Ռազմիկ Մարկոսյան

«Բարբարոս» բառը գալիս է հունարենից: Հին հույներն այդպես էին անվանում իրենց մայրենի լեզուն չիմացող, օտարախոս մարդկանց:

Աստված միացեղ մարդկությանն ազգերի բաժանեց՝ զատելով միայն նրանց լեզուները: Ասել է թե՝ լեզուն ազգի ամենից կարևոր տարբերակիչն է և հետևաբար՝ նրա ինքնության պահպանման գրավականը: Այդ է պատճառը, որ դարեր շարունակ զավթիչ երկիրն օտարի հողը յուրացնելով չի հանդարտվել, մինչև որ իր տիրապետության տակ չի առել ընկած երկրի լեզուն ու դպրությունը: Մարդկությունը տեգ ու նիզակից հասել է մինչև գերժամանակակից զենքի գերկուտակման, բայց լեզվակրթական ճնշման գործադրումը շարունակում է մնալ որպես «սիրված» զավթողական ռազմավարություն:

Դարեր շարունակ Հայաստան ներխուժած երկրները մշակութապես ցածր են եղել հայերից: Այս հանգամանքն իր չափով նպաստել է, որ մենք պահպանենք մեր ինքնությունը: Մյուս կողմից հենց այդ հանգամանքն իսկ մեզանում ձևավորել է ազգային թերարժեքության զգացողություն, որի դրսևորման բազում ձևերից են ազգային սնապարծությունն ու օտարամոլությունը: Այդպես է խաթարվում մի ազգի սթափ ինքնագնահատման հավաքական ունակությունը:

Հայաստանի անկախացումն ու արցախյան հաղթանակած պատերազմը մեզ՝ հայերիս համար ազգային վերանորոգման պատեհ առիթ էին: Պատմական տեսանկյունից կարճ ժամանակահատվածում դուրս մղվեցին մեր երկրում հետևողականորեն բնակություն հաստատող ազերիները, ազատագրվեց Արցախ-Հայաստանն, ու մենք սկսեցինք ստեղծել մեր ազգային պետականության հիմքերը: Մեր անկախ երկրի առաջին օրենքներից եղավ «Լեզվի մասին» օրենքը, որը, սակայն, ռուսական կողմնորոշում ունեցողները համարեցին ազգայնական, կողմնորոշում չունեցողները՝ հռչակագրային:

Եվ մինչ «Լեզվի մասին» օրենքը կիրարկող մարմինը՝ Լեզվի պետական տեսչությունը, փորձում էր իրականացնել իր գործադիր իրավունքները, ներսից ու դրսից պարտադրված ենթաօրենսդրական ակտերով ու խարտիաներով թուլացրին մեր երկրի համար ռազմավարական կարևորագույն նշանակություն ունեցող օրենքն ու այն դարձրին խիստ սողանցքային:

«Վերանայվեց» նաև Լեզվի տեսչության կարգավիճակը. կառավարության ենթակայությունից այս կառույցն անցավ Կրթության և գիտության նախարարության ենթակայությանը այն դեպքում, երբ «Լեզվի մասին» օրենքը նաև (եթե ոչ՝ նախ և առաջ) վերահսկողություն է նախատեսում նշյալ նախարարության գործունեության նկատմամբ:

Այս ամենին հետևեց ռուսական դասարաններ ունեցող դպրոցների հետևողական աճը: Պետական բյուջեի հաշվին գործող այս դասարաններում այսօր գերակշիռ մեծամասնությամբ սովորում են հայ երեխաներ, որոնց ծնողները ցանկացած ճարպկություն գործի են դնում իրենց երեխաներին ի սկզբանե այլազգիների համար ստեղծված այդ դասարաններում տեղավորելու ու պահելու համար:

Ստացվում է, որ մեր ազգային զարթոնքից մեզ մնաց հայկական դպրոցներում ռուսերենի ուսուցման որակի անկումը, ինչն ամենևին չի կարող առնչություն ունենալ որևէ զարթոնքի հետ, մանավանդ որ դպրոցական կրթությանը հաջորդող բուհական կրթությունը մինչ օրս շարունակում է կախյալ վիճակում մնալ հաճախ բովանդակային, հիմնականում ֆիզիկական մաշվածք ունեցող ռուսերեն մասնագիտական գրականությունից, որի թարգմանության ու բարենորոգման մասին մտածողներ չկան:

Մեզ մնացին նաև, ինչպես սիրում ենք ասել, համայն աշխարհի հայերի մայրաքաղաքի արտաքին տեսքը խեղաթյուրող օտարագիր ցուցանակները, որոնց առկայությունը մեր ձեռներեցները բացատրում են առևտրային շահի իրենց ճկուն գիտակցումով, բայց ինչը ճկուն ինքնախաբեություն է միայն:

Հարցիս պատասխանը հստակ իմանալու պատճառով է, որ չեմ դիմում որևէ հոգեբանի՝ թե ինչ փոփոխություն է տեղի ունենում հայ մարդու մտածելակերպում ու հոգեկերտվածքում, երբ իր հարազատ քաղաքը հեղեղված է տեսնում օտար գրերով: Վիճակը ոչ միայն չեն մեղմում, այլև միանգամայն հակառակը՝ սրում են այն հայատառ ցուցանակները, որոնք օտարագիր ցուցանակի տառադարձված պատճենումն են միայն:

Քայլեք Երևանի Թումանյան փողոցով: Այստեղ կտեսնեք չտառադարձված «Թումանյանի շաուրմա» և «Թումանյանի պանդոկ» հայերեն ցուցանակները. որկորը լցնելու ու մեղմ ասած, կասկածելի նպատակներով ստեղծված «օբյեկտներ», որոնք, ավելի լավ կլիներ, եթե օտար բովանդակությամբ ու գրությամբ լինեին: Ո՞վ պիտի ամաչի «մեր քերթության անհաս Արարատի» առաջ: Միայն նրանք, ովքեր ի զորու չեն կանխելու այս խայտառակությունը:

Մեր ազգային միասնականության գերխնդիրը կարող ենք և պետք է լուծենք ուղղագրության միասնականացմամբ: Հասկանալի է, որ այդ ճանապարհին բազում խնդիրներ ու խոչընդոտներ կան: Բայց մի՞թե սպասվող արդյունքը չի ոգեշնչում լուծելու ու հաղթահարելու դրանք: Պետք է նախ և առաջ գիտակցենք, որ խորհրդային ուղղագրությունը ստեղծվել է հենց որպես անջրպետ՝ մեզ՝ որպես ազգային տեսակ պարտադրված խորհրդահայի ու սփյուռքահայի միջև. մնացած բոլոր նպատակներն ու պետքերը մտացածին են: Ուղղագրության միասնականացման հիմնաքարը պետք էր դնել հենց ազգային զարթոնքի շրջանում: Այն մեզ համար կդառնար հավաքական ուժի հիմնաքար: Բայց այդ գերխնդիրը դեռ կարող ենք ու պետք է լուծենք:

Այս բոլոր թերացումները խիստ նահանջ են արձանագրում մեր ազգային զարթոնքի արդյունք-ձեռքբերումներից, ազգային վերանորոգման ճանապարհից, ձևավորում են մեր ներքին տձևությունը:

Այն, ինչ տիրում է այսօր մեր լեզվական իրականության մեջ, կարելի է որակել միայն որպես կատարյալ փնթիություն: Կան բազում կուտակված լեզվական հարցեր, որոնք չունեն իրենց պատասխանը, կամ այդ պատասխանները խիստ տարերային են:

Ստեղծված լեզվական վիճակը մի բաղադրիչն է մեր երկրի լեզվաքաղաքականության և առհասարակ մեր քաղաքականության:

Համատեղենք այս օտարամոլությունը մեր սնապարծության հետ: Որքան ենք սիրում կրկնել, որ մենք աշխարհում միակ ազգն ենք, որն իր հեթանոսական պանթեոնում գրի աստված է ունեցել, որ մեր լեզուն սիրել ու ուսումնասիրել են աշխարհի մեծագույն մտածողները, որ հայերենը Աստծու հետ խոսելու լեզուն է: Մինչդեռ մեր լեզուն առաջին հերթին արժանի է մե՛ր իսկ խորին հարգանքին և իմացությանը:

Կյանքը ցույց է տալիս, որ կրթական ծրագրերը, մշակույթը, ամեն ինչ ենթակա է օտարականացման, և մեր ազգային տեսակի պահպանման բեռը հիմնականում կրում է հայերենը, որն իր կենսունակությամբ ու ինքնամաքրման զարմանալի ունակությամբ հարատևելու է Հայաստանում ու ամբողջ աշխարհում բնակվող այն մարդկանցով, որոնք հայ են կոչվում, որոնք երբևէ չեն եղել բարբարոս և որոնք հիրավի արժանի են իրենց ստեղծած ու պահպանած աստվածային լեզվին: