«Երկու ամիս է նոր նախագիծ եմ մշակել ինձ համար. ամեն օր թարգմանում եմ մի կարճ գործ եւ դնում ֆեյսբուքյան պատիս: Ձնագնդիկի պես մեծանում է հետաքրքրասիրությունը իրանական նոր պոեզիայի հանդեպ, եւ սա օգտակար ձնագնդիկ է»:

Զրուցակիցս իրանահայ դիզայներ-նկարիչ ԷդիկՊօղոսեանն է: Սոցիալական ցանցի ակտիվ օգտատերերի գրականությամբ հետաքրքրվող մասը հաճախ մեկնաբանություններ է թողնում նրա ամենօրյա թարմեցվող էջին: Նյութը իրանական ժամանակակից (նոր) պոեզիան է, որի թարգմանությամբ էլ այսօր զբաղվում է Էդիկը:

Դու թարգմանում ես իրանական գրականություն, որի ստեղծման, միջավայրի ծնունդն ես:Ապրել ես Իրանում, զարգացող իրադարձությունների ականատեսն ես եղել, մոտ ես եղել գրականությանը: Եվ հիմա այլ տարածքում դու զբաղվում ես այդ միջավայրի պոեզիայի թարգմանությամբ…

Միշտ ցանկացել եմ զբաղվել թարգմանությամբ՝ հատկապես պոեզիայի: Սա մեծ ամբիցիա էր: Չէի թարգմանում, որովհետեւ մեծ վախ կար: Երբ այնտեղ էի, շատ չէի հետաքրքրվում գրականությունով. ուղղակի անընդհատ լսում ես, մտնում ես գրախանութ՝ գիրքն է դրված, կարդում ես եւ ակամայից միշտ ընթացքի մեջ ես:

Հայաստան տեղափոխվելուց հետո երկար ժամանակ կապ կար այնտեղի հետ: Գալիս է պահը, երբ դու զգում ես արդեն ամբողջովին ուրիշ տեղ ես. մաքրվում են խանգարող էմոցիաները, որ դու ունեցել ես նախորդ տեղի հետ կապված, դուրս ես գալիս պատասխանատվության մի ձեւից՝ մտնելով մեկ այլ տարածական պատասխանատվության մեջ:

Ստացվում է տարածքը, որտեղ սոցիալական նույն իրողության մեջ ես շատերի հետ, թույլ չի՞տալիս շատ ավելի լավ տեսնել եւ զգալ այն, ինչ կատարվում է հենց քո շուրջը:

Կան խանգարող հանգամանքներ:Երբ որ մոտ ես լինում, շատ բաներ չես տեսնում: Դու հանգիստ ես նրանով, որ դրանք կան, գոյություն ունեն, երբ ուզես հասանելի են եւ սկսում ես քիչ ուշադրություն դարձնել, չես հանում տեքստը, իրավունք եւ պատասխանատվություն չես վերապահում միջամտելու կամ զբաղվելու դրանով: Միաժամանակ, այստեղ լինելով, հասկացա, որ պետք է մարդկանցից, տեղից հեռու, դուրս լինես, որ մաքրվեն շատ բացասական բաներ, ինքդ մաքրվես, ապա նոր շնչով ստեղծես քո ուզածը: Իրականում սկսում ես վերապրել նախկին տարածքում ապրածդ ու զգացածդ նոր միջավայրում:

Ինչեւէ, ֆեյսբուք սոցիալական ցանցում դեռ անցյալ տարվանից իրանական պոեզիայի սիրահարները սեւեռվեցին անձնական էջիդ վրա: Եվ, թերեւս, զբաղմունքն ու հետաքրքրասիրությունը ձեռք բերեց ավելի լուրջ եւ պատասխանատու բնույթ, այդպե՞ս է:

Լրիվ նոր միջավայրում դու սկսում ես օգտագործել այն հնարավորությունները, որ միջավայրը տալիս է քեզ: Այնպես եղավ, որ սկզբնական քայլն արեցի: Առաջին թարգմանություններս հիմա գուցե ինձ համար էլ շատ լուրջ եւ էական չեն թվում, որովհետեւ թարգմանչական գործով զբաղվելու պատասխանատվությունս ակնառու դարձավ այն պահից, երբ ես եւ բառն ընկերացանք իրար հետ:

Սոցիալական ցանցում հետեւում եմ արձագանքներին եւ մեկնաբանություններին:  Ըստ քեզ՝ որքանո՞վ է մեր հասարակությունն ընկալում իրանական պոեզիան:

Ես եւ Տաթեւ Չախչախյանը կենտրոնացած ենք սպիտակ բանաստեղծության վրա եւ հիմնականում հենց այդ գործերն ենք թարգմանում: Մենք սկսեցինք Նիմա Յուշիջից, ով կոտրեց դասական պոեզիայի կառուցվածքը եւ դրանից հետո արդեն Շամլուն դա մշակեց վերջնականապես՝ որպես սպիտակ բանաստեղծություն: Բացի հանգի եւ վանկի դուրս մղումը, փոխվեց նաեւ թեման` կրելով սոցիալական, քաղաքական բնույթ: Բանաստեղծությունը դարձավ ավելի պատմողական, ավելի իլյուստրատիվ:

Հայ ընթերցողը ոչ մի խնդիր պետք է որ չունենա, եթե թարգմանությունը լավ է կատարված, չնայած որ շատ բաներ ուղղակի անթարգմանելի են: Կան թարգմանություններ, որտեղ դու չես կարող զգալ բառի կամ արտահայտության կենդանությունն ու ոգին:Միեւնույն ժամանակ պիտի հասկացվի, որ դա թարգմանված է այլ լեզվից:

Թարգմանչական խնդիրներին անդրադառնալով՝ հայերենը թույլ տալի՞ս է գտնել վերաարտադրման համար համապատասխան բառերը կամ արտահայտությունները:

Ես ինքս մեկ-մեկ շատ եմ ցանկանում թարգմանել արեւմտահայերենով: Թարգմանում եմ եւ մտածում եմ, որ այ այստեղ արեւմտահայերենով լրիվ այլ պոեզիա կդառնար, ոգին ուրիշ կլիներ: Չենք վախենում նորարարությունից, նոր բառ ստեղծելուց: Երբեմն գաղափարական բախումներ լինում են Տաթեւի հետ, որովհետեւ ես ավելի ազատ եմ, գրականության մարդ չեմ եղել, Տաթեւը այդ ամենին ավելի մասնագիտորեն է վերաբերում՝ որպես խմբագիր, բայց ընդհանուր որոշման հանգում ենք:

Կապ հաստատեցի հեղափոխություն ապրածների եւ հետհեղափոխական տրամադրություններ կրողների հետ: Հեղափոխությունը եւ անձին, եւ սոցիումին եւ պոզեիան ինչ-որ ուրիշ համակարգից մտցրել է այլ համակարգ: Ես փորձում եմ հենց այդ շրջանը ներկայացնել, որովհետեւ չեմ տեսնում ներկայիս հայ պոեզիայի մեջ քննադատական, հեղափոխական լեզուն. քիչ են մարդիկ, ովքեր իրական հեղափոխություն ճաշակած կլինեն:

Թող ինձ ներեն հայ բանաստեղծները, բայց Չարենցից հետո կարծես թե դադարի մեջ ենք, այն պարագայում, երբ նամանավանդ սպիտակ բանաստեղծությունը եւ արդի գրական տենդենցները առավել քան տալիս են այդ հնարավորությունը: Իրանի հեղափոխության շրջանի եւ հետհողափոխական տրամադրությունների բանաստեղծությունը եղել է քաղաքական թեմաներ շոշափելու բավականին լավ միջոց: Իրանցի պոետները կարողացել են միաձուլել ապրածը, զգացածը, ոգին բառերի հետ:Այստեղ դրա պակասը զգում եմ:

Մենք չեն ունեցել Շամլու, Յուշիջ, ովքեր կտրուկ ինչ-որ բան կփոխեն գրականության մեջ. ունեցել ենք Չարենց, Հովհաննես Գրիգորյան, Սեւակ, բայց հետեւորդները սակավ են, կամ գոնե ես չեմ տեսնում:

Կա գրականություն, բայց ստեղծողները լուռումունջ են, երեւի ժամանակ է պետք խմորման, չգիտեմ…Կուզեմ տեսնել մեկին, ով դուրս կգա հրապարակ եւ կկարդա իր բանաստեղծությունը:Դա կարող է շատ ու շատ ելույթներից ազդեցիկ լինել: Գուցե ես փոքր-ինչ կտրուկ արտահայտվեցի, բայց սա շատ սուբյեկտիվ կարծիք է՝ պայմանավորված 6 տարվա այստեղ սեփական մաշկիս վրա զգացածովս:

Ստացվում է՝ իրանական պոեզիայի ձեր թարգմանությունը եւ հանրայնացումը յուրահատուկ ձե՞ւէ իրանական բանաստեղծական տրամադրության եւ հոսանքի պրոպագանդայի:

Իրականում շատ բաց տեքստով չէի ցանկանա խոսել այս մասին, որովհետեւ, նորից եմ նշում, սա շատ խիստ սուբյեկտիվ կարծիք է: Ես նախ իմ ներդրումն եմ ուզում կատարել` թարգմանելով իմ զգացած պակասի գրականությունը: Ուզում եմ հայ ընթերցողը ծանոթանա իր վաղեմի հարեւանի ժամանակակից գրականությանն ու մտածելակերպին: Եթե դա տալիս է նորի հնարավորություն (կարծում եմ տալիս է), ավելի լավ: Իմ թարգմանչական աշխատանքի ընթացքում հասկանում եմ՝ ինչ ունեմ, ինչ կարող եմ ունենալ, զարգանում է լեզվամտածողությունս, ընթերցման նոր տարբերակի հնարավորություն է տալիս եւ ի վերջո կապ է ստղծում լրիվ այլ մշակույթի մարդու հետ: Թարգմանությունն անմիջապես հնարավորություն է տալիս հեղինակի հետ զրույցի. դու ուզում ես հասկանալ այդ հեղինակի մտահոգությունը, վերապրմանդ մեջ ես դնում:

Որո՞նք են հիմնական սկզբունքները, որով առաջնորդվում ես այն կամ այն իրանցի հեղինակի ստեղծագործությունները թարգմանելիս:

Հստակ կետերով չեմ առաջնորդվում: Առաջնային են դառնում գրական այն արժեքները, բնականաբար, որոնք հայտնի են իրանական գրականության մեջ: Ընտրում եմ նաև այն գործերը, որ կարծում եմ՝ հետաքրքիր կլինի հայ ընթերցողին իմանալու համար Իրանը՝ քաղաքական, մշակութային իմաստով, տեղեկանալու համար այն խնդիրներիn, որ իրենք ունեն…Գուցե դրանք նաեւ մեր հայ հասարակության խնդիրների հետ առնչություն ունեն...Կամ ուղղակի ընտրում եմ ինձ հոգեհարազատը: Դրանք այն գործերն են, որոնք թարգմանվում են մի շնչով եւ մեկ-մեկ նույնիսկ խմբագրման կարիք չեն ունենում: Նաեւ կթարգմանենք հեղափոխական շրջանի բանաստեղծություններ, որոնք դարձան հեղափոխական երգեր. դրանք կարեւոր են իրենց տեսակի մեջ: Ինձ հետաքրքիր է նաեւ, թե երիտասարդ իրանցի արվեստագետը ինչպես է արտահայտվում այս թոհուբոհի, գրաքննության պայմաններում, որն այնտեղ առկա է:

Այս կոնտեսքտում Իրանում առկա գրաքննությունն ինչպե՞ս է ազդում գրականության վրա:

Սահմանափակությունը պարտադրում է փնտրել այլընտրանքային ճանապարհներ:Ես ինքնս բավականին երկար ժամանակ տարբեր թերթերում աշխատել եմ որպես երգիծանկարիչ:Երբ թերթեր էին փակվում, մեկ է, իմ սերնդակիցները եւ ես գտնում էինք այլընտրանքային տարբերակը եւ արտահայտում մեր գաղափարը, մեր միտքը:

Այստեղ, որքանով ես եմ հասցրել նկատել, արդեն իսկ կա մեծ հետաքրքրություն իրանական ժամանակակից պոեզիայի հանդեպ: Որո՞նք են հետագա քայլերը, կլինի՞ տպագիր տարբերակ:

Քանակ ապահովելու մասին չեմ մտածում. կարեւոր է` լավ մատուցվի այդ ամենը: Ունենք ձեւավորված թիմ, համագործակցում ենք թարգմանիչ Էդուարդ Հախվերդյանի հետ: Անցյալ տարվա դեկտեմբերից ակտիվացել է բլոգը (http://iranliter.blogspot.com/), որտեղ կենտրոնացնում ենք իրանական գրականության թարգմանությունները հնարավորինս շատ: Այն ընդգրկում է նաեւ պատկերաշարեր, արդեն կան իրանական դրամատուրգիայի թարգմանություններ: Ֆեյսբուքյան մեր էջում կլինեն մշակութաբանական տեքստեր, որոնց միջոցով ընթերցողն ավելի լավ կհասկանա ստեղծագործությունների իմաստային բնույթը: Ազատ ենք բոլոր տեսակի օգտակար համագործակցությունների հարցում:

Իրանական նոր պոեզիայի ընտրանին՝ Էդիկ Պօղոսեանի թարգմանությամբ եւ ՏաթեւՉախչախյանի խմբագրմամբ տես այստեղ:

Լուսանկարը՝ Արմեն Աղայանի