Մարսել Մարսոյի մնջախաղի հեղինակավոր դպրոցի վերջին ուսանողը` հայազգի մնջախաղաց Վահրամ Զարյանը, Եվրոպայում արդեն իսկ ներկայանում է սեփական թատերախմբով:

Մշակութային տարբեր զրույցների ընթացքում երիտասարդ արվեստագետները, ովքեր շարունակում են ստեղծագործել Հայաստանում, հաճախ անդրադառնում են իրենց ընկերներին, որոնք մի ժամանակ ապրել եւ ստեղծագործել են հայրենիքում, բայց այժմ արտերկրում են:

Մեկ շաբաթ առաջ սրճարաններից մեկում երիատասարդ ռեժիսորներից մեկը պատմեց Վահրամ Զարյանի մասին...Հետաքրքրությունս միանգամից շարժվեց մնջախաղացի հանդեպ:Հնարավորությունը նրա հետ շփվելու կրկին վիրտուալ էր:Թատերական բուռն օրվա ընթացքում Վահրամը ժամանակ էր գտնում եւ պատասխանում տարաբնույթ հարցերի. հարցազրույցը տեւեց մեկ շաբաթ:

Մարսել Մարսոյի դպրոցն անցած, այժմ մի շարք ներկայացումների հեղինակ եւ արդեն իսկ հանդիսատեսի համակրանք ձեռք բերած Վահրամին խնդրում եմ պատմել, թե ինչպես է սկսվում իր օրը:

Օրս սկսում է հնարավորինս շուտ` ժամը յոթից կամ ութից: Երբեմն, երբ երեկոյան փորձից կամ ներկայացումից հետո պատրաստվում եմ մտնել անկողին, մի պահ մտածում եմ` հրաշալի է` առավոտյան կարթնանամ եւ մի գավաթ սուրճ կըմպեմ: Սուրճի բույրն օրն սկսելու համար չափազանց կարեւոր է ինձ համար...

Հետո արդեն «զինված» շտապում եմ փորձասենյակ, գտնում իմ թատերախմբին, որտեղ դրամատուրգ Ֆլորենտ Բրակոնն (Florent Bracon) է, ձայնային էֆֆեկտների մասնագետ Ջորդան Ալլարդը (Jordan Allard), վիդեոռեժիսոր Օգուստ Դիազը (Auguste Diaz) եւ ամբողջ տեխնիկական խումբը...Փոքրիկ զրույց, եւ բոլորս սկսում ենք աշխատել:

Արվեստագետները ճանապարհն անցնելու հետարքրքիր ընկալում ունեն եւ ուղղորդվում են իրենց այդ ճանապարհով. ծնվել եք Լոռու մարզի Նալբանդ գյուղում, սովորել Վանաձորի Աբելյանի անվան թատրոնի ստուդիայում, հետո՝ ԵԹԿՊԻ-ում, իսկ այժմ ապրում եւ ստեղծագործում եք Ֆրանսիայում... Որպես արվեստագետ այս ամենն արդեն ի սկզբանե ընդունե՞լ էիք ճանապարհի ձեւ, թե՞ պատահականություններով էր պայամանվորված:

Երբեք որեւիցե ճանապարհ անցնելու համար չեմ մտածել: Փորձել եմ միշտ անհատնում սիրով եւ անձնվիրաբար զբաղվել իմ գործով:

Ինչպե՞ս հայտնվեցիք Ֆրանսիայում... Առավել եւս այն սակավաթիվ մարդկանցից մեկը եղաք, ով Մարսել Մարսոյի անվան մնջախաղի միջազգային հեղինակավոր դպրոցում սովորեց եւ դարձավ նրա վերջին ուսանողը:

Մեկնեցի Գերմանիա, այնուհետեւ ծանոթացա Մարսել Մարսոյի հետ եւ որոշեցի դառնալ նրա ուսանողը:Յուրաքանչյուր օտարերկրյա արվեստագետի համար, ով ցանկանում է կարերիա սկսել Եվրոպայում, կարծում եմ, կարեւոր է անցնել եվրոպական թատերական դպրոց, քանի որ ամեն ինչ սկսվում է այնտեղից:

Անցնելով այդ դպրոցը՝ շարունակեցիք մասնագիտացումը. անցաք վարպետության դասեր Արիան Մնուշկինի, Քերոլայն Կարլսոնի և Մորիս Բեժարի մոտ: Բացվեցին դռներ, որոնք մինչ այդ գուցեեւ անհավանական էին թվում: Կնկարագրե՞ք այն ուղին, որը բաժին է ընկնում օտարերկրացի արվեստագետին դրսում՝ այս դեպքում Եվրոպայում:

Դռներն իրենք իրենց չեն բացվում, առավել եւս օտարերկրացի արվեստագետի համար, իսկ բացելու համար բավական չէ ոչ տաղանդը, ոչ էլ ցանկությունը. պետք է անդադար աշխատել:

Առավել եւս մնջախաղի դեպքում պատկերը մի քիչ այլ է. ժանրը բացառիկ է տեսակի մեջ. այն լայն սահմաններ չի ընդրգում եւ պահանջում է մաքսիմալ աշխատանք եւ ուշադրություն, որպեսզի ամեն մի դետալը հասնի հանդիսատեսին եւ ազդեցություն ունենա:

Իհարկե յուրաքանչյուր բեմական ժանր իր տեսակի մեջ բացառիկ է: Համենայնդեպս նախընտրելի է ունենալ բացառիկ վերաբերմունք արվեստի տեսակի նկատմամբ:Իսկ մնջախաղի ամենացայտուն բացառիկությունը, կարծում եմ, այն է, որ ներկա է ամենում...

Ցանկացած բեմական ժանրում շարժումը, գործողությունը առկա է, իսկ մնջախաղն ինչ է, եթե ոչ առաջին հայացքից շարժման թատրոն, որտեղ ասելիքի արտահայտչամիջոցը մարմինն է:

Երբեմն մնջախաղին անծանոթ հանդիսատեսի համար այն չափազանց անհասանելի է թվում, բայց բոլորովին այդպես չէ: Մնջախաղը միջոց է, որը ծառայում է ներկայացման ասելիքը հանդիսատեսին հասցնելու համար:

Ի վերջո ամենակարեւորը ստեղծագործությունն է, հենց ինքը` ներկայացումը...Այո, ես ժամանակակից մնջախաղաց-պարող եմ, բայց իմ խնդիրը իմ տեխնիկան կամ մասնագիտական հնարքները ցույց տալը չէ. գերխնդիրը ներկայացման ասելիքն է, նյութի ակտուալությունը...

Այս պահին ի՞նչ նոր ասելիք ունեք ֆրանսիացի հանդիսատեսին:

Իմ թատերախմբով («Compagnie Vahram Zaryan»)պատրաստվում ենք հաջորդ ներկայացմանը, որը կոչվում է «Իլյա» («Ilya»). այն հաջորդում է «Խոստովանություն» («Confession») ներկայացմանը, որը ներկայացրել ենք Եվրոպայում, ինչպես նաեւ Ծաղկաձորի մնջախաղի միջազգային երկրորդ փառատոնի ընթացքում:

Երկու գործերն էլ իմ եւ ժամանակակից պոետ, դրամատուրգ Ֆլորենտ Բրակոնի ստեղծագործության արդյունքն են:

«Իլյա» ներկայացման հիմքում Ֆլորենտ Բրակոնի համանուն պոետիկ դրաման է, որը վերարտադրում եւ բեմադրում եմ ժամանակակից շարժման թատրոնի ժանրում: Գլխավոր հերոսը` Իլյան, «աքսորի» պոետիկ, հոգեբանական ընդհանրացված դրսեւորումն է. մի մարդ, որը օտար է ցանկացած միջավայրում, բայց միեւնույն ժամանակ ներկա է ամենուր:

Ներկայացման ընթացքում օգտագործվում են ժամանակակից տեխնոլոգիաները` Օգյուստ Դիազի ռեալիզացմամբ, կենդանի ձայն` Ջորդան Ալլարդի մշակմամբ, ինչպես նաեւ ամերիկաբնակ հայազգի կոնտր-տենոր Կարեն Հակոբյանի` ժամանակակից երաժշտության կատարումներով:

Այս ներկայացմանը զուգահեռ զբաղված եմ նաեւ Նոել Շատլեի (Noelle Chatelet) «La tête en bas» («Գլխիկոր») պատմվածքի բեմական տարբերակի ադապտացման աշխատանքներով, որի փորձերը կսկսենք հաջորդ թատերաշրջանի ընթացքում:

Եվրոպացի հանդիստեսը` նամանավանդ փարիզյան լսարանը, բավականին խստապահանջ է ծափահարություններ շռայլելու համար...

Չեմ կարծում, թե հանդիսատեսը հատուկ պահանջներ ունի. միակ պահանջը հանդիսատեսի համար «լավ» ներկայացում դիտելն է: Իսկ դա հարաբերական է... «Լավ» ներկայացում ասածը հանդիսատեսի մոտ հուզմունք առաջացնող գործն է, որը նոր զգացողությունների հիմք է դառնում, հաճախ նաեւ խանգարում, ջղայնացնում, բազմաթիվ հարցադրումներ առաջ քաշում, նորովի մտածելու տեղիք տալիս իրենց շրջապատի ընկալելիության եւ արդիական հարցեր բարձրաձայնելու համար:Եվրոպական հանդիսատեսի բծախնդրությունն այս դեպքում արդարացված է եւ լավ:

Վահրամ, ապրելով եւ ստեղծագործելով Փարիզում, առնչություններ ունեցել եք հայկական թատերական աշխարհի հետ, ինչպես նաեւ հյուրընկալել եք Ծաղկաձորի մնջախաղի միջազգային փառատոնին:Ինչպիսի՞ն են մնջախաղի զարգացման տենդեցները Հայաստանում:

Կարծում եմ` սխալված չեմ լինի, եթե ասեմ, որ Հայաստանում մնջախաղի զարգացման տենդեցները նկատելի են:Միայն այն փաստը, որ Ծաղկաձորում երկու տարին մեկ կայանում է միջազգային փառատոն եւ այն, որ Երեւանի մնջախաղի պետական թատրոնը` Ժիրայր Դադասյանի ղեկավարությամբ (որտեղից էլ սկսել եմ գործունեությունս), ի վերջո կունենա շենք, ուղղակի հրաշալի է:

Ավելին չեմ կարող ասել, քանի որ վաղուց արդեն ստեղծագործում եմ միայն Եվրոպայում:Վերջին անգամ երկու տարի առաջ եմ եղել Հայաստանում` փառատոնի շրջանակներում անցկացնելով վարպետության դասեր եւ ներկայացնելով «Խոստովանություն» բեմադրությունը փակման հանդիսավոր արարողության ժամանակ:

Կցանկանայի ավելի հաճախ հանդիպել հայ հանդիսատեսի եւ մնջախաղացների հետ, ովքեր ստեղծագործում են ժամանակակից (contemporary) ժանրում:

Ժամանակակից լինել չի նշանակում թերթերից կտրած նորությունների մասին բեմադրել...Դա հավանաբար այն հայացքն է, որի միջոցով արվեստագետը դիտում է իրեն շրջապատող աշխարհը:

Հատված «Իլյա» ներկայացումից

Լուսնակարները` «Compagnie Vahram Zaryan»- ի արխիվից: