«Հետքի» հարցերին պատասխանում է Էքս-Մարսելի համալսարանի Մերձավոր Արեւելքի ուսումնասիրությունների ամբիոնի դասախոս Թալին Փափազյանը

-Տիկին Փափազյան, հայկական կողմն անընդհատ շեշտում է, որ խաղաղության վերահաստատումը հնարավոր է այն դեպքում, երբ Թուրքիան դուրս գա կոնֆլիկտից։ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրները, այդ թվում՝ Ֆրանսիան, արդեն մեկ շաբաթ չեն կարողանում Էրդողանին եւ նրա բանակին դուրս բերել հակամարտությունից։ Ինչո՞ւ են թերանում Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ն, Ֆրանսիան եւ մյուսները։

-Ղարաբաղում շարունակվող պատերազմական փուլին պետք է նայենք ոչ միայն որպես հակամարտության երկար պատմության նոր դրվագ, այլեւ միեւնույն ժամանակ որպես Թուրքիայի կողմից 2010-ականների կեսերից մղվող պատերազմների նոր թատերաբեմ: Այս թատերաբեմերը ավանդաբար գտնվում են Մերձավոր Արեւելքում՝ Սիրիայում եւ Լիբիայում, որտեղ Թուրքիան շահեր ունի ընդդեմ Ռուսաստանի, Միացյալ Նահանգների, նաեւ Ֆրանսիայի: Խոսելով Ֆրանսիայի մասին, որը ես ավելի լավ գիտեմ, կարող եմ ասել, որ տարաձայնությունները նոր քայլերի են հանգեցրել այս ամառ: Մի կողմից՝ ագրեսիան ֆրանսիական «Le Courbet» նավի վրա, որը պարեկություն էր անում Լիբիայի ափերից դուրս եւ ճանաչվում էր «թիրախ» թուրքական նավի կողմից, այլ կերպ ասած՝ մի երկրի կողմից, որը ենթադրաբար պետք է լինի ՆԱՏՕ-ի գործընկեր: Եվ մյուս կողմից՝ Թուրքիայի հորատման գործողությունները Միջերկրական ծովի արեւելքում, որոնք ոտնահարում էին Հունաստանի ծովային իրավունքները. Հունաստանը 1980-ականների կեսերից Ֆրանսիայի եվրոպական գործընկեր երկիր է: Հետեւաբար, Ֆրանսիայի եւ Թուրքիայի հարաբերությունները բավականին դեգրադացված են:

Ակնհայտ է, որ Հայաստանի համար այսօր ամենակարեւոր խնդիրը Թուրքիայի միջամտության չեզոքացմանը հասնելն է ռազմական մակարդակով, երկրորդ քայլում ՝ դիվանագիտական: Եվ միջազգային հանրության գործընկերները լսում են այս խնդրանքը: Բայց պետք է նկատի ունենալ, որ երբ Ֆրանսիան, ԱՄՆ-ն կամ Ռուսաստանը խնդրում են Թուրքիային դադարեցնել միջամտությունը պատերազմին, այդ խնդրանքը մտնում է շատ ավելի մեծ հետաքրքրությունների շրջանակի մեջ. օրինակ՝ սիրիացի միգրանտների խնդիրը, որոնց Եվրոպան եւ, մասնավորապես, Ֆրանսիան չեն ցանկանում տեսնել Շենգենյան գոտի զանգվածաբար ժամանելիս, ինչը տարիներ շարունակ օգտագործվում է Թուրքիայի կողմից որպես լծակ եվրոպական երկրների վրա: Հայաստանը պետք է շարունակի ամուր եւ հստակ դիվանագիտական ​​գիծը, որն ստանձնել է կիրակի օրվանից՝ իր բոլոր հնարավոր ուղիներով: Իրավիճակն այնտեղ բարենպաստ է, նույնիսկ եթե ուժերի հավասարակշռությունը Դավթի համեմատությունն է Գողիաթի դեմ:

-Երեկ Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը բանակցությունների վերսկսման նոր մեթոդ է առաջարկել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում։ Ձեր կարծիքով ինչի՞ մասին է խոսքը։

-Ես կարծիք չունեմ այն ​​մասին, թե ինչ կարող է լինել այս նոր մեթոդը, քանի որ դրա մասին դեռ ոչինչ չի ասվել: Համենայն դեպս, անհրաժեշտ է Մինսկի խմբի անդամների ուշադրությունը հրավիրել բանակցությունները վերսկսելուն պես Արցախի ներկայացուցիչներին ընդգրկելու անհրաժեշտության վրա: Առանց նրանց մասնակցության՝ ոչ մի լուծում հնարավոր չէ մշակել: Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանության բանակի հրամանատարը Հայաստանի եւ Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարների հետ ստորագրել է 1994 թ. հրադադարի մասին համաձայնագիրը եւ 1995-ի համաձայնագիրը: Ամեն ինչ պետք է անել այս իրողությունից նորից սկսելու համար, քանի որ այդ փաստաթղթերը կրում են բոլոր շահագրգիռ կողմերի ստորագրությունները:

-Հայկական զինուժն այս պահին մենակ կռվում է Ադրբեջանի, Թուրքիայի եւ ահաբեկիչների դեմ։ Միջազգային հանրության անտարբեր վարքագիծն ինչո՞վ եք բացատրում։

-Իրավիճակն իսկապես Հայաստանի համար մեծ մարտահրավեր է: Բայց հակառակ այն ամենին, ինչ Դուք կարող եք զգալ, սա անտարբերության ժամանակ չէ: Ես նորից կխոսեմ այն ​​մասին, թե ինչ է կատարվում Ֆրանսիայում: Լրատվամիջոցները համեմատաբար կարեւոր տեղ են տալիս թեմային, եթե համեմատենք Հայաստանի համար վերջին տարիների նշանակալից իրադարձությունների հետ։ Շատ ավելին, քան 2016-ի քառօրյա պատերազմի եւ ավելին, քան թավշյա հեղափոխության համար 2018-ին: Հիմնական լրատվամիջոցներում համակրանքի հոսանքները տեսանելի են հօգուտ հայերի: Սեպտեմբերի 30-ին նախագահ Մակրոնը բացահայտ խոստովանեց, որ այս պատերազմում ագրեսորն Ադրբեջանն է, մի բան, որ երբեք չի արվում: Հաջորդ օրը Ֆրանսիան զեկուցեց Ադրբեջանի կողմից վարձկանների օգտագործման մասին:

Եվրոպական հասարակական կարծիքն այժմ բավական տրամադրված է լսելու, թե ինչ է նշանակում պատերազմը Արցախում, քանի որ Եվրոպայում աշխարհաքաղաքական իրավիճակը որոշակի առումով համընկնում է այդ հարցերին:

Ինչ վերաբերում է այն փաստին, որ Հայաստանը պայքարում է «միայնակ». Դուք ճիշտ եք, փաստ է, որ այսօր Արցախի եւ Հայաստանի զինված ուժերը դիմադրում են Թուրքիայի կողմից օժանդակվող ադրբեջանական զինված ուժերին մի քանի մակարդակներում ՝ վարձկանների մատակարարումից մինչեւ օդային ուղղակի աջակցություն: Բայց այս մենությունը չի հակասում Հայաստանի ցանկություններին, ավելին՝դա համապատասխանում է նրա շահերին: Այն փաստը, որ պատերազմի ներկա փուլում հայկական ուժերը գործում են ինքնուրույն, բխում է հայկական կողմի շահերից, նույնիսկ եթե դա մեծ գին ունի մարդկային կյանքում:

Ակնհայտ է, որ որքան շատ ռեսուրսներ օգտագործի Թուրքիան հակամարտության մեջ, այնքան մոտենում է այն պահը, երբ Հայաստանը ստիպված կլինի կոչ անել արտաքին միջամտության, հնարավոր է՝ Ռուսաստանին: Բայց ես համոզված եմ, որ Հայաստանի եւ Արցախի իշխանությունները վճռական են իրենց ուժերով աշխատել հնարավորինս երկար, քանի որ նրանք վաստակում են իրենց միջազգային գործընկերների, այդ թվում՝ Ռուսաստանի հարգանքը եւ իրենց դիրքորոշումները պնդելու ունակություն, ներառյալ՝ հակառակորդների նկատմամբ, երբ կգա քննարկման ժամանակը:

-Այսօր Արցախի արտաքին գործերի նախարարությունը միջազգային հանրությանը կոչ է արել ճանաչել Արցախի Հանրապետության անկախությունը՝ նշելով, որ ստեղծված պայմաններում Արցախի միջազգային ճանաչումը տարածաշրջանում խաղաղության եւ անվտանգության վերականգնման միակ գործուն մեխանիզմն է։ Այս պահին միջազգային հանրությունը պատրա՞ստ է դրան:

-Հավանաբար ոչ, բայց ռացիոնալ է, որ Արցախի ներկայացուցիչները դիմում են այս կոչով։ Ինչպես նշեցի, 1994 թ.-ին Լեռնային Ղարաբաղը գրանցեց իր մասնակցությունը հրադադարի մասին համաձայնագրով: Մինչեւ 1997 թվականը հանրապետության ներկայացուցիչները՝ նույնիսկ որպես այդպիսին չճանաչված, քննարկումների մաս էին կազմում: Դրանից հետո Ադրբեջանը հրաժարվեց բանակցությունները շարունակել նրանց հետ եւ պահանջեց շարունակել միայն Հայաստանի հետ:

1998-ի սկզբին ՀՀ նախագահի պաշտոնում ընտրվեց Ռոբերտ Քոչարյանը: Նրա ծագումն ու քաղաքական կարիերան նրան դրդեցին խոշոր ռազմավարական սխալի՝ համաձայնել բանակցել Ադրբեջանի հետ «երկուսի համար»: Այսօրվա պատերազմն արագացնում է այս ժառանգության շտկումը, որը 2018-ից ի վեր նաեւ Փաշինյանի կառավարության նպատակն է:

Եվ, անկասկած, 1992 թվականից ի վեր ավելի լավ ժամանակ չի եղել՝ աշխարհի առաջ դնելու հետեւյալ հավասարումը. ինքնորոշումը հավասար է բնակչության անվտանգության, ստատուս քվոն՝ մշտական ​սպառնալիքի: Սրա հերթական վկայությունն այսօր կրկին Ստեփանակերտի հրետակոծությունն է:

Լուսանկարը՝ civilnet.am-ի