Էլի Խորենին հիշեցի: Պարկիսոնի հիվանդություն ուներ: Մանրաքայլ, ոտքերը քստքստացնելով առաջանում էր: Ուշադիր նայում էի նրա շարժին: Ժպտաց:

-Աստծուն եմ մոտենում,- ասաց:

Ամեն քնելիս, աչքերս փակում, օր եմ գլորում: Օր օրի առաջանում եմ: Խորենի պես ընթացքս դանդաղելով՝ առաջ եմ գնում: Ես էլ եմ Աստծուն մոտենում: Դժվարն էս աշխարհը լքելն է: Անկարելին էս ծաղիկ լույսից, կանաչ, կապույտ, ծիրանագույն և բազմագույն բնությունից կտրվելն է, հեռու, մոտիկ ընկերներից ու բարեկամներից հեռանալը… Երբ մենակ ես… Երբ մենակ ես մահվան հետ: Մութը քեզ ընկեր չէ, լռությունը ապավեն չէ,  ոչ էլ դադարը՝ կանգառ. շուրջդ անդունդ է, անհատակ վիհ, վերջ, որն անվերջություն է: Եվ մենակ ես այդ ամենի հետ: Այդ պահին, թերևս, մի բան կարելի է ցանկանալ՝  թոթափել մենակությունը, անէանալ, տարրալուծվել… Բայց ինչու՞ եմ հիմա մահվան մասին մտածում, երբ առջևս բավականին կյանք կա: Պարզ ջրերի մեջ քարեր են նետում, ահա թե ինչու… Ջրեր են պղտորվում… Ապրելը լավ է, իսկ լավ ապրելն ավելի քան լավ: Երկու երնեկը իրար հետ չի լինում: Իսկ Ռուբիկը մի այլ կարծիքի է: Սրճարանում նստած ենք երեքով: Սեղանի զարդը մանկամարդ կինն է՝ փառահեղ, խոյահար երկու կրծքով:

-Հրաշք է կյանքը,- ասի,- բայց լավ ապրելն ավելի քան հրաշք է… Չի լինում, էլի, չի լինում…,-դժգոհեցի,- Երկու էրնեկը իրար հետ չի լինում…

-Բա էս ի՞նչ ա…

Ռուբիկը տեղից ծառս էր եղել: Ափերի մեջ երկու գունդ ստինքներ էին, որոնք մինչ այդ, կողք կողքի, խաղաղ գոյակցում էին բարգավաճ լանջին: Խեղճ տիկինն ամոթխած ժպտում էր: Դիմացն ուրիշ մարդ չէր… Հախվերդյան Ռուբիկն էր՝ լպիրշ ուրախությունը դեմքին:

Իսկ կյանքը շարունակվում էր: Պարզ ջրերի մեջ էլի քար էին նետել: Ղարաբաղում զինվոր էր զոհվել…

Իմ մայրն էլ, Ծառուկյան Գագիկի պես, Սահմանադրական դատարանին ասում էր Սահմանական դատարան: Ասում էր, Սահմանական դատարանն իմ նկատմամբ դաժան  վճիռ է կայացրել, ինձ մենակության է դատապարտել…  Հորս մահից հետո ութսուն երեք տարեկան մայրս գյուղի տանը մենակ էր մնացել՝ մահվան դեմ հանդիման:  Իսկ ի՞նչ անի որդեկորույս մայրը, երբ դիմացը սոսկ մահ չէ…  Տխրում եմ, տխրում են շատերը, վիշտը վշտաբեկ սրտեր է ծակում: Մինչդեռ, տրտմությունը բոլորի համար չէ: Կողքիս անդարդ լածիրակը ետևից անկանոն ձայներ է թողնում. խղճահարություն հարուցող, ինքնակեղեք, մելամաղձոտ ձայներ…

-Էդ ի՞նչ էր…,- շուրջս եմ նայում:

-Ուրախ ձայներ,- հպարտանում է:

Իր խելքին ուրախ նոտա էր բռնել: Սահմանում զինվոր չուներ: Թքած ուներ սահմանի վրա: Սահմանական դատարանը ներողամիտ էր գտնվել: Նա էլ է ապրում: Ապրում են տխրությունն ու «ուրախությունն» իրար խառնված: Օրեր են գլորում. մարդ կա՝ երկու ոտքով, մարդ էլ կա՝ չորսով… Մեր կյանքն անդարդ էշերի պակաս չունի…

Էշերի մասին էի գրում՝ մարդ մեռավ: Հենց նոր, ինտերնետից լուր ստացա, որ ինֆարկտից մահացել է մեր ընկերը՝ լուսանկարիչ Գերման Ավագյանը: Քանի, քանի անգամ է նրա օբյեկտիվն ինձ որսացել ու տեղնուտեղը նկար դարձրել… Ընդամենն ակնթարթ էր: Հետո ես նկարից ելնում, էլի կյանք էի վերադառնում: Իսկ նա՝ անդարձ գնաց. միայն նկարը մնաց, ինչ խոսք, լույսի հետ շաղախված… Մեր ժամանակն է մեռնում: Տեսնես, ո՞ր տողիս վրա, ո՞ր պատմվածքիս տակ ես կմեռնեմ: Համո Սահյանն ասում էր՝ մեռնելու բազմաթիվ հնարավորություններ կան. կարելի է մեռնել ինֆարկտից, կաթվածից, քաղցկեղից, թոքախտից, վթարից…,- ասում էր,- բայց, որ կմեռնեմ սովի՞ց… մտքովս չէր անցնում… Լսու՞մ եք, ասում էր մեր ժամանակների մեծն պոետը՝ Համո Սահյանը, ասում էր, անցած դարի իննսունական թվականների սկզբներին, երբ մութը, սառնամանիքը, քաղցն ու պատերազմը, ձեռք ձեռքի տված, սողոսկել էին տները… Ես կասեի՝ էլի լավ պրծավ. ոչ միայն պոետ, այլ Մարդ մնաց… Օրերը մռայլ էին, ցուրտ ու անպտուղ, բայց ոչ այնքան անբովանդակ… Համազգային ջոջերը փողոցները մտրակում էին սրբատար մեքենաններով… Արդեն իսկ, նրանց վզներն ու բոխախները հաստացել էին արնածոր բուղի պես: Համո Սահյանը, Վիկտոր Համբարձումյանը, Մհեր Մկրտչյանն ու ազգի մյուս մեծերը, վառարանի կողքին կծկված, իրենց մահկանացուն էին կնքում, իսկ նրանք, իշխանական բազրիքներին թառած, կապիտալի նախնական կուտակումով էին զբաղված: Հիմա էլ շատ բան չի փոխվել, ընդամենը տեղի է ունենում կուտակված կապիտալի «արդարացի» վերաբաշխում:

Անդարդ սրիկան սեպերը բաց՝ ծիծաղում է. երևի իր «սրամտության» վրա, միգուցե և՝ աշխարհի… Մարդկանց, ավելի շատ, ծիծաղից եմ ճանաչում… Երբ ծիծաղում է մի բանի վրա, որի համար կարելի է լացել…

-Հոգնել եմ, անկեղծ ասած, շատ եմ հոգնել…

-Վերնիսաժում արածդ ի՞նչ ա, պարապ կանգնա՞ծ չես,- հակադարձում է հարևանս…

Բայց ես էլ իմ պատասխանն ունեմ.

-Ենթադրենք ձին բիրով կապած է նույն տեղից… Հմի բիրով կապած ձին շա՛տ կհոգնի՞, թե՞ արձակածը…

Էս է՝ քսանհինգ տարի շարունակ շղթայված անասունի պես կապված եմ նույն սեղանից… Միակ մխիթարանքս էն ա, որ գալիս են, գալիս…  ընթերցողներս հաճախ են ինձ այցի գալիս: Ինչու՞ են ինձ գնահատում… միգուցե և, որ գրականությանը մի այլ աչքով եմ նայում: Վրեժ Սարուխանյանը կասեր՝ Լևոն Ջավախյանը քանդում է գրականության պատերն ու ցանկապատերը: Ինձ էլ են հեղափոխականի տեղ դրել: Հին ընկերներիս գումարվում են նորերը, նորերին Էլ ավելի ու ավելի նորերը: Յուրաքանչյուր լավ մարդու գալուստ ինձ համար տոն է: Հեմինգուեյի համար Փարիզն էր տոն, ինձ համար՝ մարդը: Վանոն իր մի պատմվածքում ասում է. «Ես ո՞վ եղա, որ ինքս ինձ էդքան հերիք եղա…»: Ես ինձ հերիք չեմ… Պիտի կողքիս մարդ լինի, որ ես լինեմ: Էն ժամանակներում, երբ Վանո Սիրադեղյանը էս տողերն էր գրում, նա, կեպին աչքերին քաշած, փորից ու ոռից զուրկ, 1-ի պես լղարիկ երիտասարդ էր, այնքան նիհար, որ Ռուբիկ անունով նկարիչ ընկերն ասում էր. «Վանո՛, ոնց որ մայիսի 1-ը լինես…»: Պաշտոնը նրան էլ տարավ: Մայիսի 1-ից բան չմնաց: Շարժման տղերքի համար յուրաքանչյուր օր տոն էր: Մենք դարձանք Վանոյի պատկերով ու նմանությամբ, իսկ իրենք 1-ին գումարած պլյուս, երբ վզների հաստությունից գլուխը գելի քյալի նման կորցրել էր դյուրաշարժությունը: Մենք հաց չունեինք: Ներկան ցուրտ էր ու մութ, ապագան՝ խավար… Երեսուն տարի է անցել: Ժամանակի մաղում շատերը մաղվեցին, հեռացան ու մոռացվեցին, որոշները՝ մահվան, որոշներն էլ՝ նախանձի, չկամության, բարձր պաշտոնի, կամ այլ պատճառով: Աթոռներ շրջվեցին: Հիմա Նիկոլն ասում է հին ընկերներիցս խուսափում եմ, քանզի ում բարև եմ տալիս, մի բան է ուզում: Կյանքի օրենք է. ընկերոջս պաշտոն տվեցին, և ես ստիպված եմ երկրորդ անգամ նրա հետ ծանոթանալ… Գալիս էլ չի, որ ծանոթանամ…  Չի գալիս հետս սելֆի անի, որ մարդ զգա… Դե, թող էտենց  վարչապետ էլ մնա: Վարչապետը ամեն մարդու ընկեր չի և ոչ էլ թշնամու հետ գործընկեր: Բայց ասել իմ մերը՝ բիճն էլ իր կնունքն ուզում ա… Նիկոլն, իր մեծ հեղափոխությունը մարսած, հիմա էլ ուզում է միկրոհեղափոխություն անի դիվանագիտությունում: Մինչդեռ, հարևան երկրի հարևան նախագահը, դեմքի ջղաձիգ արտահայտությամբ, լպիրշ հեգնանքը երեսին, ժպտում էր: Նախագահները պատերազմի և խաղաղության հարցերին տարբեր դիրքերից են մոտենում: Դա իր արձագանքն է գտնում իրենց երկրներում: «Արմնյուզ»-ով եմ տեսել. սիրուն երեխայի լուսանկարը ձեռքին՝ ադրբեջանցի հեռուստալրագրողը դիմում է քաղաքացուն.

-Գեղեցի՞կ երեխա է, չէ՞…

-Այո՛,- հաստատում է քաղաքացին:

-Որ իմանաք այս երեխան հայ է, ի՞նչ կանեիք…

-Կսպանեի,- անվարան, պատասխանում է քաղաքացին:

-Ինչու՞…

-Որ մեծացավ, ինքն է իմ երեխային սպանելու…

Պատասխան, որն ամբողջությամբ տեղավորվում է սաֆարովյան տրամաբանությունում:

Հոգեխույզ լրագրողը շարունակում է դեգերումները:

Նույն երեխայի գեղեցիկ լուսանկարը ցույց է տալիս մեկ այլ քաղաքացու:

-Գեղեցի՞կ է, այնպես չէ՞…

-Այո՛,- աներկբա ընդունում է քաղաքացին:

-Որ իմանաք հայ է, կսպանեի՞ք…,- իր հարցադարանի նենգ հարցերն էր շարադրում՝ հոգեվերլության մեջ իրեն հաստատող լրագրողը:

-Ես հո հա՞յ չե՛մ… ,- Բա՜…ադրբեջանցին էլ  է հումանիստ:

Ա՛յ, քեզ հումանիզմ…  Դեռ ավելին, մարդասիրության սեպարատ օրինակ, որն առանձնապես հատուկ է ադրբեջանցուն… Այսքանից հետո, էլ ի՞նչ միկրոհեղափոխություն… Միկրոինֆարկտ կարելի է ստանալ, նամանավանդ ես, քանզի մեկ անգամ չէ, որ ուշագնաց եմ եղել: Ոսկու շուկայում աշխատած տարիներս էին: Շոգ էր: Բացի տոթից, օդը հագեցած էր նաև սրահի ոսկերչական արհեստանոցներից ելնող թունավոր նյութերով: Հեղձուկից գլուխս պտտվում էր. շունչս՝ մարում, կամաց խլանում էի…. Նոր սկսվող ֆիլմի նման աչքերս մթնում էին: Այնուամենայնիվ, ընկերներիս հասցրի տեղեկացնել, որ ուղեղի մթագնում ունեմ, առանձնապես չանհանգստանան. «Առաջին անգամը չի,- ասի,- կքնեմ ու էլի կարթնանամ…»: Երևի սպասվածից շատ էի քնել: Աչքերս որ բացեցի, օդի մեջ լղոզված Սամվելի աղոտ պատկերն էր: Կենդանության նշաններս ոգևորել էին նրան: Ժպտում էր.

-Գափոն էկե՞լ էր,- ասաց:

-Էջմիածինցի՞…

Էջմիածինցի Գափոն արհեստավոր էր, քսան հազար դրամի արծաթի լոմ էր ինձնից տարել. էս է քանի ամիս է՝ ոչ ինքը կար, ոչ էլ փողը…

Սամվելի ժպիտը կամաց-կամաց փոխվում էր հռհռոցի.

-Արա, է՛դ Գափոն չի՛, է՞.. հոգեա՛ռդ, հոգեա՛ռդ… Գաբրիել հրեշտակապետը…

Դեռևս թույլ էի, սաստիկ թույլ. ոչ գլուխս էի կարողանում բարձրացնել, ոչ էլ ոտքս, որ գոնե եղբայրական մի աքացի հասցնեմ ավետաբերիս… Բայց դա ի՞նչ էր փոխելու… Միևնույն է, մի օր Գափոն գալու էր… Թե ե՞րբ, Աստված գիտի: Կյանքը գաղտնիք է: Մի բան ակնհայտ է. ինչպես երկարացված սեանսում՝ լույսերն աստիճանանաբար կմարեն. ես կգնամ մի այլ աշխարհ, մի այլ ֆիլմ դիտելու…

25.02.2020թ.