Մարինեն սեղանին դրված կարտոֆիլի կեսն արդեն մաքրել է: Մատները հողոտվել են: 4 կգ կարտոֆիլը պետք է մաքրի, տապակի, որ երեխաները դասերից գան, միասին նստեն ճաշելու:

Մարինե Գրիգորյանն Արցախից է: Ծնվել, մեծացել է Ստեփանակերտում: 8 երեխաների մայր է: Որպես բազմազավակ ընտանիք՝ Արցախի կառավարությունից բնակարան էին նվեր ստացել: 2023 թ. սեպտեմբերին իրենց «Ֆորդ» մեքենայով անցել են Արցախից բռնագաղթի ճանապարհը: Ստեփանակերտում թողել է ամենաթանկը՝ որդու՝ 19-ամյա Ալեքս Պողոսյանի շիրիմը: Վերջինս 44-օրյա պատերազմի ժամանակ ժամկետային զինծառայող էր: Զոհվել է պատերազմի երկրորդ օրը գլխի շրջանում ստացած ծանր վիրավորումից:

-5 ժամ ա տեմ կացալ,- ասում է Ալեքսի եղբայրը՝ Վիտալիկը:

-Վիտո, մին վիդեոն պեր նըհաշ տոր,- Մարինեն շրջվում է վառարանի մոտ նստած որդուն՝ Վիտալիկին, ու խնդրում Ալեքսի զոհվելու մասին պատմող տեսանյութը մեզ ցույց տալ:

Վիտալիկն արագ գտնում է այն:

Դիտելուց հետո բոլորս լռում ենք: Մարինեի աչքերը լցվում են, ու թվում է՝ պատերազմի փոշուց է դա: Նա կարտոֆիլի կեղեւն արագ մանրացնում է՝ կարծես, այդ պահին չգիտակցելով, թե ինչ է անում: 

Երբ խնդրում եմ երեխաների անունները թվարկել, չի կարողանում խոսել: Արագ դուրս է գալիս բացօթյա պատշգամբ ու նորից ներս մտնում: Քիչ հետո ներողություն է խնդրում ու շարունակում զրույցը:

Մարինեի ավագ դուստրը՝ 26-ամյա Ասպրամը, հարեւան սենյակում է: Նա առաջին խմբի հաշմանդամություն ունի: Ծնվելուց հետո ծնողներն իմացել են ախտորոշումը՝ մանկական ուղեղային կաթված: Ասպրամը հիմնականում լեգոներով ու տիկնիկներով է խաղում:

Տան նախասրահի բազմոցին գանգուր մազերով պառկածը Ռուսլանն է: Նա 12 տարեկան է: Ծնվելուց 6 ամիս հետո երեխան վատացել էր, հիվանդանոց էին տեղափոխել, որտեղ էլ իմացել էին ախտորոշումը՝ էպիլեպսիկ մանկական ուղեղային կաթված: Մայրն ասում է, որ Ռուսլանն ու Ռենան զույգ են: Սկզբում տղան է ծնվել, որի մարմինը կապտած է եղել: Ավելի ուշ բժիշկներից մեկը Մարինեին ասել է, որ եթե երեխային ժամանակին թթվածին տային, վիճակն այդքան չէր սրվի:

Մայրը բարձրացնում է վերմակը, որտեղ ընդամենը 7 կիլոգրամ քաշով Ռուսլանն է: Երեխան չի տեսնում, չի խոսում: Նրան չեն տեղաշարժում, քանի որ, Մարինեի ասելով, ոսկորները շատ փխրուն են: Նշանակված դեղը գնում են, որդին ամեն ամիս խմում է: «Ռուսլանն իմ սիրտն է: Ինչքան կապրի, կապրի»,- սա ասելուց հետո Մարինեի աչքերը դարձյալ թացանում են, ձայնը նվաղում է:

Արցախից բռնի տեղահանվելուց հետո, երբ դեռ ապրելու մշտական տեղ չունեին, նրան առաջարկել էին Ասպրամին ու Ռուսլանին ժամանակավորապես հիվանդանոց տեղափոխել, բայց Մարինեն հրաժարվել է: «Ես չեմ կարող գլուխս դնեմ բարձին, հանգիստ քնեմ: Իմ երեխան ինչքան կապրի, կապրի, բայց ինձ մոտ կլինի»,- ասում է նա:

Նկատում է՝ երբեմն իրեն ասում են, թե իր պես ծնող չեն տեսել, բայց ինքն իր ծնողական պարտականությունն է անում:

Մեր զրույցի պահին Մարինեի ամուսինը տնից դուրս եկավ: Նա դեռ աշխատանք չունի:

2023 թ. նոյեմբերից ընտանիքն ապրում է Արարատի մարզի Արարատ գյուղում վարձակալած տանը: Ամսական 100 հազար դրամ վարձ են տալիս:

Այս պահին ընտանիքը ստանում է զոհված որդու՝ Ալեքսի համար տրվող ամսական 100 հազար դրամը, Ասպրամի եւ Ռուսլանի հաշմանդամության համար հատկացվող 38-հազարական դրամներն ու արցախցիներին տրվող 50-հազարականները:

Արցախում բազմազավակ ընտանիքը 85 հազար դրամ ընտանեկան նպաստ էր ստանում: Այդ գումարը գաղթից հետո չեն ստանում: Մարինեն ասում է՝ պատճառն այն է, որ մեքենա ունեն:

Սեղանին դրված կարտոֆիլի մի մասը դեռ մնացել է չմաքրված: Շուտով տուն են գալու երեք դպրոցականներն ու երկու ավագ դուստրերը, որոնք դիմահարդարում են սովորում:

-Ո՞նց եք հասցնում,- հարցնում եմ Մարինեին:

-Աստված ինձ ուժ է տալիս:

Իր ներսի ցավը 49-ամյա այս կինն անտեսանելի է դարձնում բոլորի, թվում է, թե նույնիսկ իր համար: Ասում է՝ առողջական խնդիրներ չունի, հետո նշում է, որ լեղապարկում քար ունի, վիրահատություն է անհրաժեշտ, բայց Ռուսլանին չի կարող մենակ թողնել, գնալ: Նախադասությունն ավարտելուց հետո դարձյալ ժպտում է:

Սենյակում ու բակում նրա բույսերն են: Նկատում է, որ ծաղիկներն իր հոբբին են, դրանցից ջերմություն է ստանում:

Երբ բակ ենք իջնում, Մարինեն ցույց է տալիս նաեւ աղավնիները, որոնց շատ է սիրում: Վախենում է, թե կթռչեն, կհեռանան, դրա համար էլ թռչնանոցի դուռը փակ է պահում:

Երբ խոսում ենք դժվարություններից, ասում է՝ դժգոհել չի ուզում, միայն մի ցանկություն ունի՝ պատերազմ չլինի:

Լուսանկարները՝ Գայանե Հովսեփյանի

Այս հոդվածը պատրաստվել է Եվրոպական միության ֆինանսական աջակցությամբ ընթացող «Հայաստանում արդարադատության ոլորտի բարեփոխումների մշտադիտարկում» (www.juremonia.am) ծրագրի ենթադրամաշնորհի շրջանակներում։