Օդային ուղեւորափոխադրումների ոլորտում Եգիպտոսը միշտ էլ եղել է պահանջված ուղղություն հայկական շուկայի համար: Շարմ էլ Շեյխ եւ Հուրգադա ծովային հանգստավայրերը հայաստանցի ուղեւորների շրջանում տարիներ շարունակ մեծ պահանջարկ ունեն: 

Օրինակ՝ 2022 թ. Հայաստանից Շարմ էլ Շեյխ էր մեկնել եւ այնտեղից մեր երկիր ժամանել 110.269 մարդ: Այդ ցուցանիշով եգիպտական այս հանգստավայրը 2022 թ. Հայաստանի հետ օդային կապ ունեցող քաղաքների մեջ 6-րդն էր: Իսկ Հուրգադան այդ նույն տարում 18-րդն էր (ուղեւորների թիվը՝ 54.722): 

Եթե նախկինում հայաստանցի ուղեւորը Եգիպտոս էր մեկնում այդ երկրի ավիաընկերություններով, այդ թվում՝ Թբիլիսիից, քանի որ Երեւանից ուղիղ թռիչքներ չկային, ապա հիմա Եգիպտոս են մեկնում թե՛ եգիպտական, թե՛ հայկական օպերատորները:

Հավանական իրավիճակները եւ ուղեւորների իրավունքները

Ուղեւորներից քչերը, սակայն, գիտեն, որ ծառայությունների մատուցման մեջ թերացող ավիաընկերությունները պարտավոր են իրենց մասին հոգ տանել, աջակցել եւ հարկ եղած դեպքում ֆինանսապես փոխհատուցել, ու դա ամրագրված է Եգիպտոսի օրենսդրությամբ:

Ավիաուղեւորների շահերի պաշտպանությամբ զբաղվող passenger.am հարթակի համահիմնադիր ու տնօրեն Վաներ Հարությունյանն ասում է, որ հատկապես 2023-2024 թթ. իրենք նվազագույնը 30-40 բողոք են ստացել եգիպտական ավիաընկերությունների թռիչքների ուշացումների ու չեղարկումների վերաբերյալ: Ընդ որում՝ խոսքը թե՛ Երեւանից, թե՛ Եգիպտոսից մեկնարկող թռիչքների մասին է: Հարությունյանը նշում է, որ Եգիպտոսը եւս ունի ուղեւորների շահերը պաշտպանող այնպիսի օրենսդրություն, ինչպիսին կա ԵՄ-ում, բայց եթե նույն հայաստանցի ուղեւորները քիչ թե շատ տեղյակ են ԵՄ օրենքներից ու ԵՄ փոխադրողների հետ հարաբերություններում փորձում են պաշտպանել իրենց շահերը, ապա Եգիպտոսի պարագայում տեղեկացվածության խնդիր կա, ինչից էլ տուժում են ուղեւորները: 

Չնայած passenger.am-ը չի զբաղվում Եգիպտոս մեկնող կամ այնտեղից ժամանող ուղեւորների շահերի պաշտպանությամբ, Հարությունյանն ասում է, որ իրենք խորհրդատվություն տրամադրում են ցանկացողներին:

Եգիպտոսի եւ ԵՄ օրենսդրության ամենամեծ տարբերությունը, թերեւս, ֆինանսական փոխհատուցման չափն է, որը Եգիպտոսի պարագայում բավական փոքր է, բայց, այդուհանդերձ, կա, եւ իրենց իրավունքներին տեր կանգնող ուղեւորները կարող են ստանալ այն:

Ուղեւորների շահերի պաշտպանության եգիպտական կանոնակարգն այն իրավական փաստաթուղթն է, որին ուղեւորները կարող են հղում անել, եթե խնդիրների են բախվել Եգիպտոս մեկնող կամ այնտեղից ժամանող թռիչքներից օգտվելիս: 

Կանոնակարգը վերաբերում է բոլոր այն ուղեւորներին, որոնք այլ երկրներ են մեկնում եգիպտական որեւէ օդանավակայանից (կարեւոր չէ, թե ինչ ավիաընկերություն է փոխադրողը), ինչպես նաեւ բոլոր այն ուղեւորներին, որոնք այլ երկրներից Եգիպտոս են ժամանում եգիպտական ավիաընկերություններով՝ պայմանով, որ այլ երկրում ուղեւորն արդեն չի ստացել աջակցություն եւ/կամ փոխհատուցում:

Կանոնակարգը ներառում է հետեւյալ դեպքերը՝ նստեցման/ընդունման մերժում (denied boarding, երբ ուղեւորը չի կարողանում տեղ զբաղեցնել օդանավում), թռիչքի չեղարկում (flight cancellation) եւ թռիչքի երկարատեւ հետաձգում (long delay): 

Նստեցման/ընդունման մերժումը

Եթե ավիափոխադրողը պատրաստվում է մերժել նստեցումը (սա պետք է լինի հիմնավոր պատճառաբանված), նա նախ պետք է դիմի ուղեւորներին՝ փորձելով նրանց մեջ գտնել կամավորներ, որոնք կհամաձայնեն չմեկնել կոնկրետ այդ չվերթով: Այս դեպքում ավիաընկերությունը պարտավոր է կամավորներին տրամադրել աջակցություն: 

Եգիպտական կանոնակարգի համաձայն՝ եթե նստեցումը մերժելիս չի հավաքվում տվյալ թռիչքից կամավոր հրաժարվող ուղեւորների բավարար քանակ, ապա ավիափոխադրողն իրավունք ունի մերժել նստեցումը նրանց կամքին հակառակ՝ պայմանով, որ պետք է ֆինանսական փոխհատուցում տրամադրի, առաջարկի աջակցություն եւ հոգ տանի նրանց մասին:

Աջակցությանը, ֆինանսական փոխհատուցմանը եւ հոգ տանելուն կանդրադառնանք քիչ ավելի ուշ: 

Թռիչքի չեղարկումը

Թռիչք չեղարկելու դեպքում ավիափոխադրողը պետք է աջակցություն առաջարկի ուղեւորներին: Աջակցությունը, ինչպես կտեսնենք ներքեւում, կարող է լինել երկու տեսակի, որոնց միջեւ ուղեւորն ընտրություն կատարելու հնարավորություն պետք է ունենա: Եթե ուղեւորն ընտրում է ճամփորդական պլանը շարունակելու տարբերակը, սակայն նախատեսվող թռիչքը կայանալու է չեղարկված թռիչքից ավելի քան 2 ժամ անց, ապա ավիաընկերությունը պետք է հոգ տանի ուղեւորների մասին:

Եթե թռիչքը չեղարկվում է, եւ ուղեւորներն այդ մասին չեն իրազեկվել չվերթից առնվազն 2 շաբաթ առաջ կամ եթե չեն իրազեկվել չվերթից առավելագույնը 2 շաբաթ առաջ, եւ նրանց չի առաջարկվել երթուղու փոփոխություն, ինչը հնարավորություն կտա վերջնակետ հասնել նախապես պլանավորվածից առավելագույնը 4 ժամ հետո, ապա փոխադրողը պարտավոր է նրանց ֆինանսական փոխհատուցում հատկացնել: 

Ընդ որում՝ ավիաընկերությունը կարող է ազատվել փոխհատուցում վճարելու պարտավորությունից, եթե կարողանա ապացուցել, որ չեղարկումը հետեւանք է այնպիսի արտակարգ իրավիճակի, որից հնարավոր չէր լինի խուսափել նույնիսկ բոլոր ողջամիտ միջոցները ձեռնարկելու դեպքում: 

Երկարատեւ հետաձգումը 

Եթե փոխադրողը հիմնավոր պատճառաբանությամբ պատրաստվում է հետաձգել թռիչքը առնվազն 2 ժամով, ապա պետք է հոգ տանի ուղեւորների մասին, իսկ եթե հետաձգումը առնվազն 5 ժամ է, ապա պարտավոր է նրանց աջակցություն առաջարկել: 

Նույն քայլերը պետք է ձեռնարկվեն, եթե ավիաընկերությունը փոփոխել է մեկնման ու ժամանման նախատեսված ժամերը՝  հանգեցնելով ուշացման՝ պայմանով, որ ուղեւորները փոփոխության մասին չեն իրազեկվել ի սկզբանե նախատեսված չվերթից ավելի քան 15 օր առաջ:  

Կարեւոր է նաեւ հետեւյալ կետը: Եթե օդանավում ուղեւորների նստեցումից մինչեւ երկինք բարձրանալը անցնում է 5 ժամ, օդանավը պետք է վերադառնա օդանավակայանի նստեցման ելքերի մոտ կամ այնպիսի հատված, որտեղ հնարավոր կլինի իջեցնել ուղեւորներին եւ աջակցություն առաջարկել: Բացառություն են այն դեպքերը, երբ անվտանգային գործոնով պայմանավորված՝ օդանավը չի կարող լքել աերոդրոմի վրա իր տեղը:   

Աջակցությունը

Աջակցությունը կարող է լինել 2 տեսակի, եւ ուղեւորներն իրավունք ունեն ընտրել դրանցից մեկը: Առաջին՝ ուղեւորի դիմումի հիման վրա 7 օրում վերադարձնել ավիատոմսի արժեքը, ավելի կոնկրետ՝ չվերթի այն հատված(ներ)ի արժեքը, որից ուղեւորը չի կարողացել օգտվել, եւ առաջին իսկ հնարավորության դեպքում կազմակերպել ուղեւորի վերադարձը այնտեղ, որտեղից ժամանել է (սկզբնական մեկնակետ): Երկրորդ՝ համեմատելի տրանսպորտով (պայմանով, որ այդ տրանսպորտում ազատ նստատեղ կլինի) շարունակել ուղեւորի ճամփորդական պլանը դեպի վերջնակետ՝ նրա հետ համաձայնեցնելով ամսաթիվը:

Ֆինանսական փոխհատուցումը

Եթե ուղեւորը դիմում է դեպքից հետո 30 օրվա ընթացքում (պետք է ուշադիր լինել՝ այս ժամկետը բաց չթողնելու համար), ապա ավիաընկերությունը պարտավոր է ֆինանսական փոխհատուցում տրամադրել՝ կախված այն թռիչքի հեռավորությունից, որից չի կարողացել օգտվել ուղեւորը: Մինչեւ 1000 կմ հեռավորության թռիչքների դեպքում փոխհատուցումը 300 եգիպտական ֆունտ է, 1000-4000 կմ-ի դեպքում՝ 900 ֆունտ, իսկ 4000 կմ-ից երկար թռիչքների դեպքում՝ 1500 ֆունտ: 

Վաներ Հարությունյանն ասում է, որ Հայաստանն ու Եգիպտոսն իրար կապող թռիչքները տեղավորվում են երկրորդ (1000-4000 կմ) կատեգորիայում, այսինքն՝ հայաստանցի ուղեւորները կարող են ստանալ 900 եգիպտական ֆունտ, որը, սակայն, այսօրվա փոխարժեքով հավասար է ընդամենը 19-20 դոլարի: 

Ուղեւորի շահերի պաշտպանությամբ զբաղվող մեր զրուցակիցն, այդուհանդերձ, կոչ է անում տեր կանգնել սեփական իրավունքներին եւ ձեռքից բաց չթողնել թեկուզ փոքր փոխհատուցում ստանալու հնարավորությունը: Դա, ըստ նրա, ոչ միայն ինչ-որ չափով թեթեւացնում է ուղեւորի ֆինանսական բեռը, այլեւ ստիպում է փոխհատուցում վճարող ավիաընկերությանը քայլեր ձեռնարկել՝ սեփական թերությունները շտկելու համար, ինչի պարագայում նաեւ զերծ կմնա ֆինանսական պատասխանատվությունից: 

Ընդ որում՝ ըստ եգիպտական կանոնակարգի՝ ավիափոխադրողը ուղեւորի համաձայնության դեպքում կարող է նրա հետ կնքել համաձայնագիր, որը կփոխարինի փոխհատուցման վերոնշյալ դրույթներին՝ պայմանով, որ ուղեւորը գրավոր հաստատի, որ տեղեկացված է փոխհատուցման հնարավորության մասին: Ըստ էության, ստացվում է, որ ֆինանսական փոխհատուցում ստանալու իր իրավունքի մասին գրավոր իրազեկված ուղեւորը կարող է հրաժարվել դրանից՝ այլ համաձայնագիր ստորագրելով ավիաընկերության հետ:

Ուղեւորի մասին հոգ տանելը

Նշեցինք նաեւ, որ ավիաընկերությունը պարտավոր է հոգ տանել ուղեւորների մասին: Սա նշանակում է, որ վերջիններս իրավունք ունեն անվճար ստանալ ուտելիք եւ զովացուցիչ ըմպելիք իրենց սպասման ժամանակի ողջամիտ հարաբերակցությամբ: 

Մեկ կամ ավելի գիշեր սպասեցնելու դեպքում փոխադրողը պարտավոր է ուղեւորներին ապահովել կացարանով, ինչպես նաեւ տրանսպորտ հատկացնել՝ օդանավակայանից կացարան հասնելու համար: Ընդ որում՝ եթե ավիաընկերությունը կարողանա ապացուցել, որ թռիչքի չեղարկումը, հետաձգումը կամ չվացուցակի փոփոխությունը արտակարգ իրավիճակի հետեւանք է, եւ նույնիսկ բոլոր ողջամիտ միջոցների ձեռնարկումից հետո հնարավոր չէր լինի խուսափել չեղարկումից, հետաձգումից կամ չվացուցակի փոփոխությունից, ապա նա իրավունք կունենա կացարանով ապահովելու ծախսերը սահմանափակել, այն է՝ յուրաքանչյուր ուղեւորի համար վճարել առավելագույնը 2 գիշերվա համար, ամեն գիշերը՝ մինչեւ 500 եգիպտական ֆունտ (10 դոլար):   

Բացի նշվածներից՝ ուղեւորները անվճար պետք է ստանան 2 հեռախոսազանգի կամ ֆաքսի կամ էլեկտրոնային նամակի հնարավորություն:          

Վատ աշխատանք թե՛ եգիպտական, թե՛ հայկական կողմից

Վաներ Հարությունյանը նշում է, որ եթե ուղեւորները Եգիպտոս մեկնելիս կամ այնտեղից ժամանելիս բախվել են խնդիրների ու, մասնավորապես, փոխհատուցում ստանալու հարց է ծագել, պիտի հաշվի առնեն, որ նույն եգիպտական ավիաընկերությունների մեջ կան բավական վատ աշխատող եւ անբարեխիղճ փոխադրողներ: 

Վաներ Հարությունյան

Պատմում է, որ, օրինակ, այս տարվա գարնանը 8 հոգուց բաղկացած հայ ընտանիքը Հայաստան վերադառնալիս փաստի առաջ է կանգնել, քանի որ օպերատորը՝ եգիպտական AMC Airlines-ը, ամբողջ ընտանիքին հետ է ուղարկել հյուրանոց, եւ հայերը ստիպված են եղել հյուրանոցում հավելյալ մի գիշեր անցկացնելու համար մի քանի հարյուր դոլար վճարել: Ըստ էության, սա նստեցումը մերժելու դեպքն է, որի պարագայում ավիաընկերությունը, համաձայն եգիպտական օրենսդրության, պարտավոր է ֆինանսական փոխհատուցում տրամադրել, առաջարկել աջակցություն եւ հոգ տանել իր ուղեւորների մասին: Սակայն AMC Airlines-ը չի արձագանքել համապատասխան փոխհատուցում ստանալու ուղեւորների դիմումին: Դրանից հետո նրանք դիմել են Եգիպտոսի քաղավիացիոն իշխանությանը: Այստեղից, ինչպես պատմում է Վ. Հարությունյանը, հայտնել են, թե զբաղվում են գործով, բայց փաստացի առաջընթաց մինչ օրս չկա: «Հետքի» զրուցակիցը նկատում է, որ Եգիպտոսի ավիացիոն իշխանություններն այս առումով բավական դանդաղ են աշխատում:

Մեկ այլ դեպք էլ գրանցվել է վերջերս՝ օգոստոսի 15-ին, երբ եգիպտական Sky Vision Airlines-ի Շարմ էլ Շեյխ-Երեւան-Շարմ էլ Շեյխ չվերթը, ըստ Հարությունյանի, հետաձգվել է ավելի քան 5 ժամ, այսինքն՝ սպասել են թե՛ Երեւան ժամանողները, թե՛ Երեւանից մեկնողները: Սա էլ, փաստորեն, երկարատեւ հետաձգման դեպքն է, երբ սպասեցնելուց 2 ժամ հետո ավիաընկերությունը պետք է ուտելիք եւ ըմպելիքներ տրամադրի ուղեւորներին, իսկ 5 ժամ անց նրանց առաջարկի ընտրություն կատարել աջակցության երկու տարբերակների միջեւ: Ընդ որում՝ թե՛ Sky Vision Airlines-ը, թե՛ AMC Airlines-ը նույնիսկ գործող պաշտոնական կայքեր չունեն:   

Հարությունյանի գնահատականով՝ ուղեւորների շահերի պաշտպանության իրազեկման աշխատանքներ չեն տանում նաեւ ավիատոմս վաճառող եւ/կամ եգիպտական ավիաընկերությունների հայաստանյան ներկայացուցիչ հանդիսացող տուրիստական գործակալությունները, որոնք փաստացի առաջնահերթ պաշտպանում են իրենց եգիպտական գործընկերների բիզնես շահերը: Ավելին՝ ինչպես պատմում է passenger.am-ի տնօրենը, մի շարք գործակալություններ իրենց բավականին լկտի են պահում եւ ամեն կերպ խուսանավում են փոխհատուցում տրամադրելու թեմայից:

«Հետքի» զրուցակիցը քննադատում է նաեւ ՀՀ քաղաքացիական ավիացիայի կոմիտեին (ՔԱԿ)՝ նկատելով, որ ավիաուղեւորների շահերի պաշտպանության հարցում ՀՀ իշխանությունների կողմից բարձիթողի վիճակ է: 

«Ավիացիայի մասին» օրենքը սահմանում է, որ փոխադրողը պարտավոր է իր կողմից իրականացվող չվերթի նախատեսված ժամից ուշացման դեպքում հոգալ ուղեւորների կարիքները. 2 ժամից սկսած` սնունդով, 4 ժամից սկսած` հաղորդակցության միջոցներով եւ հնարավորություններով, 8 ժամից սկսած` կացարանով: 

Երբ անցյալ տարի գրել էինք հայկական «Ֆլայուան Արմենիայի» պարբերական հետաձգումների եւ չեղարկումների մասին, ՔԱԿ-ից փոխանցել էին, որ սպառողների շահերի պաշտպանության հետ կապված հարաբերությունների եւ դրանց շուրջ ծագած խնդիրների կարգավորումը դուրս է իրենց իրավասության շրջանակներից, սակայն հաշվի առնելով բողոքների քանակի աճը՝ տարվում են աշխատանքներ տվյալ հարցի կարգավորման հնարավոր օրենսդրական լուծումներ գտնելու ուղղությամբ: Թե կոնկրետ ինչ լուծումների մասին էր խոսքը, ՔԱԿ-ը չէր մանրամասնել: 

Ի պատասխան սրա՝ Վաներ Հարությունյանը հիշեցնում է, որ 2022 թ. ԱԺ-ն վավերացրել է ՀՀ-ի, ԵՄ-ի եւ վերջինիս անդամ պետությունների միջեւ «Ընդհանուր ավիացիոն գոտու մասին» համաձայնագիրը: Դրանով սահմանվել է, որ քաղավիացիային վերաբերող ՀՀ օրենսդրությունը պետք է համապատասխանեցվի ԵՄ օրենսդրությանը: Վերջինիս բաղկացուցիչներից է ուղեւորների ընդունման մերժման եւ թռիչքների չեղյալ հայտարարման կամ երկարատեւ հետաձգման դեպքերում ուղեւորներին տրամադրվելիք փոխհատուցման եւ աջակցության ընդհանուր կանոններ սահմանող թիվ 261/2004 կանոնակարգը: Սա հենց այն կանոնակարգն է, որի նմանօրինակը ընդունել է Եգիպտոսը: «Եգիպտոսի չափ էլ չկանք»,- կեսկատակ-կեսլուրջ ամփոփում է passenger.am հարթակի համահիմնադիր ու տնօրեն Վաներ Հարությունյանը: 

Առաջին լուսանկարում՝ Շարմ էլ Շեյխի օդանավակայանի մեկնման սրահը (աղբյուրը՝ wsj.com)