Գյումրեցի ավագ լեյտենանտ Վարդգես Մինասյանի սպայական գլխարկն այլեւս դրված է հյուրասենյակի պահարանի վրա՝ Վարդգեսի լուսանկարի կողքին:

Հյուրասենյակում ծանր լռություն է: Նման իրավիճակներում ցանկացած հարց կարող է անիմաստ թվալ: Վարդգեսի մայրը՝ տիկին Վարդուհին, խոր հոգոց է հանում, խզված ձայնով ներողություն խնդրում ու դուրս գալիս հյուրասենյակից: Բոլորս նայում ենք Բետիին՝ 5-ամյա շանը: Նա աշխույժ վազվզում է, հետո պտույտներ է անում: Իսկ երբ սկսում է խաղալիքները փնտրել, ժպտում ենք նրա գործադրած ջանքերի համար:

Տիկին Վարդուհին աննկատ մոտենում է բազմոցին, ինքն էլ հետեւում է Բետիի աշխուժությանը: Ասում է՝ այս օգոստոսին որդին մեկ ամսով արձակուրդ էր եկել, սեպտեմբերին էլ քրոջ նշանադրությունն էր: Դրանից օրեր անց Վարգդեսը ճամպրուկն էր դասավորում՝ ծառայութան վերադառնալու համար: Բետին տանը եղած բոլոր հողաթափերն ու կոշիկները, տարել լցրել էր ճամպրուկի մեջ, ինքն էլ տեղավորվել ճամպրուկում: Սա պատմելուց հետո տիկին Վարդուհու ձայնը դարձյալ խզվում է: Սեղանից վերցրած անձեռոցիկներն արագ խոնավանում են, ինչպես հորդառատ անձրեւի ժամանակ է լինում: Սակայն այս դեպքում դրանք թրջվում են որդուն կորցրած մոր արցունքներից:

Վարդգես Մինասյանը 26 տարեկան էր: Թե՛ տնեցիները, թե՛ ընկերները նրան Վկուլ էին ասում: Մինչեւ բանակ զորակոչվելու տարիքը Վարդգեսը զբաղվում էր ըմբշամարտով: Թեեւ չեմպիոնական տիտողներ ուներ, սակայն մի քանի անհաջողությունից հետո հիասթափվել էր՝ որոշելով զինվորական դառնալ: Ընդունվել էր Վազգեն Սարգսյանի անվան ռազմական համալսարան: Քույրը՝ Վիոլետան, ասում է, որ բուհն ավարտելուց հետո եղբայրը հրաժարվել էր մասնակցել զորամասի ընտրության վիճակահանությանն ու դիմել, որ իրեն ուղարկեն Ջաբրայիլ: Այդպես էլ վարվել էին: «Կյանքի մինչեւ վերջին վայրկյաններն էլ ապրեց Ջաբրայիլում»,- նշում է քույրը՝ շարունակելով, որ եղբայրը շատ էր նվիրված զինվորներին:

-Սաղ խալիներս հավաքեց, տարավ, ինչ ունեինք, տանում էր դիրքեր: Ասում էր՝ տանեմ-փռեմ զինվորներիս ոտքերի տակ, հանկարծ չմրսեն,- ասում է տիկին Վարդուհին:

-Հա, ինքն ապրում էր զինվորով, զինվորը պիտի չմրսեր, տաք լիներ,- շարունակում է Վիոլետան:

-Ու ամենակարեւորը՝ կուշտ լինեն,- ավելացնում է մայրը:

Վերջին արձակուրդից հետո Վարգդեսը սրճարան-ավտոբուս էր տարել Ջաբրայիլ, որն ամայի Ջաբրայիլում փոքր օազիս ու հետաքրքրություն ստեղծելու համար էր: Բացումը պետք է լիներ սեպտեմբերի 21-ին, անգամ փուչիկներ էր տարել դրա համար: Արարողությունը, սակայն, հետաձգել էր կիսատ գործեր ունենալու պատճառով:

Քիչ հետո Վիոլետան հարեւան սենյակից բերում է ոսկեգույն երիզով կարմիր, կապույտ բարձ, որի մի երեսին Վարդգեսի մարտական դիրքի համարն է՝ 111:

-Սա միակ բանն է, որ Վարդգեսից մնացել է,- նշում է քույրը:

Սեպտեմբերի 26-ին դիրքեր բարձրանալուց առաջ Վարդգեսը խոսել էր մոր հետ: Խոսակցությունն առօրեական էր, առանձնապես ոչ մի արտառոց բան չէր եղել: Հաջորդ օրը տնեցիներին չէր զանգել, բայց հորեղբոր ու հորաքրոջ տղաներին պատմել էր, որ զորքի մեջ զոհերը շատ են:

Սեպտեմբերի 28-ի առավոտյան Վարդգեսը հեռախոսի միջոցով մի զինվորի օգնել էր դուրս գալ շրջափակումից: «Վկուլը, մի ժամ խոսելով, այդ տղային բերել հասցրել էր իր վաշտը: Մենք «Ֆեյսբուքից» էինք իմացել էդ մասին»,- նշում է քույրը, իսկ տիկին Վարդուհին լրացնում է դստեր խոսքը՝ ասելով, որ մոլորվածները երկուսն էին:

Նույն օրվա՝ սեպտեմբերի 28-ի կեսօրից հետո Վարդգեսը զոհվել էր: Դիրքերից մեկի վրա թշնամու ճակատային գրոհի ժամանակ նա հրաման էր ստացել զորքով այդ ուղղությամբ շարժվել: Մեկնել էին երկու մեքենայով՝ մոտ 40 հոգով: Տեղ հասնելուց հետո Վարդգեսը հասցրել էր զինվորներին տեղավորել: Նրանցից մեկը նահանջի ժամանակ կորցրել էր զրահաբաճկոնը, ու հրամանատար Մինասյանը հանել էր իր զրահաբաճկոնն ու տվել այդ զինվորին, իսկ ինքը բեկորային վնասվածք էր ստացել հենց սրտի հատվածում:

-Եթե բրոնի ժիլետը հագը լիներ, կարող ա մենակ կողոսկրը վնասվեր: Կարող է փրկվեր,- ասում է Վիոլետան՝ ավելացնելով, որ զինվորը, ում տվել էր իր զրահաբաճկոնը, փրկվել էր:

Ավելի ուշ մեր զրույցին է միանում Վարդգեսի մարտական ընկերներից Ալբերտ Արշակյանը:

-Մինասյան Վարդգեսին կըսեին Վկուլ: Ինքը Ջաբրայիլի Վկուլն էր,- ասում է Ալբերտը:

Կապիտան Արշակյանը Ջաբրայիլում վաշտի կապավոր էր: Ասում է՝ գործի բնույթից ելնելով՝ մարտական դիրքերով հաճախ էր շրջում: Վկուլի հրամանատարության տակ գործող մարտական դիրքերի կահավորվածության համբավը Ջաբրայիլում բոլորը գիտեին: «Որ վերադասից գալիս էին ստուգումների, միշտ ասում էին՝ Վկուլի դիրքերն են: Իր դիրքերը սաղ նույն ձեւով ռեմոնտ էր արել, բայց ինքն իր տեղը չէր սարքել: Ասում էր՝ մինչեւ պոստերս չսարքեմ, իմ տեղը չեմ սարքե»,- վերհիշում է Վարդգեսը:

Վկուլն ու Աբոն ընկերներ են եղել նախքան ծառայության անցնելը: Երկուսն էլ ըմբշամարտով էին զբաղվում: Աբոն ավարտել է Խանփերյանցի անվան ռազմական ավիացիոն համալսարանը: Երբ արդեն պիտի ընտրեր ծառայության վայրը, զանգել էր ավագ ընկերներին, այդ թվում՝ Վարդգեսին: «Վկուլին զանգեցի, ասեց՝ ծո ապ, ի՞նչ կմտածես, մեկից Ջաբրայիլ, ուրիշ տեղ չքաշես»,- հիշում է մարտական ընկերը:

2017-ին Ալբերտ Արշակյանն արդեն Ջաբրայիլում էր, որտեղ մոտ 1 տարի ծառայության մեջ էր Վարդգեսը:

Մարտական ընկերներով այնպես էին դասավորել, որ բոլորով բնակվեին նույն սպայական շենքում: Աբոն ասում է, որ մի մուտքում էին ապրում, բայց չգիտես ինչու միշտ հավաքվում էին Վկուլենց տանը: Երբ դիրքերում չէին լինում, երեկոները ընկերներով էին ընթրում: Ու այդ տարիներին Վարդգեսն այն շաղախն էր, որ ամրացնում էր ընկերական կապերը: Աբոն ասում է՝ Վկուլը չէր թողնում, որ մեկը մյուսից նեղացած մնար, բոլորին հավաքում էր, թե «ծո ապ ջան, արեք տեսնեմ՝ ի՞նչ է եղել»: Եթե ընկերների միջեւ էլ կոնֆլիկտ էր լինում, բոլորին հավաքում էր տանը, ասում՝ եկեք, հարցը լուծենք: Ու կարեւոր չէր, թե մեղավորը նույնիսկ մտերիմ ընկերներից էր լինում, ասում էր ՝ «դու սխալ ես, ըսիկ ճիշտ է»:

Երբեմն էլ պատահում էր, որ երեկոները ընկերներով հավաքների ժամանակ զինվորներից զանգում էին եւ ասում, որ շտապ հարց կա: Վկուլն ամեն ինչ մի կողմ էր թողնում էր ու հասնում զինվորին: Իսկ երբ նոր սպաներ էին ծառայության անցնում իրենց վաշտում, Վարդգեսը երեկոյան հավաքում էր բոլորին, ծանոթացնում ոչ միայն ծառայության հարցերին, այլեւ առօրյային:

Իր վերջին ծննդյան օրը դիրքերում մատաղ էր արել ու անձամբ բաժանել բոլոր դիրքերի զինվորներին: Այդ օրը Վարդգեսը նաեւ հնարավորություն ուներ իջնել դիրքերից, բայց հրաժարվել էր՝ ասելով, որ զինվորների հետ է նշելու ծննդյան օրը: «Ասեց՝ ապ ջան, զինվորներիս հետ եմ նշելու, իմ ընկերների հետ երբ ուզեմ, կընեմ ծնունդս,- պատմում է Ալբերտը, քիչ անց ավելացնում,- իր դիրքերում միշտ քաղցրավենիք էր լինում»:

Վարդգեսը Նոր տարին դիմավորում էր դիրքերում՝ զինվորների հետ: Վիոլետան ցույց է տալիս նախորդ Ամանորի լուսանկարը: Տնից տոնածառ, շղթաներ, խաղալիքներ էր տարել, տոնական սեղան էին պատրաստել: Իսկ Վարդավառին շենքի բոլոր երեխաներին հավաքել էր բակում ու «ջրոցի» խաղացել:

Պատերազմից օրեր առաջ Վարդգեսը ճանաչվել էր զորամասի լավագույն վաշտի հրամանատար:

-Վկուլը Ջաբրայիլի ամենավտանգավոր պոստերում էր՝ 111 դիրքում: Բոլորը գիտեին էդ մասին, եւ էդքանով հանդերձ՝ իրեն էին վստահել էդ պոստը,- ասում է կապիտան Արշակյանը:

Սեպտեմբերի 27-ն այն կետն է մեր զրույցում, որին ակամայից խուսափում ենք անդրադառնալ: Սակայն զրույցի ընթացքը միեւնույնն է խաչվում է դրան: Ալբերտը Վարդգեսին տեսել է սեպտեմբերի 27-ին ու 28-ին: Ամսի 27-ին դասակներից մեկի հրամանատարը ամաչելով զանգել էր Վարդգեսին ու ասել, որ չեն կարողանում պահել դիրքը: «Ասեց՝ ծո ապ ջան, իջեք,- պատմում է կապիտան Արշակյանը,- ինքը գնացել ու սաղ անձնակազմին հանել էր»:

-Ի՞նչ խոսեցիք վերջին անգամ,- դիմում եմ կապիտան Արշակյանին:

-Ըսավ՝ որ ինձի մի բան էղնի, անպայման ընկերներով մորս տեսնելու կգնանք: Ասեցի՝ լավ, էլի, ի՞նչ ես խոսում: Դրանից 15 րոպե չանցած՝ զանգեցին, ըսեցին, որ ըդպես բան է եղել: Ու հեչ մեկս չէինք հավատում, որ ինքը զոհվել է: Կյանքում ինչքան ճանաչել ենք, ընկճված չենք տեսել: Մի դրվագ չէր եղել, որ ինքը դրա տակից դուրս չգար: Ցանկացած խնդրի, իրավիճակի լուծում գտնում էր: Ես մինչեւ իր գերեզմանը չեմ գնացել, չեմ հավատացել, որ ինքը չկա:

-Եթե զրահաբաճկոն հագած լիներ, հնարավո՞ր էր...,- հարցս կիսատ է հնչում:

-Էդ դեպքում 50/50 կլիներ: Ես մտածում եմ, որ դա զուտ ճակատագրական հարց էր: Եթե պիտի պատահեր... Չէր կըրնա, էլի, որ ինքը զրահաբաճկոն ունենար, իր զինվորը չունենար,- ասում է Ալբերտը:

-Եթե ժամանակը հետ տային, վերջին անգամ ի՞նչ կասեիք նրան,- հարցնում եմ:

-Հեչ բան չէի ասի, չէի թողնի, որ գնար,- պատասխանում է ընկերը, հետո լռում, բայց քիչ անց ավելացնում, որ եթե նույիսկ Վկուլն այդ ուղղությամբ չգնար, մեկ ուրիշ թեժ ուղղությամբ  էր հաստատ գնալու: