«Էյ Թի Փի» բարեգործական հիմնադրամի ու ՀԱՀ Յակոբեան բնապահպանական կենտրոնի համատեղ ջանքերով վերջերս  Հայաստանում անցկացվեց «Գագաթնաժողով հանուն անտառների. գլոբալ ջանքերը և Հայաստանը» խորագրով միջոցառումը: Գագաթնաժողովի մասնակիցների թվում էին ՀՀ շրջակա միջավայրի նախարարության, ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագրի, Քենիայի «Կանաչ գոտի» շարժման,  «Woods Hole» գիտահետազոտական կենտրոնի, KKL- JNF իսրայելական ազգային հիմնադրամի, Վայրի բնության համաշխարհային հիմնադրամի, «Լիբանանի անտառվերականգնման նախաձեռնության» ներկայացուցիչներ, այլ տեղական  և միջազգային կազմակերպությունների փորձագետներ:

Միջոցառման բացումը կատարեց ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը՝ իր ոգեշունչ  ելույթում խոստանալով մինչև 2050 թվականը կրկնապատկել Հայաստանի անտառածածկույթը և  կոչ անելով ողջ ազգաբնակչությանը ներգրավվել 2020 թվականին նախատեսվող ծառատնկման լայնածավալ աշխատանքներում:

Քննարկելով ոլորտում առկա բազում մարտահրավերները՝ անտառտնտեսությունների մասնագետները  կիսվեցին իրենց փորձով և ներկայացրեցին առաջարկություններ, որոնք էապես կարող են նպաստել Հայաստանի անտառածածկույթի կտրուկ ընդլայնման գործընթացին:  Վերոնշյալ հավակնոտ ծրագրերի իրականացման հաջող ընթացքն ապահովելու  նպատակով մենք փոխանցում ենք այս առաջարկություներն ու գաղափարները ՀՀ կառավարությանն ու համապատասխան  նախարարություներին:

Առաջին և ամենակարևոր  առաջարկն ու հորդորը հետևյալն է՝ զերծ մնալ  ոչ բնիկ ծառատեսակներ ներկրելուց և  տնկելուց: Օրեգոնի պետական համալսարանի Անտառագիտության քոլեջի դեկանի ժամանակավոր պաշտոնակատար Էնթոնի Դեյվիսն իր ելույթի ժամանակ նշեց հետևյալը.  «Շատ կարևոր է ուսումնասիրել տվյալ ծառի կամ բուսակի գենետիկ կազմը, քանի որ որևէ մեկը չի ցանկանում կորցնել հայկական բնաշխարհում հազարամյակներ շարունակ գոյատևած այդ ծառերի գենետիկ ժառանգությունը»:

KKL-JNF իսրայելական ազգային հիմնադրամի  անտառագետ  Դոկտոր Օմրի Բոննեհը ևս հանդես եկավ նմանատիպ հայտարարությամբ:  Իսրայելական ազգային հիմնադրամն անտառվերականգնման ուղղված իր առաջին քայլերը սկսել էր Կենտրոնական Եվրոպայից տնկիներ և արմատակալներ ներկրելուց, որոնք, սակայն, հետագայում պարզվեց հարմարեցված չէին Իսրայելի բնակլիմայական պայմաններին:  Հիմնադրամն այնուհետև որդեգրել է  այլ գործելակերպ՝ արդյունքում  գրանցելով տնկիների աճի և բազմացման բարձր ցուցանիշ:

Գիտությունների ազգային ակադեմիայի, Բուսաբանության ինստիտուտի և Երևանի պետական համալսարանի գիտնականներն ու  ոլորտի մասնագետները ժողովի ընթացքում իրենց մտահոգությունն  արտահայտեցին ներկրված տնկիներից  Հայաստանի էկոհամակարգ ներթափանցող հնարավոր  ինվազիվ բուսատեսակների, ինչպես  նաև   միջատների, սնկերի և բույսերի այլ հիվանդություններ ռիսկերի առնչությամբ:

25-ամյա գործունեության ընթացքում, « Էյ Թի Փի»-ն բազմացնում է տնկիներ Հայաստանում հիմնած իր 4 տնկարաներում, իսկ մի մասն էլ՝ գործընկեր տնամերձ տնկարաններում: Հիմնադրամը մինչ այժմ տնկել է  միայն էնդեմիկ ծառատեսակներ, որոնք աճեցվում և վերջնական տնկման վայր են տեղափոխվում տվյալ տեղանքին կից գտնվող  «Էյ Թի Փի»-ի  տնկարաններից, առավելագույն բարձր կպչողականության մակարդակ ապահովելու և էկոհամակարգերը  չվնասելու համար:

Երկրորդ առաջարկությունը խառն անտառների տնկումն է, որպեսզի հնարավորություն ստեղծվի ձեռք բերել ավելի առողջ և կենսաբազմազանությամբ հարուստ անտառներ:

 Դոկտոր Բոննեհը իր ելույթում նշել է, որ «հարկավոր չէ տնկել միայն սոճու անտառներ»՝ կրկին հղում կատարելով Խորհրդային Միության և Իսրայելի անտառագետների փորձին, որոնք ժամանակին  թյուրիմացաբար տնկում էին միայն սոճու լայնատարած անտառներ:

 Վնասատուներն ու հիվանդությունները կարող են հեշտությամբ  ոչնչացնել միակազմ անտառները:  Ի դեպ, նմանատիպ երևույթի մենք ականատես ենք եղել տարիներ առաջ  Հայաստանում, երբ  այն դեռևս Խորհրդային Միության կազմում էր : Միակազմ անտառները համեմատաբար նվազ դիմացկուն են և ավելի ենթակա հրդեհների: Անդրադառնալով խառն անտառներին՝ հարկ է նշել, որ վերջիններս ավելի շատ են մթնոլորտից կլանում ածխաթթու գազ՝ այսպիսով  դրական ազդեցություն  ունենալով կլիմայի փոփոխությունը մեղմելու գործընթացում, միաժամանակ  օգնելով Հայաստանին  իրականացնել Փարիզյան համաձայնագրով ստանձնած հանձանառությունը:

 Վերջին առաջարկությունը վերաբերում է անտառվերականգնման այլընտրանքային տարբերակների դիտարկմանը, որը հիմնված չէ միմիայն թաղարներում բույսերի աճեցման վրա:

 Հիմնվելով Հայաստանում բույսերի աճեցման  և տնկման մեր երկարատև փորձի վրա՝ առաջարկում ենք հաշվի առնել հետևյալ մի քանի մոտեցումները՝

• էնդեմիկ ծառատեսակների աճեցման և վերատնկման համար ընտրեք բնակլիմայական պայմաններ ունեցող համեմատաբար մոտ գտնվող տեղամասերը:
• Գարնանը և աշնանը բույսերը տնկեք՝ կիրառելով բաց արմատային համակարգ: Այն նպաստում է բույսերի արագ աճին և տեղափոխմանը՝ հնարավորություն  ընձեռելով վերատնկել ավելի շատ ծառեր, քան թաղարների օգտագործման պարագայում:

• Նոր տեխնոլոգիաներ փորձարկելու նպատակով ուսումնասիրեք փորձնական ծրագրեր, ինչպես օրինակ՝ հեռակառավարվող անօդաչու սարքերի միջոցով տնկումներ:

• Տնկեք սերմեր, ինչպես օրինակ կաղիններ՝ որպես լրացուցիչ տնկիներ

Մենք ոգեշնչված ենք մինչև 2050 թվականը Հայաստանի անտառածածկ տարածքների  կրկնապատկման աշխատանքներում Հայաստանի բոլոր քաղաքացիների ներգրավվման գաղափարով:  Այս նպատակի իրականացման ճանապարհին« Էյ Թի Փի»-ն  հանձն է առնում դառնալ  ՀՀ նախարարությունների ռազմավարական գործընկերն ու կիրառել բույսերի աճեցման և ծառատնկման բնագավառում իր 25-ամյա փորձն ու գիտելիքները:

Նյութը կազմեցին «Էյ Թի Փի»- ի Երևանյան գրասենյակի  ծրագրերի համակարգող  Արթուր Հարությունյանն ու «Էյ Թի Փի»-ի փոխտնօրեն Ջեյսոն Սոհիկյանը