2020 թ․ հոկտեմբերի 7-ին Ռուզաննա Սարգսյանը որդու ծննդյան համար տորթ էր գնել։ Կրտսեր դուստրը՝ Նարեն, ասել էր, թե ապերի ծնունդն է, բա տորթ չե՞ն առնելու։ 20 տարվա ընթացքում առաջին անգամ Տիգրանի ծննդյան օրը նշեցին այդ օրը։

Տիգրանը ծնվել էր հոկտեմբերի 7-ի կեսգիշերին մոտ, սակայն միշտ ծննդյան օրը նշում էին հոկտեմբերի 8-ին, որը նաեւ մոր ծննդյան օրն է։ «Առաջին անգամ հոկտեմբերի 7-ին նշեցինք Տիգրանի ծնունդը, ներքուստ, կարծես, շտապում էի, որ հանկարծ ինչ-որ վատ լուր չլսեմ»,- ասում է Ռուզաննան։ Տիգրանը մորը խոստացել էր ծննդյան օրը զանգել եւ 40 անգամ օդ կրակել այնպես, որ նա լսի։ Սակայն զանգն ու կրակոցներն այդպես էլ չհնչեցին։ Սեպտեմբերի 28-ի լուսաբացին Օմարի պաշտպանության դիրքերից մեկում նռնակի պայթյունից զոհվել էր Տիգրան Զաքարյանը։ Ընտանիքն այդ մասին իմացել էր 13 օր անց։

Պատերազմի օրերին Զաքարյանները տանը հեռուստացույց չէին միացնում, լուրերին չէին հետեւում, կարծես, ինչ-որ անբացատրելի տագնապ կար։ Ռուզաննան ասում է՝ վախենում էին զոհերի ցուցակները կարդալուց։ Իսկ հոտեմբերի 9-ի զոհերի անունների ցուցակում հրապարակվել էր նաեւ որդու անունը, ինչի մասին իմացել էին ավելի ուշ հարազատներից։ Այդ օրը նույն անուն-ազգանվամբ երկու հոգու անուն էր հրապարակվել։ Տիգրանի հայրանունը սխալ էին գրել՝ Շավարշի, ինչը փոքր հույս էր տվել նրանց, որ իրենց որդին չէ։ Սակայն հետո ճշտումներ էին արել, եւ պարզվել էր, որ հենց Տիգրան Շահենի Զաքարյանն է։

Հոկտեմբերի 9-ին Ռուզաննան գնացել էր մանկապարտեից Նարեին վերցնելու, երեխան մորն ասել էր, թե ընկեր Անուշն իրեն գրկել էր, ասել՝ վայ, Նարե ջան, եւ ուժեղ լացել։ Բայց այդ ժամանակ էլ չէր մտածել պատահածի մասին։ Այդ օրը ծանոթները, ընկերները Տիգրանից էին հարցրել, եւ իրենք ասել էին, որ դեռ չի զանգել, տեղեկություն չունեն։

Հյուրասենյակում Ռուզաննան մաքրում է խոնավ աչքերը, խուլ հեւոց է լսվում։ Պատին Տիգրանի մեծ ու փոքր նկարներն են, մոմերը, զինվորական գլխարկը։ Նարեն անընդհատ հետեւում է, որ եղբոր հիշատակի անկյունում դրված մոմերը վառ լինեն։ Ծնողներն ասում են՝ իրեն ոչ ոք չի ասել այդ մասին։

Նարեն գրկում է կատվին՝ Վասկային, եւ դուրս գալիս հյուրասենյակից։ Նա դեռ սպասում է եղբորը։ Ծնողներն ասել են, որ Տիգրանը բուժվում է Ամերիկայում, թեեւ մտածում են, որ Նարեն հասկանում է կատարվածը, սակայն չի ցանկանում ընդունել փաստը։ Մի անգամ, երբ Տիգրանի մոտ Եռաբլուր էին գնացել, Նարեն սկսել էր խաղալ հողի հետ ու փորել, ապա շրջվել էր դեպի մայրն ու հարցրել․ «Մամ, որ մի քիչ էլ փորեմ, ապերի թաթիկը կարա՞մ բռնեմ»։ Արցունքի մի կաթիլ, կարծես, անշարժանում է Ռուզաննայի այտին։ Նա լռում է։

Տիգրանը երեք երեխաներից ավագն էր։ Երբ դեռ մեկ տարեկան չկար, ընտանիքը տեղափոխվել էր Ռուսաստան։ Այնտեղի կյանքին հարմարվել էին, սակայն Տիգրանի կրթության համար վերադարձան Հայաստան։ Վերադարձից առաջ այնտեղ ծնվել է Տիգրանի եղբայրը՝ Դավիթը, որը հիմա ուսումնարանի առաջին կուրսի ուսանող է։

Տիգրանը 9-րդ դասարանն ավարտելուց հետո ընդունվել էր ուսումնարան՝ հյուրանոցային սպասարկում մասնագիտացմամբ։ Պատահական չէր ընտրել։ Հայրը՝ Շահեն Զաքարյանը, այդ ժամանակ աշխատում էր հյուրանոցում եւ որդուն հաճախ էր տանում աշխատավայր։ Տիգրանին գրավել էր հյուրանոցային գործը։

Բացի դրանից՝ Տիգրանը հմուտ դարպասապահ էր։ Նրա գրասեղանի դարակներում ծնողները պահում են պատվոգրերը։ Դավիթն ասում է՝ 9 տարի եղբայրը ֆուտբոլով է զբաղվել։ Մականունը «պուճուր» էր․ փոքրամամրմին լինելու համար էին ասում։ Երբ դպրոցում սկսել էր ֆուտբոլ խաղալ, մարզիչն ասել էր, թե չի կարող դարպասապահ լինել։ Տիգրանը նրան հակառակ էր ապացուցել, եւ այդ տարի գավաթ էին նվաճել։ Սա պատմելիս հոր՝ Շահենի աչքերում հպարտության մի շղարշ է հայտնվում։ Ռուզաննան արցունքների միջից ժպտում է։ Ասում է՝ միշտ շտապում էր խաղերից առաջ։ Տուն էր մտնում, թեւի տակ դնում մարզակոշիկներն ու արագ դուրս գալիս։ Իսկ մայրն ամեն անգամ տոպրակը ձեռքին բակ էր գնում ու նրա հետեւից կանչում, որ գոնե վերցնի, տոպրակում դնի։ Տիգրանը հետ էր դառնում, վերցնում ու քայլելու ընթացքում տեղավորում մարզակոշիկները։

Հիմա այս փոքր դրվագները ջերմության մեծ աղբյուր են, որով ապրում են ծնողները։ Դրանք նման են ամպոտ երկնքում արեւի մի շողի, որ ժպիտ է պարգեւում, հետո երբ այն անհետանում է, կրկին մռայլ երկինքն է։

Երբ Տիգրանը 15 տարեկան էր, ծնվել է քույրը՝ Նարեն, որի հանդեպ շատ հոգատար էր։ Երկուսով չափազանց նման են իրար։ Ծնողներն ասում են՝ Նարեի անգամ փոքր ժեստերը նման են Տիգրանին։ Հիմա դստեր մեջ գտնում են նաեւ ավագ որդուն։ «Ամենամեծ սերը Նարեին Տիգրանն է տվել։ Ինքը մեծանալով, կարծես, ապացուցում է, որ փոքր Տիգրանն է։ Երբ մի ժեստ է անում, ես ու Շահենն իրար ենք նայում եւ ասում՝ զգացի՞ր»,- նկատում է Ռուզաննան։

2019 թ․ հունվարի 10-ին Տիգրանը զորակոչվել է բանակ։ Ծառայությունն անցել է Քարվաճառում։ Ընտանիքը ամիսը մեկ-երկու անգամ պարտադիր այցելության էր գնում։ Եվ անգամ ամենամտերմիկ զրույցների ժամանակ Տիգրանը չէր բողոքում ծառայությունից։ «Տիգրանն իր էությամբ բողոքել բառը չի իմացել»,- նշում է հայրը։

98 օր էր մնացել Տիգրանի վերադարձին։ Մայր ու որդի սկսել հետհաշվարկ անել, սակայն պատերազմն սկսվեց։ Սեպտեմբերի 27-ին Տիգրանը զանգել էր հորը։ Այդ օրը նրա զանգերն ավելի հաճախակի էին, ինչը զարմացրել էր Շահենին։ «Հարցնում էր՝ ի՞նչ կա-չկա։ Ասեցի՝ Տիգրան, ի՞նչ ա եղել, ի՞նչ ա կատարվում, ինչ-որ բա՞ն ա եղել, տղես։ Ասեց՝ չէ, չէ, մենք բունկերում ենք, ապահով տեղում ենք։ Ես Մարտակերտ եմ ծառայել։ Ռելիեֆով գիտեմ, որ Քելբաջարը շատ դժվար հասանելի տեղ էր թշնամու համար։ Ասում էի՝ տղես ապահով ա, բան չի լինի, թշնամին էնտեղ չի կարող հասնել»,- ասում է Շահեն Զաքարյանը։

Այդ օրը Տիգրանը խոսել էր նաեւ մոր հետ։ Երբ վերջինս սկսել էր լացել, հանգստացրել էր, ապա մորաքրոջը զանգել՝ խնդրելով, որ զանգի քրոջն ու խնդրի, որ «չտզզա»։ «Տիգրանի հետ վերջին անգամ խոսելիս ասեց, թե կանջատի հեռախոսը, որ ԱԹՍ-ներն իրենց տեղը չգտնեն։ Ասեցի՝ բալես, դու հիմա ի՞նչ ես անում, ասեց՝ մամ, դիրքավորված եմ, որ թուրքը գա, մի քոռ չանգալ ունեմ, կոխեմ բուկը։ Ասեցի՝ բալես, ասա՝ որտեղ ես, ասեց՝ ապահով եմ, հանգիստ եղիր, բայց առաջնագծում էին»,- պատմում է մայրը։

Մինչեւ սեպտեմբերի 28-ի լուսաբացը Տիգրանենք մարտ են վարել։ Երբ իրավիճակը խաղաղվել էր, սկսել էին զենքերը լիցքավորել։ Այդ ժամանակ հրամանատարը բարձրացել էր հեռադիտակով դիտարկման, բայց թշնամու դիպուկահարի կրակոցից մահացու վիրավորում էր ստացել։ Նորից մարտ էր սկսվել։ Տիգրանը զոհվել է նռնակի պայթյունից։ 7 զինակից ընկերներից ողջ են մնացել 3-ը։

Մինչեւ հոկտեմբերի 10-ը ընտանիքը վստաh է եղել, թե Տիգրանը չի զանգում, որովհետեւ հարմար չէ։ Այդ օրը Շահենին զանգել էր քույրն ու ասել, որ ուզում է տեսնել նրան։ «Ասեցի ինչի՞ պիտի քուրս գա աշխատանքի տեղ, ինձ տենա։ Տեղը բացատրեցի, եկավ։ Մինչեւ իրենք կգային, ես մեքենայով իջա։ Արդեն զգում էի, որ մի բան էն չի։ Քուրս մորս հետ տաքսիով եկան։ Ասեցի՝ ի՞նչ ա եղել էրեխուն, ասեց՝ ապեր, ոչ մի բան, էրեխեն ուղղակի վիրավոր ա։ Ասեցի՝ լավ, բայց քո մեջ արդեն գիտես, որ դա վիրավորի բան չի»,- պատմում է հայրը։

Ռուզաննան որդու զոհվելու մասին իմացել է ամուսնուց։ Շահենը գույժը լսելուց երկու ժամ հետո գնացել է Մարտունի, որտեղ էլ գտել է որդու մարմինը։

Մարտունիում ծանոթ ունեին, որը ժամանակին աշխատում էր Շահենի հետ։ Պատերազմի օրերին հաճախ էր զանգում նրան։ Իսկ հոկտեմբերի 10-ին, երբ զանգել էր խոսելու, ծանոթն ասել էր՝ եկեք․ «Արդեն հասկացա, որ էրեխես էնտեղ էր»։

«Գնացել եմ, ճանաչել էրեխուս․․․ Ոչ մի ծնող չի ուզի էդ վիճակում տեսնի իր էրեխուն։ Ճանաչում ես, բայց գիտակցությանդ չի հասնում, որ քո էրեխեն ա։ Մտա, տեսա էրեխուս, դուրս եկա ու նոր արդեն երկու մասի ես կիսվում՝ մի կեսդ հավատում ա, մյուսը՝ չի հավատում»,- ասում է Շահենը։

Տիգրանը հուղարկավորվել է հոկտեմբերի 12-ին Եռաբլուրում։ Այդ օրերին մինչեւ մայրամուտ հուղարկավորություններ էին։ Շահենն ասում է՝ Տիգրանին 16։30 են հուղարկավորել։ Ու հիմա օրումեջ ընտանիքով Եռաբլուր են գնում մայրամուտից հետո։ Սկզբից ցերեկն էին գնում, սակայն, ասում են, լրատվամիջոցները խանգարում էին իրենց նկարելով ու հարցերով։ Հիմա գիշերը 10-11-ին են գնում։ «Միակ տեղն ա, որ առանց վախենալու գնում ենք։ Էնտեղ ոչ մի բանից չես ընկճվում։ Օրինակ՝ գիշերով գերեզմանատուն գնալն ուրիշ հասկացություն է, բայց Եռաբլուրը մեր երկրորդ տունն է։ Էնտեղ բոլոր էրեխեքին գիտենք, ծնողներին արդեն ճանաչում ենք, ոնց որ ընտանիք ենք դարձել»,- նշում է Շահեն Զաքարյանը։

Այժմ Տիգրանին երազներում են փնտրում։ Ռուզաննան հիշում է, որ մի անգամ պարզորոշ երազ է տեսել։ Դա Քարվաճառը տալու օրն էր։ Տիգրանը մեքենայում նստած էր, երբ մայրը դուռը բացել էր՝ հարցնելով, թե արդյոք քնած էր։ Որդին պատասխանել է, թե արդեն չէ։ «Ինքը կտրուկ ժեստեր ուներ, թե իբր քնից արթնացրեցիր։ Նստեցի մեքենա, Տիգրանին պաչեցի, ու մենք հայտնվեցինք Սովետաշենի աղբավայրի մոտ։ Տիգրանը կանգնեց, նայեց այդտեղ, գլուխը շատ տխուր թափ տվեց։ Ասեցի՝ բալես, դու էն կողմը մի նայիր, դու ա՜յ էն կողմ նայիր, որտեղ կանաչ ա։ Ու մենք երկուսով թեքվեցինք դեպի անծայրածիր կանաչը։ Հետո Տիգրանը տխուր վերցրեց մի փայտ, գետնի վրա գիծ գծեց ու ասեց՝ մամ, էնքան ես լացել, որ այ սենց առու ա եղել»,- ասում է մայրը։

Պատերազմի ու դրանից հետո ստեղծված վիճակի մասին ընտանիքն անպատասխան հարցեր ունի։ Ռուզաննան ասում է․ «Էրեխեքն արյան գնով պահել են դիրքը, ինչո՞ւ տվեցին Քարվաճառը»։ Ամուսինն ավելացնում է, որ ամեն ինչ հասկանալի է, միտումնավոր են արել։

Նարեի կատուն՝ Վասկան, անընդհատ շարժվում է սենյակում։ Նույն անունն է, ինչ ժամանակին Տիգրանի կատվինը։ Նարեն նորից գրկում է կենդանուն։ Ծնողները ժպտում են։

Մենք նայում ենք Տիգրանի պատվոգրերը, հուշ դարձած իրերը, եւ ժամանակն այստեղ դուրս է բոլոր ձեւերից։ Իսկ գրասեղանի տակ նրա սքեյթբորդն է, որը, կարծես, սպասում է, թե Տիգրանը երբ է ներս մտնելու, արագ վերցնի ու դուրս գա տնից։

Լուսանկարները՝ Հակոբ Պողոսյանի