Նոր գրքի մասին լուր գրելիս սովորաբար այսպիսի նախաբան է ակնկալվում․ «լույս է տեսել Այսինչ, Այսինչյանի «Այսինչ» վեպը, որտեղ․․․»․ Աննայի «Խաննա»-ի մասին այդպիսի տեքստ գրել չես կարող, քանի դեռ չես կարդացել, եւ, հետո գուցե թե այդպիսի տեքստի կարիք չի էլ լինի, որովհետեւ «ինքնուրույն» կարդալը նորից շրջանառության մեջ դնելու փորձ է անում հենց ինքը՝ Աննան։

Կարճ ասած՝ վեպ, որը չունի նախաբան եւ վերջաբան, վեպ, որտեղ չկա «հեղինակի խոսք» նախատրամադրող տեքստ եւ վեպ, որտեղ հեղինակի լուսանկարն ու կենսագրական տվյալները եւս «բացակա» են ․․․ Երեկվանից՝ սեպտեմբերի 18-ից,  արդեն գրասեղանիս է «Խաննա»-ն, գրախանութներում՝ նույնպես։

Վեպի շնորհանդեսը տեղի ունեցավ արտակարգ դրության պայմաններում, բացօթյա, ՀԲԸՄ ներքին բակում՝ առանց շնորհանդեսներին հատուկ «ընդունված» ձեւաչափի․ չկար տեքստ Աննայի մասին, չկար տեքստ վեպի մասին եւ չկար նախատրամադրող «ակնարկը»։ Կար տրամադրություն․ Աննան՝ տոնական էր, գրական համայնքի ժողովուրդն ու էլի շատ հյուրեր՝ իրար կարոտած, դիստանցիաներով ու առանց (էլեկտրոնային երաժշտությունն ապահովում էին Հոլլին, Աննան եւ  Missteikk-ը, հյուրասիրությունը՝ artPR-ը)։

Աննան վեպը սկսել է գրել 2018-ի հոկտեմբերի վերջից, շարունակել մինչ դեկտեմբեր, հետո՝ 2019-ի ապրիլ-մայիսին, ու, ինչպես ինքն է ձեւակերպում․ «4 ամսվա ընթացքում՝ 7 ամսվա մեջ»։ Այնուհետեւ վեպն անցել է «սպասման» ռեժիմի․ նախ ԿԳՄՍ նախարարության դրամաշնորհի տրամադրմանը, ապա խմբագրման, սրբագրման եւ այլ աշխատանքների ընթացքն ընդգրկել է 2019-ն ամբողջությամբ, իսկ, երբ 2020-ի մարտին վեպն արդեն տպարանում էր, մեկ շաբաթ անց ազդարարվեց արտակարգ դրության մասին, ու սկսվեց հարաբերական դադարը։

Ի վերջո վեպն այսօր արդեն հասանելի է ընթերցողին, ով, ինչպես արդեն նշեցի, չունի «հատուկ» տեքստ, որով պիտի առաջնորդվի կամ կողմնորոշվի՝ կարդում է, թե ոչ, հետաքրքիր է իրեն նյութը, թե ոչ․․․․ Աննայի այս որոշումը ինձ էլ է սպասեցնել տալիս․ վեպն ավարտելուց հետո կխոսեմ Աննայի հետ, կհասկանամ՝ գրում եմ տպավորությունս, թե ոչ, զրուցում ենք վեպի մասին, թե ոչ, չնայած որ այն ամենասպասված գրքերի թվին է պատկանում։

․․․Բայց մի կարեւոր նամակ կա, որն Աննային հղել է սփյուռքահայ իմաստասեր, գրականագետ, թարգմանիչ Մարկ Նշանեանը, եւ, քանի որ Աննան նամակն այլեւս հանրայնացրել է, տեղադրում եմ այն ստորեւ․

«Աննա,

քանի մը օր ապրեցայ «տատ»ին եւ «Խաննա»ին հետ։ Հիմա որ կարդացի վէպը, կրնամ ըսել հաստատ մէկ բան, կամ չէ, չորս բան։ Մինչեւ հիմա չունէինք հայալեզու իսկական վիպագիր (արեւմտեան կողմն աշխարհի՝ ըսենք Զապէլ Եսայեանէն ի վեր, իսկ արեւելեան կողմն աշխարհի՝ երբե՛ք, այդ է ամբողջ հարցը, կիները շատ բան կրնային ընել, նոյնիսկ ռեժիմին պաշտօնական ներկայացուցիչները եւ պրոպագանդիստները ըլլալ, բայց իսկական վիպագիր դառնալը արգիլուած էր իրենց), ուզեցի ըսել անշուշտ իսկական կին վիպագիր, բայց քանի որ չգրեցի կին վիպագիր, բան մը կը նշանակէ հարկաւ։ «Կի՞ն վիպագիր», թէ՞ «վիպագիր»։ Վէպը որպէս ժանր վերստեղծել պէտք էր։ Գիծ քաշելով։ Ուրիշ տեղէ մեկնելով։ Իմ ուղեղս գիտե՛ս թէ ինչպէս կ՚աշխատի։ Կարդալու ատեն՝ կը հարցնեմ ես ինծի. ի՞նչ էր այդ «վէպ» ըսուածը։ Ինչի՞ կը ծառայէր։ Ի՞նչ բան կ՚իրագործէր մեր աշխարհի երեսին։ Ինչի՞ կը պատասխանէր կամ կը համապատասխանէր։ Պատասխան ուրեմն (քու պատասխանդ է). թաքցնելու անհրաժեշտութեան։ Երեք հարիւր էջ գրել գաղտնիքը ըսելու եւ չըսելու համար։ Երկուքը միաժամանակ։ Գաղտնիքը այնպիսի ձեւով պարուրել ու ծուարել, որ պաշտպանուի ան ընդմիշտ, ինչպէս եգիպտական արձանիկ մը բուրգի մը խորքը դրուած յաւիտենութեան որպէս նուէր։ Երեք հարիւր էջը հաւասարեցնել գաղտնիքին։ Բայց այնպէս մը ընել նաեւ որ  «երկրի» գաղտնիքը ըլլայ։ Ուր պարուրուելէ ետք, բուրգը բարձրացուելէն ետք, «երկիր»ը չըլլայ նոյնը ինչ որ էր առաջ։ Փլի։ Ինքն իր փլուզումը ներկայացնէ։ Եւ կիներուն տեղը այդ երկրին մէջ։ Կիներուն ցաւը, խօսքը, ներկայութիւնը, ուժը, նրբութիւնը։ Այս՝ երկրորդ բանն էր որ պիտի ըսէի։ Խենթենալիք համարձակութիւնը, որ համարձակութիւն չէ, քանի որ բնական է։ Բայց գին մը կայ վճարելիք այդ բնականութեան համար։ Անշուշտ։ Եւ երրորդ կէտը հետեւեալն էր, պիտի խնդաս վրաս։ Բառարան մը պիտի կազմեմ։ Հայաստանեան հայերէնի բառարան մը։ Միայն այս վէպէն քաղուած բառապաշարով։ Մէջը պիտի դնեմ բոլոր բառերը որոնք արեւմտահայ ականջի մը համար՝ առաջին մօտեցումով անճանաչելի են։ Երեք հազար բառ (համրեցի)։ Երկիրը խօսեցնելու ձեւ մը։ Իսկ չորրորդ կէտը ի՞նչ էր։ Չորրորդը շատ պարզ. ճիշդ էր որոշումը ինձմէ յառաջագունէ «հովանաւորական» խօսք չդնել շապիկին վրայ կամ որպէս յառաջաբան։ Աննա, ի՞նչ պէտք ունիս արտաքին խօսքի մը, արական եւ այրական խօսքի մը։ Պիտի խօսիս դուն մինակդ։ Վէպը պիտի խօսի մինակը, արականը եւ կնականը պիտի շաղախէ, անոնց միութիւնը պիտի ձախողեցնէ, բուրգը պիտի ըլլայ որ ինքն իր փլուզումը կը ներկայացնէ, ինչպէս ամենավերջին տեսարանին մէջ»։ 

Մարկ Նշանեան

——————————

Հետգրություն։ Վեպը ստեղծվել է ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության «Աջակցություն ստեղծագործողներին եւ հետազոտողներին» դրամաշնորհային ծրագրի շրջանակում։

Հրատարակչությունը՝ «Մետրո», խմբագիր՝ Վիոլետ Գրիգորյան, սրբագրիչ՝ Թագուհի Սուսլիկյան, գրքի ձեւավորումը՝ Գոհար Գրիգորյանի, շապիկի նկարը՝ Սոնա Աբգարյանի։ 

Գլխավոր լուսանկարը՝  Անուշ Քոչարյանի։