունից խոսելու լիազորություն ես չունեմ, ես հավատում եմ, որ իբրեւ հայ` ես Թուրքիայից հողային պահանջ չունեմ:

Ինչու՞:

Որովհետեւ ես այդ պահանջված հողերին տեր կանգնելու ի վիճակի չեմ: Ես այդ հողատարածքի վրա բնակելիք ժողովուրդ չունեմ:

Հայաստանի Հանրապետությու՞նն էլ, Ձեր կարծիքով, հողային պահանջ պիտի չունենա:

Էլի պիտի չունենա: Հայաստանի Հանրապետությունն ավելի լավ է իր տարածքի վրա ժողովրդին պահի, արտագաղթը կասեցնի (լավ է, որ այսօր արտագաղթը ահագին դանդաղեց), Սփյուռքից ներգաղթի նոր ծրագրեր մշակի, մեր երկիրը թող տակավին շենանա, հողերը մեզ քիչ գան, այն ժամանակ արդեն սա սակարկության խնդիր էլ չէ:

Իսկ ֆինանսական փոխհատուցու՞մ:

Նույնպես: Չեմ ընդունում, որ մարդիկ սակարկություն պիտի անեն եւ ինչ-որ գումարի շուրջ համաձայնության գան, ասեն, թե ահավասիկ` ձեր 1,5 միլիոն զոհն այսօրվա դրամով այսքան արժեւորեցինք, այսքան դրամ տանք: Սա  ոչ մեզ է ձեռնտու, ոչ էլ հատուցողին: Քառասուն տեսակ ուրիշ միջոցներ կան: Այսօր եթե Տրապիզոնի նավահանգիստը Հայաստանին տրամադրված ազատ նավահանգիստ լինի, հատուցման ձեւ չէ՞, միթե: Մի՞թե հատուցման ձեւ չէ, եթե Հայաստանի օդանավերը Թուրքիայի տարածքից անվճար օգտվեն, կամ վաղը չգիտես որ խողովակաշարը Հայաստանի տարածքով անցկացնելը, այսինչի փոխարեն այնինչն անելը հատուցման ձեւ չէ՞: Հատուցման ձեւերը, ես վստահ եմ, որ այս ոճով պիտի ձեւավորվեն, այլ ոչ թե սեղանի շուրջ նստենք եւ քննարկենք, թե 1,5 մլն զոհն ինչ արժեցավ, դուք ինչ եք պահանջում, մենք ինչ ենք տալիս…: Այդպիսի սակարկությունը բարոյական առումով էլ չի կարելի, գործնական առումով էլ:

Հայաստանում օրերս մի առաջարկ եղավ` Պատմական Հայաստանի ամբողջ տարածքում հայկական քաղաքակրթական ժառանգության վերականգնման եւ պահպանման նպատակով միջազգային ֆինանսական հիմնադրամ ստեղծել Թուրքիայի եւ եվրոպական երկրների մասնակցությամբ, որը կօգտագործի ֆինանսական փոխհատուցումը:

Հիմնադրամ պե՞տք է արդյոք: Արդեն Թուրքիայի մշակույթի նախարարությունը ահագին փող ծախսեց (2 միլիոն դոլար –Լ.Ս.) եւ Աղթամարը նորոգեց:

Բայց խաչը չդրվեց:

Հարկավ, որ չպիտի դրվեր: Ի՞նչ պետք էր, որ խաչ դնեին: Այդտեղ այսօր արդեն եկեղեցի չէ: Ո՞վ պիտի աղոթեր այնտեղ, ո՞ր քահանային պիտի պաշտոնավարման ուղարկեինք այնտեղ, ո՞ր ժողովրդին պիտի ծառայեր, Ամերիկայից եկած քսան հոգանոց խմբի՞ն: Թող նրանք էլի խաչ հանեն, բայց պետք չէ, որ մենք եղելությունները չարագործենք: Այս երկիրն այն երկիրն է, որ 1915-ին հաջորդող տասնամյակների ընթացքում Աղթամարի նման մեր բազմաթիվ սրբավայրեր ռմբակոծելով ոչնչացրել է: Հաշվեհարդարը շատ հստակ եղել է: Հայաստանում Ճարտարապետների միությունը դրանց ցուցակներն ունի, թե որ քաղաքի մեջ որ վանքը կար մինչեւ որ թվականը, լուսանկարներով հայտնի է դրանց գոյությունը, իսկ այսօր չկան: 1947 թ. նկարված վանքի տեղում 1967-ին ամայի դաշտ է: Ուրեմն, եթե մենք այդ ընթացքներից հետո այսօր Աղթամար նորոգելու հասկացողությանը եկանք, ես խաչի համար բնավ մտահոգություն չունեմ: 9-րդ, 10-րդ դարի կառոյցների մասին ենք խոսում, այդ կառույցին այսօր բնության հասցրած վնասն էլ մեծ է, մի կողմ դնենք մարդկային աղետը, որ այսօր էլ շարունակվում է ոմանց կողմից, ովքեր իբրեւ թե այդ սրբավայրերում գանձեր են փնտրում եւ հիմքերը փորելով վնաս տալիս: Եթե պետությունն այսօր նրանց բոլորին արգելք է եղել` փոխարենը ահագին գումար տրամադրելով վերաշինման համար, ես միայն շնորհակալ եմ, խաչի համար բնավ ակնկալություն չունեմ:

Ինչպե՞ս եք գնահատում Թուրքիայում ժողովրդավարության հաստատման տեմպերը: Բարեփոխումները երկրում ներքին պահա՞նջ են, թե արվում են Եվրամիության հետ բանակցությունները հաջողելու նպատակով:

Ոչ: Փոքրամասնությունների իրավունքների ոլորտում փոփոխությունները Եվրամիության համար չեն: Երկիրն ինքը այդ ներուժը հետզհետե ունեցավ, այդ գիտակցությունը հասարակության մեջ հետզհետե տեղ գտավ: Չնայած, որ տակավին բավականին դժվարություններ կան: Նախ` քրդական շարժումը երկրի մեջ քաղաքական դաշտը շատ պղտորող շարժում է: Այսօր արդեն 25 տարի երկրի մեջ պատերազմական մթնոլորտ է: Այս երկրի արեւելյան մի շարք քաղաքներում ամեն օր ականներ, ռումբեր են պայթում, մարդիկ են մահանում: Այս ամենի կողքին նաեւ ժողովրդավարացման գործընթաց կա: Այս օրերին Թուրքիայում շատ հետաքրքիր դատավարություն է ընթանում` Էրգենեկոնի դատավարությունը: Սա այս երկրի համար շատ ճակատագրական հանգրվան է, որովհետեւ դատվում են բարձրաստիճան զինվորական գեներալներ, սպայակույտի նախկին նախարարներ հաշիվ են տալիս, մի բան, որ այս երկրում ավանդույթ չէ: Այս երկրի հիմնադրման օրից բանակը միշտ անձեռնմխելիություն է ունեցել, եւ այսօր այդ անձեռնմխելիությունը, հանուն ժողովրդավարության, հաշվետու դիրքի մատնվեց: Ես սրանք շատ եմ կարեւորում, չեմ կարող անտեսել այս իրողությունները, սրանք միայն Եվրամիության աչքին սիրուն երեւալու բաղձանքով բացատրելը շատ տկար է ինձ թվում: Մենք` հայերս, ընդհանրապես այդպես ենք անում, որովհետեւ թուրք տարրի նկատմամբ երբեք վստահություն չունենք, ամեն շարժման մեջ անպայման մի ուրիշ, զարտուղի, հետին նպատակ ենք փնտրում: Հաճախ դա իր իրավացի հիմքն է ունեցել, բայց եթե ամեն բան այդպես դիտենք, մեզ սխալության կարող է մատնել: Պետք է միջազգային զարգացումներն էլ տեսնել, այս երկրի ներուժն էլ: Վերջապես, այս երկիրը բացառիկ մտավորականների մի ուժ ունի, ուժ, որ շատ երկրների համար նախանձելի կարող է լինել: Այս երկրի ընդդիմադիր մտավորականությունը շատ երկրներում բացակայում է:
Բայց եւ շատ հակասող պատկերներ կան: Թերեւս, ավելի մեծ մի զանգվածի համար տակավին աշխարհն ընկալելու տկարություն, դժվարություն կա, ազգամոլության հետեւանքով առաջացած կուրություն: Չեմ ասում, թե սրանք չկան, բայց մյուսների գոյությունը, իսկապես, շատ բարձր, շատ արագ զարգացող մի ընթացք է:

Մայիսի 11-ին Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը և Ֆրանսիայի նախագահ Նիկոլա Սարկոզին կրկին դեմ են արտահայտվել Թուրքիայի՝ ԵՄ–ին անդամագրմանը: Մի քանի թուրք պաշտոնյաներ եւ բիզնեսի ներկայացուցիչներ մեր հանդիպումների ժամանակ արձագանքելով դրան` ասացին, թե Թուրքիան Եվրոպայի կարիքը չունի, հակառակը` Եվրոպան ունի Թուրքիայի, թուրքական շուկայի կարիքը: Տեսակետ հնչեց նաեւ, որ եթե Եվրոպան ուզում է լուծված տեսնել Թուրքիայում առկա խնդիրները, պիտի «նրան պահի իր կողքին, ոչ թե հեռացնի»: Ո՞րն է Ձեր արձագանքը:

Հիմա Եվրամիության մեջ գաղափարական առումով կան տարրեր, որոնց մենք կոչում ենք աջակողմյան քաղաքականության գործիչներ: Լինի Սարկոզին, թե Մերկելը`այդ հետադիմական խմբակին են պատկանում: Եվ նրանք իրենց տեսություններում լուրջ խնդիրներ ունեն: Ազգայնամոլությունը Եվրոպայում զարգացող ընթացք է:

Վերջին 15-20 տարում Եվրոպայում աջակողմյան ձայներն ավելի են բարձրանում, մի բան, որ դյուրինացնում է Մերկելի եւ Սարկոզիի նմանների գործերը: Սակայն աշխարհի ընդհանուր ընթացքը պիտի հակասի սրան: Իրենց կեցվածքը մեզ տանում է ուրիշ տեսակի բախումների: Բայց աշխարհն այդ բախումները դիմագրավելու ի վիճակի չէ: Հետեւաբար, ես ձայնակցում եմ այն մտքին, որ Թուրքիայի եւ Եվրոպայի համար երկկողմանի պիտանիություն կա, Թուրքիան, թերեւս, ավելի քիչ կարիք ունի Եվրամիության, որքան Եվրամիությունը կարիք ունի Թուրքիայի: Որովհետեւ Թուրքիան մի կողմից սպառման մեծ շուկա է, մյուս կողմից` զինվորական տարակարծությունների, մշակութային բախումների պատճառով Թուրքիան պետք է Եվրամիությանը մոտ լինի:

Թուրքիան այն երկիրն է, որ եթե դեպի Արեւելք, դեպի մահմեդական աշխարհը մղվի, Եվրոպային ձեռնտու չէ: Դա Եվրոպայի համար ավելի վտանգավոր է: Իրանի պես Թուրքիա ունենալը Եվրոպայի համար սոսկալի պատկեր է: Բայց ո’չ Սարկոզին, ո’չ Մերկելը դա տեսնելու քաղաքականություն ունեցող մարդիկ չեն: Երկուսն էլ արեւմտյան մտքի զարգացման մշակույթից չեն սերում:

Մերկելը գալիս է դեմոկրատական Գերմանիայի ավանդությունից, որն իր հիմքն առնում է հակասովետական, հակասոցիալիստական քարոզչությունից, Սարկոզին էլ շատ չի տարբերվում իր հունգարական ծագումով եւ ի վիճակի չէ հարմարվելու Եվրոպայի մշակույթին, զարգացող մտքին: Նրանք առավելապես քրիստոնյա Եվրոպայի գործիչներ կարող են լինել, բայց ոչ ժամանակակից Եվրոպայի:

Կարծու՞մ եք, որ հայերի իրավունքների ճանաչման, նրանց ձայնը լսելի դարձնելու պրոցեսը, որ սկսվեց Հրանտ Դինքի մահից հետո, շարունակական կլինի:

Հրանտի մահից հետո այդ առումով հասարակական ցնցում չեղավ: Մենք այսօր երկրի զարգացման հետեւանքով մի շարք ձեռքբերումներ ունենք: Ո՞րն է այդ ձեռքբերումը: Օրինակ` մենք այսօր կարող ենք դիմել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան: Սա Հրանտի սպանությանը չի առնչվում: Հրանտի սպանությունից հետո մեր նկատմամբ պետական մակարդակով ավելի առատաձեռն մերձեցում գոյություն չունի, նույնն է դեռ, բայց երկրի զարգացմանը զուգահեռ` մենք էլ ավելի պահանջատեր ենք, ավելի համարձակորեն ենք ձայն բարձրացնում:

Պոլսահայ համայնքն ի՞նչ խնդիրներով է ապրում այսօր:

Համայնքի ամենակարեւոր հարցը նախ եւ առաջ պետության հետ ունեցած հակադրությունն է: Ավելի ճիշտ` պետությունը բոլոր ազգերի, ոչ թուրքերի հետ հակադրություն ունի: Որովհետեւ այս պետությունը հիմնված է սխալ հասկացողության վրա:

Այս պետությունը հիմնադրելիս շատ էին ցանկանում, որ թուրքերից զատ այլ ազգեր չապրեն այստեղ, բայց իրողությունն այլ է: Ուրեմն, եթե այլ ազգեր կան, նրանց դիտում են երկու հարթության վրա` մահմեդականներ եւ ոչ մահմեդականներ: Փորձում են մահմեդականներին ձուլել իրենց մեջ, թրքացնել ժամանակի հոլովույթում, իսկ ոչ մահմեդականներին` մի ձեւով հեռացնել երկրից:

Առաջին հանգրվանը մասամբ իրականացել է. այսօր ահագին ալբանացիներ, չերքեզներ, աբխազներ թրքացած են: Նկատի ունենալով, որ նրանք էլ, թուրքերն էլ մահմեդականներ են, իրար աղջիկ տալը, ամուսնությունները հեշտ են, ձուլվել են եւ տասնամյակների ընթացքում կորցրել իրենց ազգային լեզուն, մշակույթը, առանձնահատկությունները: Այստեղ միակ բացառությունը քուրդ ժողովուրդն է:

Մահմեդական լինելով հանդերձ` նրանք այնքան դյուրին չեն թրքացել, հակառակը, պահպանել են իրենց ազգային գիտակցությունը, այդ իսկ պատճառով էլ երկրի ներսում ամենամեծ խոչընդոտն են: Երկրորդ օրինակը հայերն են, հույները, հրեաները: Այս ժողովուրդներն էլ իբրեւ բնակչություն բոլորովին նոսրացել են: Հանրապետության հիմնադրման պահին հույների թիվը 250 հազար էր, այսօր` միայն 3 հազար: Սա պետական այդ քաղաքականության հետեւանքն է: Բայց այսօր արդեն այդ քաղաքականությունը կիրարկելը հետզհետե դժվարանում է` շնորհիվ վերը ակնարկած մտավորականների շարժման: Այսօր անցյալի հաշվետուն այդ թուրքերն են: Հույների, հայերի համար ձայն բարձրացնողներն այդ մտավորականներն են:

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter